Wikipedia

Stulisz pannoński

gatunek rośliny
(Przekierowano z Sisymbrium altissimum)

Stulisz pannoński, stulisz szczotkowaty (Sisymbrium altissimum (L.) Scop.) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Pochodzi z południowo-wschodniej Europy i zachodniej Azji, ale rozpowszechniony został szeroko w strefach umiarkowanych na obu półkulach. Rośnie także w Polsce – zawleczony w XIX wieku, zadomowiony i rozpowszechniony niemal w całym kraju. Jest to gatunek siedlisk ruderalnych. Uważany jest za gatunek kłopotliwego chwasta ze względu na to, że jest gospodarzem dla kilku wirusów wywołujących choroby roślin uprawnych[4]. Ze względu na budowę i sposób rozsiewania należy do biegaczy.

Stulisz pannoński
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

stulisz

Gatunek

stulisz pannoński

Nazwa systematyczna
Sisymbrium altissimum L.
Sp. Pl.: 659 (1753)[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Występuje naturalnie w południowo-wschodniej Europie (na zachodzie i północy sięgając do Słowenii, wschodniej Austrii, Węgier, Ukrainy i Białorusi) oraz w zachodniej i południowo-zachodniej Azji (po Pakistan i Kirgistan na wschodzie)[5].

Gatunek zawleczony został do całej pozostałej części Europy, do północnej Afryki (Algieria), do Ameryki Północnej (od Meksyku po Grenlandię), do Ameryki Południowej (Chile i Argentyna), do Nowej Zelandii i Azji w strefie umiarkowanej (od Chin i Rosji po Japonię)[5][3].

W Polsce gatunek jest rozpowszechniony na całym obszarze z wyjątkiem gór, rzadszy jest także w południowo-wschodniej i północno-wschodniej części kraju[6]. Zarejestrowany został po raz pierwszy w 1843, współcześnie ma status zadomowionego kenofita[7], wciąż zwiększającego liczbę stanowisk[8].

Morfologia edytuj

 
Kwiaty
Pokrój
Roślina zielna osiągająca zwykle do 120 cm wysokości, rzadziej więcej. Pęd w dole owłosiony rzadkimi, długimi i sztywnymi włoskami, w górze nagi lub bardzo słabo owłosiony. Łodyga rozgałęziona w górnej części[9][4], w efekcie nierzadko o kulistawym pokroju[10].
Liście
Odziomkowe zebrane w rozetę przyziemną, ogonkowe, o blaszce w zarysie szerokolancetowatej do eliptycznej, pierzasto wcinane, osiągające zwykle od 5 do 20 cm długości i do 8 cm szerokości[4]. Po każdej stronie liści odziomkowych znajduje się 4–8 trójkątnych klap, z których szczytowa jest największa[4][11]. Liście łodygowe w dole podobne są do odziomkowych[9], ale ku górze mają coraz węższe łatki liści – są coraz głębiej pierzastosieczne, czasem podwójnie, o odcinkach w końcu równowąskich i nitkowatych[4][11]. W czasie kwitnienia dolne liście zwykle już obumierają[11].
Kwiaty
Jasnożółte, po przekwitnieniu bielejące[11], zebrane po 15-25 w grona w szczytowych częściach pędów[12]. Działki kielicha o długości do 5 mm, wąskoeliptyczne, odstające, u nasady nieco wybrzuszone. Zewnętrzna para działek ma charakterystyczne rożkowate wyrostki pod szczytem. Płatki korony są odwrotnie jajowate, długości do 9 mm, u nasady zwężone w długi i szeroki paznokieć[11], którego długość jest podobna do długości działek[4]. Pręciki o żółtawych nitkach długości od 2 do 6 mm z podługowatymi pylnikami o długości ok. 2 mm. Wydłużona zalążnia zawiera od 90 do 120 zalążków[4]. Zwieńczona jest krótką (ok. 0,5 mm długości) szyjką zwieńczoną rozwidlonym znamieniem[11].
Owoce
Tęgie, walcowate i zwykle proste łuszczyny osiągające do ok. 10 cm długości i 2 mm średnicy, osadzone na niewiele od nich cieńszych szypułkach osiągających 5–15 mm długości[4] (szypułki i całe grono wydłuża się w czasie owocowania[12]). W każdej z dwóch komór znajduje się po ok. 60 nasion. Mają one kształt jajowaty i długość do 1 mm[11].
  •  
    Rozeta liściowa
  •  
    Liście w dole pędu
  •  
    Kwiaty
  •  
    Pokrój w czasie owocowania

Biologia i ekologia edytuj

Roślina jednoroczna lub dwuletnia[11]. Kwitnie od maja do lipca[11] (w cieplejszym klimacie od kwietnia)[12][4]. Owoce dojrzewają po ok. miesiącu[4].

Roślina światłożądna, unikająca siedlisk kwaśnych[10]. Jest chwastem ruderalnym – rośnie na nieużytkach, przydrożach, terenach kolejowych, przemysłowych[11], na ubogich pastwiskach i murawach[9][4], na obszarach górskich sięga do ok. 2500 m n.p.m.[4] Ze względu na to, że gatunek związany jest wyłącznie z siedliskami antropogenicznymi, ma w polskiej florze status epekofita[10].

Ponieważ cała roślina, z powodu silnego rozgałęzienia pędu w górnej części i wydłużenia gron w czasie owocowania, przybiera nierzadko kulistawy pokrój, po odłamaniu u nasady może być toczona przez wiatr, stąd zaliczana jest do biegaczy[13] (angielska nazwa tego gatunku to tumbleweed oznaczająca właśnie rośliny toczone przez wiatr[9]).

Taksonomia edytuj

Synonimy taksonomiczne[3]
  • Crucifera altissima (L.) E.H.L.Krause
  • Hesperis altissima (L.) Kuntze
  • Hesperis rigidula Kuntze
  • Hesperis septulata Kuntze
  • Norta altissima (L.) Britton
  • Pachypodium pannonicum (Jacq.) Endl.
  • Sinapis oliveriana DC.
  • Sisymbrium brachypetalum C.A.Mey.
  • Sisymbrium hungaricum Lumn.
  • Sisymbrium obtusangulum Aucher ex E.Fourn.
  • Sisymbrium pannonicum Jacq.
  • Sisymbrium rigidulum Decne.
  • Sisymbrium sinapios Retz.
  • Sisymbrium sinapistrum Crantz
Homonim[14]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  3. ↑ a b c Sisymbrium altissimum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-16].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Sisymbrium altissimum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-16].
  5. ↑ a b Taxon: Sisymbrium altissimum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-01-16].
  6. ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 525, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  7. ↑ Barbara Tokarska-Guzik i in.: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 157. ISBN 978-83-62940-33-2.
  8. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 182. ISBN 83-01-14342-8.
  9. ↑ a b c d Sisymbrium altissimum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-16].
  10. ↑ a b c Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 161, seria: Flora Polski. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  11. ↑ a b c d e f g h i j Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom IV. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1985, s. 138-140. ISBN 83-01-05853-6.
  12. ↑ a b c Sisymbrium altissimum Linn.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-16].
  13. ↑ Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska: Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 495-496. ISBN 83-02-04299-4.
  14. ↑ Sisymbrium altissimum Asso. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-16].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stulisz_pannoński&oldid=72987839”