Sejny
Sejny (lit. Seinai) – miasto w Polsce, w województwie podlaskim, siedziba powiatu sejneńskiego i gminy wiejskiej Sejny. Położone na Pojezierzu Wschodniosuwalskim, nad Marychą (lewy dopływ Czarnej Hańczy).
| miasto i gmina | |||||
 Ulica Piłsudskiego w Sejnach | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Burmistrz |
Dorian Grzegorz Krause | ||||
| Powierzchnia |
4,49[1] km² | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 87 | ||||
| Kod pocztowy |
16–500 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
BSE | ||||
Położenie na mapie powiatu sejneńskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||
 54°06′24″N 23°20′55″E/54,106667 23,348611
| |||||
| TERC (TERYT) |
2009011 | ||||
| SIMC |
0977918 | ||||
Urząd miejski ul. Piłsudskiego 2516-500 Sejny | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. Sejny liczyły 4889 mieszkańców. Są najmniejszym miastem powiatowym w Polsce[1].
Sejny leżą na historycznej Suwalszczyźnie[2], na obszarze dawnej Jaćwieży[3]. Prywatne miasto duchowne położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim w województwie trockim[4].
Położenie
edytujSejny zajmują obszar 4,49 km² (2002)[5], w tym:
- użytki rolne: 65%
- użytki leśne: 2%
Miasto zajmuje obszar 4,49 km² (1 stycznia 2011)[6], stanowiąc 0,52% powierzchni powiatu.
Niedaleko Sejn znajduje się przejście graniczne z Litwą.
Pochodzenie nazwy
edytujJerzy Grodziński, który w latach 1593–1602 założył nad rzeką Sejną miasteczko, nazwał je od swojego imienia Juriewo. Ta nazwa jednak się nie przyjęła – miasteczko nazwano Sejny od przepływającej przez nie rzeki (dziś Marycha). Słowo seina w języku jaćwieskim oznacza trawy porastające w tamtym czasie bujnie brzegi i zakola rzeki. Z języka jaćwieskiego wywodzi się więcej nazw (jezior, miejscowości itd.) w okolicach miasta.
Warunki naturalne
edytujKlimat umiarkowany ciepły, przechodzący w kontynentalny.
Historia
edytuj
_-_old_post_office.jpg)
- w 1422 roku Suwalszczyzna weszła w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego
- 22 grudnia 1522 roku ziemię nad Sejną otrzymał od króla Zygmunta I jego dworzanin, kniaź Iwan Wiśniowiecki hetman wojsk królewskich, który wzniósł w nim dwór, odziedziczony przez kolejno jego syna Dymitra, drugiego syna Andrzeja, a potem jego córkę Annę z mężem Mikołajem Sapiehą
- 1593 rok Jerzy Grodziński, leśniczy przełomski i starosta przeroski, kupił dwór od Sapiehów i w latach 1593–1602 założył przy nim miasteczko, które w późniejszym czasie nazwano Sejny
- 1602 rok Sejny jako miasto prywatne Grodziński zapisuje sprowadzonym z Wilna dominikanom
- z Sejnami jako starosta związany był Jan Kostka[7][8], herbu Dąbrowa, zm. w 1623 r, syn Krzysztofa i Anny Pileckiej,
- 1655–1660 Sejny spalone i zniszczone przez Szwedów podczas najazdu na Rzeczpospolitą
- ponowny rozwój w 2. poł. XVIII w., kiedy zbudowano murowany ratusz i drewniane hale targowe na 21 kramów. Dominikanie organizowali wówczas słynne odpusty, na które przybywało ok. 20 tysięcy wiernych.
