Skawina

miasto w województwie małopolskim

Skawinamiasto w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, siedziba gminy Skawina. Miasto jest położone nad rzeką Skawinką, kilkanaście kilometrów na południowy zachód od centrum sąsiedniego Krakowa. Jest jednym z ośrodków miejskich aglomeracji krakowskiej.

Skawina
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Skawinie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

krakowski

Gmina

Skawina

Aglomeracja

krakowska

Prawa miejskie

1364

Burmistrz

Norbert Rzepisko

Powierzchnia

20,5 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


24 310[1]
1185,9 os./km²

Strefa numeracyjna

12

Kod pocztowy

32-050

Tablice rejestracyjne

KRA

Położenie na mapie gminy Skawina
Mapa konturowa gminy Skawina, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Skawina”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Skawina”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Skawina”
Położenie na mapie powiatu krakowskiego
Mapa konturowa powiatu krakowskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Skawina”
Ziemia49°58′30″N 19°49′42″E/49,975000 19,828333
TERC (TERYT)

1206114

SIMC

0951876

Urząd miejski
Rynek 1
32-050 Skawina
Strona internetowa
BIP

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 24 310 mieszkańców, natomiast obszar całej gminy zamieszkuje 43 586 osób[1]. Powierzchnia miasta wynosi 20,50 km².

Było to miasto opactwa benedyktynów tynieckich w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[2].

W latach 1975–1998 Skawina należała administracyjnie do województwa krakowskiego.

Położenie edytuj

Wschodnia część Skawiny obejmuje Korabniki – dawną wieś służebną dworu krakowskiego. Pozostałością tamtych czasów jest renesansowy, piętrowy dwór-pałac zbudowany w latach 1540–1580 przez Pawła Korytkę.

Powierzchnia miasta wynosi 20,50 km² (1 stycznia 2011)[3].

Skawina leży w dawnej ziemi krakowskiej, stanowiącej część historycznej Małopolski[4].

Toponimia edytuj

 
Skawina pisana jako Skiwina na mapie Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603 r.

Nazwa miasta pochodzi od nazwy przepływającej przezeń rzeki. Pierwotnie – w latach 1253–1258 – mówiono o niej „Skauina”, po lokacji miasta utrwaliła się nazwa Skawinka. W języku staropolskim słowo „skać” oznaczało „kręcić się”, „toczyć się”, „skartia” zaś – „kręcenie się”, „toczenie się”. Podobne znaczenie miało prasłowiańskie słowo „szkoti”. Natomiast germańskie „skaulon” oznaczało „poruszać się naprzód” lub „pędzić”. Nazwa odpowiada charakterowi rzeki, która wije się licznymi meandrami i ma wartki nurt wzdłuż całego biegu.

Ochrona środowiska edytuj

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Skawina została sklasyfikowana na dwunastym miejscu listy najbardziej zanieczyszczonych miast Unii Europejskiej[5].

Historia edytuj

 
Ratusz w Skawinie
 
Stacja kolejowa w Skawinie
  • 5000 p.n.e. – na tę datę szacuje się pierwsze ślady osadnictwa odkryte w okolicach Skawiny.
  • 1229 – pierwsza wzmianka o Babicach i Pisarach.
 
