Smagliczka skalna

Smagliczka skalna
	; Smagliczka skalna dziko rosnąca (skały w Pieninach)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	złotka
Gatunek	smagliczka skalna
	Nazwa systematyczna
	Aurinia saxatilis (L.) Desv.; J. Bot. Agric. 5: 162 1815
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Smagliczka skalna, smagliczka Arduina^[4], złotka skalna^[5] (Aurinia saxatilis (L.) Desv.) – gatunek byliny należący do rodziny kapustowatych.

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Występuje w górach Europy: w Alpach, Jurze, Karpatach i górach Półwyspu Bałkańskiego. W Polsce dziko rośnie wyłącznie w Pieninach i jest tam rośliną pospolitą, występującą w całym paśmie Pienin. W dużych ilościach rośnie m.in. zarówno na skale, na której wznoszą się ruiny zamku czorsztyńskiego, jak i w szczelinach samych murów. W Europie Zachodniej czasami dziczeje i jest tam kenofitem^[6]. Według niektórych danych występuje również w Turcji^[7]. Poza tym jest uprawiana jako roślina ozdobna^[8].

Nazewnictwo edytuj

W literaturze polskiej zwykle opisywana jako Alyssum saxatile L^[4]^[9].
Według nowszych ujęć taksonomicznych prawidłowa nazwa gatunku to Aurinia saxatilis (L.) Desv.^[10]. Synonimy^[3]:
- Adyseton saxatile (L.) Sweet
- Adyseton sibiricum G.Don
- Alyssum cheirifolium Steud.
- Alyssum minus subsp. micranthum (C.A. Mey.) Breistr.
- Alyssum saxatile L.
- Alyssum saxatile subsp. arduinii (Fritsch) Hayek
- Aurinia saxatilis subsp. arduinii (Fritsch) Dostál
- Aurinia saxatilis subsp. saxatilis (L.) Desv.
- Crucifera saxatilis (L.) E.H.L.Krause

Morfologia edytuj

Pokrój: Niska roślina tworząca kępki. Cała roślina gęsto, gwiazdkowato owłosiona^[9].

Łodyga: Wzniesiona, o wysokości 10–25 cm. Ulistnione tylko w dolnej części^[9].

Liście: Tworzą gęstą różyczkę. Liście łodygowe łopatkowate do równowąskich, ze zwężoną nasadą, znacznie mniejsze od liści różyczkowych. Wszystkie liście pokryte gęstym, gwiazdkowatym kutnerem^[6].

Kwiaty: Liczne, promieniste, żółte, zebrane w baldachogrona na górnej, nieulistnionej części łodygi. Tworzą rozetę. U nasady nitek pręcików uszkowate skrzydełka^[9].
Owoc: Łuszczynki zawierające po 2 wąsko oskrzydlone nasiona w każdej komorze. Łuszczynki są, podobnie jak cała roślina, gwiazdkowato owłosione.

Biologia i ekologia edytuj

Bylina, chamefit, roślina wapieniolubna. Kwitnie od kwietnia do maja, jest owadopylna. Po suchym i upalnym lecie zakwita jeszcze drugi raz pod koniec lata. Siedlisko: szczeliny i ściany skał wapiennych, szczególnie pionowych i silnie nasłonecznionych, oraz piargi u podnóży wapiennych skał. Rośnie także w szczelinach murów wapiennych – np. na Zamku w Czorsztynie^[6]. Rośnie na jałowych glebach, wymaga wapnia w podłożu. Przystosowuje się do stanowiska, bardzo silnie się rozrasta. Liczba chromosomów 2n = 16^[6].

Zastosowanie edytuj

Roślina ozdobna. Jest jedną z 5 podstawowych ogrodowych bylin wiosennych (pozostałe to ubiorek wiecznie zielony, floks szydlasty, gęsiówka kaukaska i żagwin ogrodowy). Nadaje się szczególnie do ogrodów skalnych, gdzie ładnie prezentuje się między kamieniami lub na murkach. Bardzo ozdobna w czasie kwitnienia, ale również po przekwitnięciu jej kutnerowate liście stanowią ozdobę ogrodu nawet do późnej jesieni. Może być również sadzona na rabatach w kompozycji z niebieskimi cebulicami, szafirkami, różnobarwnymi tulipanami i in. Zwykle sadzona pojedynczo lub w grupach po 2–3 sztuki. W celu uzyskania zadarnień sadzi się ją w zagęszczeniu do 11 roślin na m²^[11].

Uprawa edytuj

Może być rozmnażana z nasion, lub sadzonek wierzchołkowych, które najlepiej jest pobrać w czerwcu-lipcu. Bardziej wskazane jest rozmnażanie przez sadzonkowanie, w przypadku bowiem odmian ozdobnych nasiona źle zachowują cechy rośliny matecznej. Najlepiej rośnie na przewiewnej, dość suchej i kamienistej, wapnowanej glebie^[8]. Uprawiana z nasion zakwita w drugim roku po ich wysianiu^[6]. Wymaga stanowiska słonecznego. Jest odporna na mróz (strefa mrozoodporności 6), suszę i jest długowieczna^[12].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-02-28].
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 35. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-15].
↑ ^a ^b Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.
↑ ^a ^b ^c ^d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.
↑ Agnieszka Mike-Jeziorska: Smagliczka skalna. 2013. [dostęp 2013-05-22]. (pol.).
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-02-28].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[gawrys-5] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 35. ISBN 978-83-925110-5-2.

[K-6] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[grin-7] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-15].

[radziul-8] Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.

[Szafer-9] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[10] Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.

[11] Agnieszka Mike-Jeziorska: Smagliczka skalna. 2013. [dostęp 2013-05-22]. (pol.).

[E-12] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]