- 1795 przejściowo w zaborze pruskim po III rozbiorze Polski, rok później, gdy władze pruskie skonfiskowały dobra zakonne, Sejny stały się miastem królewskim
- 1804 – kasacja klasztoru, władze pruskie przenoszą zakonników do Różanegostoku
- od 1807 w Księstwie Warszawskim
- od 1807 do 1925 Sejny są siedzibą powiatu wigierskiego[9]
- od 1815 w Królestwie Polskim zaboru rosyjskiego[10]
- w latach 1818–1925 siedziba biskupstwa augustowskiego (wigierskiego)
- 1818 r. – wielki pożar miasta i w latach następnych przebudowa, która ukształtowała jego dzisiejszy wygląd
- 1914–1918 – wycofanie się wojsk rosyjskich i okupacja niemiecka Sejn
- 23–28 sierpnia 1919 r. – powstanie sejneńskie
- 19 lipca 1920 r. – zajęcie Sejn przez wojska litewskie przy współdziałaniu z bolszewikami
- wrzesień 1920 r. – odbicie i odzyskanie Sejn przez wojska polskie
- do września 1939 r. na obszarze powiatu suwalskiego (do 1925 powiatu sejneńskiego) województwa białostockiego w II RP
- do września 1939 r. garnizon macierzysty Batalionu KOP „Sejny”
- 1939–1944 – okupacja niemiecka Sejn
- 1944 r. – zdobycie Sejn przez Armię Czerwoną i powrót miasta w granice Polski. Miasto było zdobywane przez żołnierzy 31 Armii z 3 Frontu Białoruskiego dwukrotnie, pierwszy raz 31 lipca, a drugi 18 sierpnia 1944 r.[11]
- w latach 1807–1925, 1956–1975 i od roku 1999 miasto powiatowe
- w okresie PRL-u (lata 1945–1989) miasto nie zanotowało większego rozwoju. Powstały tylko dwa liczące się zakłady przemysłowe: Zakład Mleczarski i Państwowy Ośrodek Maszynowy
- 1969 – odsłonięcie Pomnika Braterstwa Broni na Placu Centralnym[12].
Demografia
edytuj31 grudnia 2012 roku miasto liczyło 5641 mieszkańców[13].
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 5641 | 100 | 2960 | 52,47 | 2681 | 47,53 |
| powierzchnia | 4,49 km² | |||||
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
1256,35 | 659,24 | 597,10 | |||
Około 8% populacji stanowią Litwini[14].
- Piramida wieku mieszkańców Sejn w 2014 roku[15].
Wielonarodowość i wielokulturowość
edytujSejny od wieków zamieszkują nie tylko Polacy. Gdy zostało założone, dla rozpowszechnienia handlu i przemysłu, sprowadzono Żydów, którzy zasiedlali je do II wojny światowej (w 1897 roku stanowili 50% mieszkańców[16], a w 1931 24%[17]). Mieszkali i nadal mieszkają w Sejnach także Litwini (7,9%)[18]. Miasto zamieszkiwali również Rosjanie, Niemcy, Białorusini oraz wiele innych. Każda z tych narodowości wniosła do życia miasta własną kulturę i tradycję[19].
Litwini
edytujW Sejnach znajduje się konsulat Republiki Litewskiej, działa szkoła podstawowa z litewskim językiem nauczania Žiburys („Światełko”), która prowadzi także przedszkole.
Historyczna i współczesna struktura ludności
edytujWedług spisu rosyjskiego z 1897 r. struktura ludności była następująca[16]:
- Żydzi – 50,8% (1918);
- Polacy – 40,4% (1528);
- Litwini – 4,2% (160);
- Rosjanie – 2,5% (95);
- Niemcy – 2,0% (75);
- 1 Białorusin i 1 Tatar
Według spisu polskiego z 1921 r.[20]:
- Polacy – 76,0% (1714);
- Żydzi – 17,7% (399);
- Litwini – 5,0% (112);
- Rosjanie – 0,7% (15);
- Niemcy – 0,5% (12);
- Białorusini – 0,1% (2)
Według spisu polskiego z 2002 r.[21]:
- Polacy – 90,9% (5466);
- Litwini – 7,9% (474);
- Rosjanie – 0,2% (12);
- Inni – 1,0% (58).
Gospodarka
edytujW Sejnach rozwija się przemysł spożywczy. Największym zakładem tej branży jest mleczarnia Sejnmlek z zakładem serowarskim i proszkownią, która stanowi część Spółdzielni Mleczarskiej Mlekpol[22]. Ponadto mieści się tu gorzelnia i zakłady drzewne. Tradycje spółdzielczości kontynuuje Bank Spółdzielczy[23]. Oprócz niego w mieście działa oddział PKO BP[24].