Skawina jako miasto graniczne w późnym średniowieczu
  • 1364 – decyzją króla Kazimierza Wielkiego na terenie miejscowości: Pisary, Babice Nowe i Babice Stare zostało założone miasto Skawina (akt erekcyjny z dnia 22 maja). W listopadzie tego samego roku wydano akt prawny dotyczący budowy w Skawinie kościoła parafialnego (z przylegającą do niego pierwszą w mieście szkołą) – parcelę pod jego budowę podarował król.
  • 1471 – opat tyniecki Maciej Skawinka założył w Skawinie szpital (przytułek dla chorych i ubogich), który funkcjonował z przerwami do końca XIX wieku.
  • 1493 – najstarszy widok Skawiny w dziele Hartmanna Schedla Liber cronicarum (Kronika świata) wydanym w Norymberdze – w widoku Krakowa znajduje się fragment, który według prof. J. Mitkowskiego przedstawia Skawinę.
  • 1500–1600 – powstały pierwsze cechy skawińskie.
  • 1651–52 – w Skawinie miała miejsce wielka zaraza, w ciągu dwóch lat liczba mieszkańców zmniejszyła się o ponad połowę.
  • 1655 – spalenie Skawiny przez Szwedów (podczas oblężenia Krakowa), zniszczenie m.in. zamku kazimierzowskiego.
  • 1683 – miasto było punktem zbornym husarii polskiej, udającej się pod Wiedeń. Przegląd wojsk na rynku skawińskim przez króla Jana III Sobieskiego.
  • 1772 – Skawina znalazła się w granicach zaboru austriackiego.
  • 1802 – powstał cmentarz parafialny w Skawinie.
  • 1815 – wielki pożar miasta (zniszczeniu uległ kazimierzowski kościół parafialny – odbudowano go dopiero w 1826 r.).
  • 1816 – kasata klasztoru tynieckiego – Skawina weszła w skład dóbr cesarskich.
  • 1831 – epidemia cholery w Skawinie.
  • 1873 – kolejna epidemia cholery (w ciągu pięciu dni umarło 300 mieszkańców).
  • 1878 – w Skawinie powstała Ochotnicza Straż Pożarna.
  • 1884–86 – budowa linii kolejowej.
  • 1886 – początki skawińskiego urzędu pocztowego (dotychczas korespondencja przesyłana była przez stację poczty konnej w Mogilanach).
  • 1895 – wybudowano Browar Parowy w Skawinie (prowadził działalność do 1915 r.).
  • 1896 – założono gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Skawinie (1904–1906 budowa siedziby „Sokoła” na terenie ruin zamku kazimierzowskiego).
  • 1900 – wybudowano rafinerię nafty (zakład ten prowadził produkcję w latach 1922–1932).
  • 1909 – powstała skawińska Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa „Rola”.
  • 1910 – powstał Związek Niewiast Katolickich w Skawinie pod przewodnictwem Zofii Mrozowickiej[6].
  • 1910 – powstała Fabryka Środków Kawowych Henryka Francka i Synów SA[7].
  • 1914 – wymarsz drużyny (ponad 25 osób) skawińskich Sokołów do Legionów (21 sierpnia).
  • 1918 – miasto oswobodzono spod panowania austriackiego.
  • 1922 – powstał Klub Sportowy „Skawinka”.
  • 1939 – rozpoczęto budowę huty aluminium (otwartej w 1954 r.).
  • 1942 – wywiezienie skawińskich Żydów do obozu zagłady w Bełżcu (29 sierpnia).
  • 1945 – do Skawiny wkroczyły oddziały 60. Armii I Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej (23 stycznia)[8].
  • 1947 – założenie Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Skawinie.
  • 1951–1962 – powstało wiele nowych zakładów przemysłowych w Skawinie, m.in. Elektrownia Skawina. Skawina staje się drugim co do wielkości miastem w województwie krakowskim[potrzebny przypis].
  • 1980 – oddanie do użytku Hali Widowiskowo-Sportowej w Skawinie.
  • 1981 – zamknięcie Wydziału Elektrolizy Huty Aluminium w Skawinie.
  • 2000 – honorowe obywatelstwo Miasta Skawina otrzymał bp. Kazimierz Nycz
  • 2002 – papież Jan Paweł II podczas kolejnej pielgrzymki po Ojczyźnie zatrzymał się w Skawinie i pobłogosławił miasto, jak również parafie pw. św. Szymona i Judy Tadeusza oraz Miłosierdzia Bożego w Skawinie.
  • 2014 – Powstanie parku technologicznego na terenie Skawiny[9].

Zabytki edytuj

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].

  • Historyczny układ urbanistyczny;
  • kościół pw. św. Szymona i św. Judy, cmentarz przykościelny, figura MB Niepokalanie Poczętej, ogrodzenie, drzewostan;
  • kościół filialny pw. Nawiedzenia NPM;
  • bożnica ul. Kazimierza Wielkiego;
  • zespół dworski, ul. Wyspiańskiego 1: dwór, spichlerz, stodoła, młyn, stajnie, park ze stawami;
  • ratusz;
  • zespół stacji kolejowej: dworzec, budynek mieszkalny, dawny dom dróżnika;
  • dom z dwoma oficynami ul. Konopnickiej 2;
  • budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, park miejski;
  • dom Rynek 17 z podworcem;
  • dom Rynek 18 z oficyną boczną;
  • dom Rynek 20.