Transport
edytujMiasto położone jest przy drodze krajowej nr 16 prowadzącej do granicy z Litwą (w Ogrodnikach). Ma dobre połączenie drogowe z Augustowem i Suwałkami. Przewozy autobusowe zapewnia przedsiębiorstwo PKS Suwałki.
Zabytki
edytuj
- Rejestr zabytków
Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są następujące obiekty[25]:
- część miasta, XVI/XVII, XIX w. (nr rej.: 74 z 24.11.1956 oraz 19 z 23.02.1979)
- zespół klasztorny dominikanów (nr rej.: 1 z 9.02.1979):
- Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, 1610–19, 1760 (nr rej.: 40 z 19.03.1956)
- klasztor, 1619–1706, pocz. XIX, XX w. (nr rej.: 41 z 19.03.1956)
- ogrodzenie z bramami, XVII w.
- kościół poewangelicki, obecnie kościół Matki Boskiej Częstochowskiej, poł. XIX w. (nr rej.: 658 z 10.03.1989)
- Kaplica św. Agaty (nr rej.: 379 z 17.05.1983) – kaplica postawiona na placu św. Agaty przed bazyliką, zbudowana około 1789 r. z fundacji parafian. Na jej postawienie wpływ miały liczne pożary nawiedzające miasto. W kaplicy znajduje się obraz św. Agaty z połowy XVIII w. Fresk na sklepieniu wyobrażający „Kuszenie Chrystusa” namalował w latach 50. XX wieku Stanisław Kaźmierczyk. Na dachu stoi figura św. Agaty wykonana w drewnie lipowym w 1828. Kute ogrodzenie budowli w 1904 jest dziełem miejscowych rzemieślników.
- Synagoga zbudowana na miejscu Starej Synagogi (nr rej.: 171 z 20.04.1960 oraz 37 z 23.05.1979)
- Biała Synagoga z lat 1860–1870 (nr rej.: 170 z 20.04.1960 oraz 15 z 19.02.1979)
- cmentarz rzymskokatolicki „stary”, 1. połowa XIX w., ul. Głowackiego (nr rej.: 519 z 23.07.1986)
- kaplica rodziny Wolmerów, 1830 (nr rej.: 378 z 17.03.1983)
- ogrodzenie z bramami, XIX w.
- ratusz miejski z 1846 (nr rej.: 177 z 15.02.1962 oraz 14 z 17.02.1979)
- poczta, ul. Piłsudskiego 35, koniec XIX w. (nr rej.: 1011 z 14.10.1994)
- dawny pałac biskupi, obecnie dom mieszkalny, ul. Piłsudskiego 28, 1841 (nr rej.: 377 z 17.03.1983)
- Inne obiekty
- figura Matki Bożej Sejneńskiej słynąca wieloma cudami i łaskami. Sprowadzona do Sejn w 1602, jej koronacja odbyła się 7 września 1975
- pomnik powstania sejneńskiego
- pomnik Antanasa Baranauskasa
- pomnik wdzięczności poległym w walce
- kamienice w centrum
Poza tym w Sejnach znajduje się Muzeum Ziemi Sejneńskiej w którym eksponowane są zbiory archeologiczne, numizmatyczne, dominikanów i biskupów w Sejnach.
Kultura
edytujW Sejnach odbywa się m.in. Międzynarodowy Koncert Organowy Młodych i Baltic-Satelid. Ponadto działa ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów”, który przekazuje historię, kulturę, tradycje i wielonarodowość Sejn. W 2023 otwarto w mieście Muzeum Kresów Rzeczypospolitej Obojga Narodów[26].
W 2006 roku powstała orkiestra dęta przy OSP Sejny.
Wspólnoty wyznaniowe
edytuj
Sport
edytujW mieście działa piłkarski klub sportowy Sejneński Klub Sportowy Pomorzanka, założony 1 września 1957 roku i używający barw czerwono-czarnych. Drużyna mecze rozgrywa na stadionie miejskim przy ul. Konarskiego 23A, mieszczącym 1000 widzów[28]. Trenerem jest Karol Piaścik. Obecnie Pomorzanka Sejny występuje w klasie okręgowej w grupie podlaskiej. Posiada drużyny młodzieżowe: juniorów młodszych, żaków i orlików. W swojej historii klub używał nazw:
- 1955–1957 – Pogoń Sejny
- IV 1958 – VI 1959 – Iskra Sejny (w prasie jako Pogoń)
- VII 1959–1966 – LZS Sejny (Ludowy Zespół Sportowy)
- 1966/1967 – LKS Sejny (Ludowy Klub Sportowy)
- 1967/1968 – MLKS Pomorzanka Sejny (Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy)
- 2004 – SKS Pomorzanka Sejny (Sejneński Klub Sportowy)
Sejny w mediach i utworach
edytuj
- Do Sejn – utwór Lonstara z płyty Co to jest to country.