Demografia edytuj

  • Piramida wieku mieszkańców Skawiny w 2014 roku[11].


 

Gospodarka edytuj

 
Elektrownia Skawina

Największe zakłady przemysłowe:

  • Elektrownia Skawina
  • „Grana” sp. z o.o. (dawniej Biogran GmbH) – producent rozpuszczalnej kawy zbożowej Inka
  • Lajkonik Snacks S.A. – fabryka produkująca między innymi paluszki Lajkonik
  • NPA Skawina (Nowoczesne Produkty Aluminiowe Skawina) (dawniej Huta Aluminium Skawina), oddział Grupy Boryszew
  • Nicromet – producent stopów aluminiowych
  • Valeo – producent podzespołów samochodowych
  • Teamtechnik Production Technology[12]
  • Bahlsen – producent słodyczy
  • Vesuvius – materiały ogniotrwałe
  • Frezwid – jeden z najnowocześniejszych zakładów w Europie produkujących frezy i piły
  • Ferro S.A. – producent i hurtownik armatury łazienkowej[13]
  • Panatoni Europe – magazyny (powstałe po likwidacji Mix Electronics)

Infrastruktura i transport edytuj

  • Przez Skawinę przebiega droga DK44, która jest także obwodnicą Skawiny oraz zaczyna swój bieg droga DW953.
  • W centrum Skawiny znajduje się dworzec kolejowy Skawina przy linii kolejowej 94 Kraków Płaszów-Oświęcim oraz na dworcu zaczyna swój bieg linia 97 Skawina-Żywiec.
  • W zachodniej części miasta na linii kolejowej 94 znajdują się stacje kolejowe Skawina Zachodnia oraz Podbory Skawińskie, a we wschodniej przystanek kolejowy Skawina Jagielnia.
  • Miasto jest obsługiwane przez linie autobusowe MPK Kraków oraz komunikację gminną.[14]
  • Przez Skawinę przebiega linia Szybkiej Kolei Aglomeracyjnej SKA2[15] (Kraków Główny - Skawina - Podbory Skawińskie - Przeciszów)

Kultura edytuj

 
Basen Camena
 
Pałacyk „Sokół”

Centrum Kultury i Sportu edytuj

Centrum Kultury i Sportu w Skawinie to samorządowa instytucja kultury w Skawinie, która powstała w 1992 roku. Główna siedziba CKiS mieści się przy ulicy Żwirki i Wigury 11. Centrum prowadzi działalność kulturalną, sportową, rekreacyjną i turystyczną na terenie i na rzecz mieszkańców gminy Skawina[16]. Ponadto Centrum administruje obiektami: pałacykiem „Sokół”, halą widowiskowo-sportową, ośrodkiem kulturalno-rekreacyjnym „Gubałówka”, dworem ludwikowskim, dwoma boiskami Orlik 2012 oraz stadionem miejskim[17].

Teatr Tańca „IKA” edytuj

 
Stadion Miejski w Skawinie

Istniejący od 1992 r. zespół tańca nowoczesnego prowadzony przez instruktorkę tańca Monikę Fliszewską. W ciągu 8 lat istnienia IKA zaprezentowała dwadzieścia układów tanecznych występując podczas imprez wojewódzkich, ogólnopolskich, a także za granicą (Hurth). Zespół był trzykrotnie wyróżniany do udziału w Konińskim Festiwalu Piosenki i Tańca. Za układ „Amadeusz” prezentowany podczas Ogólnopolskiego Konkursu „Odkrywamy talenty” w ramach Festiwalu „Tęczowy Music Box” zespołowi przyznano „Brązową Półnutkę”. W 2000 r. zespół otrzymał aż trzy pierwsze nagrody na:

  • Małopolskim Festiwalu Dziecięcych Form Tanecznych i Muzycznych Skawina 2000,
  • Międzywojewódzkich Spotkaniach Tanecznych Olkusz 2000,
  • VI Ogólnopolskich Konfrontacjach Zespołów Tanecznych Małopolskich 2000.

Folklor edytuj

 
Wnętrze Hali Widowiskowo-Sportowej w Skawinie

Na wyjątkowość skawińskiego folkloru, poza skrzętnie kultywowanymi obrzędami, składa się oryginalny strój ludowy. Zachowało się niewiele zdjęć i eksponatów pozwalających na jego całkowitą identyfikację. W miarę dokładny opis tego stroju można odnaleźć w dziele Oskara Kolberga z 1871 r. pt. „Lud”. Podaje on tam, że Skawinianki okręcały głowę długim płótnem, które puszczało się na ramiona, gorset miały jasnoniebieski, spódnicę zieloną obszytą na dole taśmami, fartuch w różnych kolorach, a szal (tzw. rantuch) uzupełniał całość stroju. Mężczyźni natomiast sposobem ubierania byli najbardziej zbliżeni do włościan. Nosili granatowe kapoty, haftowane kaftany zwykle zielonego koloru, czapki obszyte wąskim barankiem (czarnym lub popielatym) i nie opasywali się pasami. Po klęsce powstania styczniowego rozpowszechnił się wśród skawińskich kobiet specjalny strój żałobny, mający odzwierciedlać smutek i żałobę. Skawina była ośrodkiem hafciarskim – zachowały się jeszcze gdzieniegdzie elementy tam wykonanych strojów ludowych. W Muzeum Etnograficznym w Krakowie można z kolei podziwiać słynne niegdyś skawińskie meble, a zwłaszcza pięknie malowane skrzynie.

Zwyczaje i obrzędy skawińskie edytuj

Dzięki długoletniej działalności archiwistycznej Towarzystwa Przyjaciół Skawiny zachowało się wiele przekazów dotyczących nieznanych już być może skawińskich zwyczajów i obrzędów. Gdy kończył się np. karnawał i nadchodziły dni zapustne, mający poczucie humoru Skawinianie przebierali się za Żydów, Cyganów, kramarzy, kominiarzy, mężczyźni za kobiety, a kobiety za mężczyzn. Przebierańcy chodzili po domach, gdzie śpiewali żartobliwe piosenki i recytowali zabawne wierszyki, a gospodarze częstowali przybyłych żywnością (czasami nawet i wódką...). W czasie zapustów „chodził” też po Skawinie tzw. „Kantek”. Była to kukła ze słomy, okryta płaszczem, pod którym chował się parobek. Z „Kantkiem” chodzono po domach, gdzie żartowano i śpiewano każąc „Kantkowi” wyczyniać rozmaite sztuczki. Podobno od postaci owego „Kantka” wzięło się przezwisko nadane Skawinianom przez mieszkańców okolicznych wiosek. Chcąc im dokuczyć mówili: „Ty skawiński kojtku!...” Zapustne obrzędy były bardzo popularne jeszcze pod koniec XIX w.

Istnieje zwyczaj, związany z Niedzielą Palmową, noszenia do kościoła specjalnie w tym celu przygotowanych palm: w Skawinie były one robione z gałązek kwiatowych trzcinnika lancetowatego oraz z leszczynowych grubych prętów. Po niedzielnej mszy chłopcy z poszczególnych wiosek spod Skawiny dzielili się, a następnie rozpoczynały się... bójki przy pomocy palm pomiędzy poszczególnymi grupami. Palmy miały do metra długości, szczególnie unikano tych z dużą ilością leszczynowych kijów. W następującą po Niedzieli Palmowej środę z poświęconych już palm robiono krzyżyki, które gospodarze wbijali na polach w każdy obsiany kawałek ziemi. Miało to chronić zbiory przed gradobiciem oraz innymi klęskami. Ostatni krzyżyk przybijano do drzwi domu. Kije z palemek były również wykorzystywane w lany poniedziałek, kiedy to chłopcy chodzili z tzw. „buckami”, czyli właśnie tymi kijami. Chodzili do poszczególnych domów i rzucali kije na ziemię. W zamian za to gospodarz ofiarowywał im drobny poczęstunek.

Wielkim wydarzeniem w życiu Skawiny oraz okolicznych wsi był odpust w Tyńcu (święto Piotra i Pawła) – dniu 29 czerwca. Liczne były kramy z zabawkami, piernikami „całuskami”, młodzież bawiła się na karuzelach. Po mszy świętej hucznie bawiono się, było picie piwa, jedzenie lisieckiej kiełbasy i golkowickich kukiełek. Zwyczaj ten, powstały w XIX w., przetrwał aż do lat 30. XX w. Jesienią, w czasie kopania ziemniaków i „brania” lnu, odbywały się tzw. „tłuki”, polegające na tym, że zamożniejsi gospodarze zapraszali ze wsi kilkanaście albo i więcej osób i wspólnymi siłami wykonywano zaplanowane prace. Być może len był uprawiany przez mieszczan w XIX w. nie tylko dla korzyści, a właśnie jako pretekst do wspólnego spędzania długich i chłodnych jesiennych wieczorów. Dzisiaj kontynuacją dawnych obrzędów pozostają jedynie dożynki, organizowane co roku w innej wsi. W ich trakcie przeprowadzane są np. wybory miss Krakowianki przedszkolaków czy też występy zespołów folklorystycznych.

Sport edytuj

Klub Skawinka Skawina został założony w 1922 roku[18]. Największy sukces klubu to gra w III lidze w sezonach 1978/79 oraz 2002/03. Obecnie klub gra w małopolskiej klasie okręgowej.

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

 
Kościół św. app Szymona i Judy Tadeusza
 
Kościół Nawiedzenia NMP
 
Kościół Miłosierdzia Bożego

Kościół rzymskokatolicki edytuj

W 2009 w dzielnicy Korabniki otwarto pierwszy w Polsce dom zakonny Zgromadzenia Sług Miłości – Księży Guanellianów. Mieści się tam kaplica w której odprawiane są Msze święte. Zakon prowadzi również Dom Dziecka.

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny edytuj

Kościół Zielonoświątkowy edytuj

  • zbór „Syloe”. Budynek kościoła powstał w latach 1987–1996[20]. Mieści się w centrum miasta przy ul. Okrężnej 5[21].

Świadkowie Jehowy edytuj

Judaizm edytuj

Synagoga Chewra Thilim. Położona na rogu ulic Babetty, Kazimierza Wielkiego oraz Estery. Zbudowana w 1894 roku. Zniszczona podczas II wojny światowej. Budynek pozostał, pełni funkcje usługowe.

Współpraca międzynarodowa edytuj

Miasta i gminy partnerskie[23]:

Przypisy edytuj

  1. a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-28].
  2. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 102.
  3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  4. Jarosław Widawski: Miejskie mury obronne w Państwie Polskim do początku XV wieku. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, s. 425.
  5. Przerażający raport ws. jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
  6. Oświata Ludowa. Organ Krakowskiego Towarzystwa Oświaty Ludowej, nr III/1911, s. 110–111, 1911.
  7. Fabryka surogatów kawy w Skawinie Czas 1911 nr 309 z 11 lipca s. 3.
  8. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939 – 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 371.
  9. Urząd Miasta i Gminy w Skawinie: Rozwój Skawińskiego Obszaru Gospodarczego – Park Technologiczny
  10. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy, wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01].
  11. https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/teryt/tablica#, w oparciu o dane z Banku Danych Lokalnych GUS.
  12. Team technik.
  13. Baterie łazienkowe i baterie kuchenne, www.ferro.pl [dostęp 2017-05-20] (pol.).
  14. Vela.net.pl, Komunikacja autobusowa, Urząd Miasta i Gminy w Skawinie [dostęp 2023-04-06] (pol.).
  15. Koleje Małopolskie, Koleje Małopolskie [dostęp 2023-04-06] (pol.).
  16. Historia [dostęp 2022-08-22].
  17. Obiekty [dostęp 2022-08-22].
  18. Skarb – Skawinka Skawina, www.90minut.pl [dostęp 2020-01-25] (pol.).
  19. Prawosławne nabożeństwa w Skawinie / Православнi Богослужіння у Скавинi. krakow-cerkiew.pl. [dostęp 2022-07-30].
  20. Historia Kościoła Zielonoświątkowego w Skawinie. blizejjezusa.pl. [dostęp 2022-07-30].
  21. Kontakt. blizejjezusa.pl. [dostęp 2022-07-30].
  22. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04].
  23. Miasta partnerskie.

Linki zewnętrzne edytuj