Ludzie związani z Sejnami
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Halina Karaś: Suwalszczyzna. Region dziś. dialektologia.uw.edu.pl. [dostęp 2022-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-10-05)]. Cytat: Suwalszczyzna to region znajdujący się na krańcu Polski północno-wschodniej, obejmujący obecny powiat suwalski, sejneński i augustowski […]. Główne miasta regionu to Suwałki (69,1 tys. mieszkańców), Augustów (30,3 tys. mieszkańców) i Sejny (6,0 tys. mieszkańców). (pol.).
- ↑ Jerzy Wiśniewski, ''Dzieje osadnictwa powiatu sejneńskiego'' [online], mem.net.pl [dostęp 2022-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2022-10-05], Cytat: Po upadku Jaćwieży kraj Jaćwingów opustoszał […]. Ziemie powiatu sejneńskiego, niegdyś zamieszkane przez Jaćwingów, […] kolonizowali osadnicy różnego pochodzenia. (pol.).
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 87.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset [online], regioset.pl [dostęp 2010-09-14] (pol.).
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 sierpnia 2011, ISSN 1505–5507 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-20].
- ↑ Jan Obłąk, Jan Karol Konopacki, biskup nominat warmiński, Nasza Przeszłość. Wyd. Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, Kraków 1958, tom 8 s. 161.
- ↑ Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, s. 82. ISBN 978-83-89976-40-6.
- ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 398.
- ↑ Russian Empire Census of 1897 [online], demoscope.ru [dostęp 2019-08-30] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-08] (ros.).
- ↑ Dolata 1971 ↓, s. 474.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 696.
- ↑ Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r. Stan w dniu 31 XII 2012 r.. stat.gov.pl. [dostęp 2014-07-17].
- ↑ http://web.archive.org/web/20140701232900/http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultstronaopisowa/5743/1/1/nsp2002_tabl4.xls.
- ↑ Sejny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ a b Russian Empire Census of 1897 [online], demoscope.ru [dostęp 2019-08-30] (ros.).
- ↑ Demografia – Sejny.
- ↑ (Polish Census of 2002) Deklaracje narodowościowe w gminach w 2002 roku [online], old.stat.gov.pl [dostęp 2019-08-30] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-01] (pol.).
- ↑ Adam Czesław Dobroński, Miasta województwa podlaskiego, Białystok 2014, s. 252–256, ISBN 978-83-64505-00-3.
- ↑ (Polish Census of 1921, Białystok Voivodeship) Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, Vol. 5, Województwo Białostockie, GUS, 1924, s. 68 (pol.).
- ↑ (Polish Census of 2002) Deklaracje narodowościowe w gminach w 2002 roku [online], old.stat.gov.pl [dostęp 2019-08-30] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-01] (pol.).
- ↑ ZPM Sejny – Mlekpol [online] [dostęp 2024-01-23] (pol.).
- ↑ Historia [online], Bank Spółdzielczy w Sejnach [dostęp 2022-02-12] (pol.).
- ↑ PKO BP Sejny » kontakt, godziny otwarcia [online] [dostęp 2022-02-12] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 [dostęp 2018-04-04].
- ↑ Tomasz Otocki, Kresy w Sejnach. Muzeum na pograniczu [online], 25 lipca 2023 [dostęp 2023-07-26] (pol.).
- ↑ Strona Staroprawosławnej Pomorskiej Cerkwi RP. philipponia.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-20)].
- ↑ Pomorzanka Sejny – informacje o klubie [online], seniorzypomorzankasejny.futbolowo.pl [dostęp 2019-04-13].
Bibliografia
edytuj- Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944–1945. Warszawa: 1971.
Linki zewnętrzne
edytuj- Sejny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 416.
- Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona