Sokołowsko

Sokołowsko (niem. Görbersdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, w gminie Mieroszów, w Górach Suchych w Sudetach Środkowych.

Sokołowsko
— wieś —
Sokołowsko widziane z Włostowej
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	wałbrzyski
Gmina	Mieroszów
Wysokość	540-590 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	944
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-350
Tablice rejestracyjne	DBA
SIMC	0853659
Położenie na mapie gminy Mieroszów Sokołowsko
Położenie na mapie Polski Sokołowsko
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Sokołowsko
Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego Sokołowsko
50°41′06″N 16°13′45″E
Strona internetowa

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Nazwa

Sokołowsko swoją nazwę zawdzięcza profesorowi Uniwersytetu Warszawskiego Alfredowi Sokołowskiemu, który przyczynił się do rozwoju uzdrowiska prowadząc tu na przełomie XIX i XX w. badania nad klimatycznym leczeniem chorób płucnych.

Położenie geograficzne

Największa wieś położona w Górach Suchych (Sudety Środkowe) w Kotlinie Sokołowskiej na wysokości 540-590 m n.p.m.^{[potrzebny przypis]}, w dolinach potoku Sokołowca i Bednarskiego Potoku. Sokołowsko otaczają: od północnego zachodu Stożek Mały (zwany też przez miejscowych „Bocianią Małą”, „Bocianką”) 750 m n.p.m., od północnego wschodu masyw Bukowca 898 m n.p.m., od południowego zachodu Garbatka 797 m n.p.m., od południa i południowego wschodu Włostowa 903 m n.p.m. oraz od wschodu Suchawa 928 m n.p.m.

Klimat

W Sokołowsku występują dwa poziomy klimatyczne o silnym zróżnicowaniu: poziom dna dolinnego (sanatoria) i poziom południowego stoku (od 600 do 620 m n.p.m.). Dno doliny charakteryzuje się zacisznością - prędkości wiatrów są tu minimalne. Na stokach wiatr znacznie przyspiesza. Wiatry z kierunków wschodnich są bardzo rzadkie. Sokołowsko jest najzimniejszą miejscowością tej części Gór Suchych. Występuje tu stosunkowo długa zima i krótkie lato, a także obfite opady deszczu, z których 61 % spada latem, z maksimum w lipcu.

Demografia

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyło 944 mieszkańców. Jest największą miejscowością gminy Mieroszów.

Historia

Galeria: zabytki

Sokołowsko. Sanatorium dra T. Römplera, obecnie Biały Orzeł

Sokołowsko. Sanatorium dra T. Römplera, obecnie siedziba Zarządu Sanatoriów Dolnośląskich

Sanatorium dr Brehmera w Sokołowsku. Odbudowa prowadzona przez Fundację Sztuki Współczesnej In Situ

Wieżyczka sanatorium Grunwald

Front cerkwi św. Michała Archanioła

Cerkiew św. Michała zimą

Cerkiew św. Michała Archanioła

Sokołowsko. Kościół

Sokołowsko. Ujęcie źródła leśnego

Sokołowsko. Sentencja na ujęcie źródła leśnego

Sokołowsko. Sentencja na ujęcie źródła leśnego

Jedna z tablic upamiętniających pobyt K. Kieślowskiego

Trudno dzisiaj określić dokładną datę powstania osady. Była to wieś związana z zamkiem Radosno. Pierwsza wzmianka o Goerbersdorff pojawia się w 1357 r., jako o istniejącej wsi założonej najprawdopodobniej przez zakon benedyktynów w Broumovie. Do końca XV w. miejscowość miała kilku właścicieli. W 1509 r. ówczesny Görbersdorf wraz z południową częścią księstwa świdnickiego nabył hr. von Hochberg, który założył rodową siedzibę w Książu. Do połowy XIX w. miejscowość nie różniła się niczym od innych wsi w dobrach Hochbergów. Zmiana w jej losach nastąpiła w 1849 r., kiedy na wypoczynek zajechała tu hr. von Colomb. Zachwycona lokalnym krajobrazem namówiła swojego szwagra dra Hermanna Brehmera na utworzenie uzdrowiska leczącego metodą hydroterapii Vincenta Priessnitza.

W 1855 r. we wsi zostało uruchomione pierwsze na świecie specjalistyczne sanatorium dla gruźlików, w którym zastosowano nowatorską metodę leczenia klimatyczno-dietetycznego. Na jego wzór został stworzony ośrodek leczenia gruźlicy w Davos. W późniejszym czasie Görbersdorf zyskał miano „śląskiego Davos”, chociaż to Davos powinno nazywać się „szwajcarskim Görbersdorfem (Sokołowskiem)”. Bliskim współpracownikiem Brehmera stał się Alfred Sokołowski. Uzdrowisko nie należało do tanich, lecz było dobrze zagospodarowane. Już przed rokiem 1888 posiadało pocztę i połączenia telefoniczne.

W roku 1887 przebywało tu 730 kuracjuszy. Pobyt Tytusa Chałubińskiego zaowocował pośrednio jego zainteresowaniem Zakopanem, gdyż rozpoczął poszukiwania okolicy zbliżonej do tego uzdrowiska, dla zorganizowania w Polsce takiego samego ośrodka leczenia gruźlicy. 22 października 1911 zmarł w sanatorium w wieku lat 25 węgierski historyk sztuki Leo Popper, przyjaciel Györgya Lukácsa. W latach 30. XX wieku zbudowano nieopodal 60-metrową skocznię narciarską.

Po kapitulacji Niemiec, 8 maja 1945 wieś, została zajęta przez wojska radzieckie, a wkrótce przekazana władzom polskim. Ludność niemieckojęzyczna została wysiedlona do Niemiec, zaś na jej miejsce przybyli polscy przesiedleńcy. W 1946 miejscowość nazwano Sokołowskiem dla uczczenia zasług prof. Alfreda Sokołowskiego.

Po II wojnie światowej pozostało tutaj uzdrowisko o profilu przeciwgruźliczym. Pod naciskiem Stanisława Domina zmieniono profil leczenia w kierunku leczenia chorób dróg oddechowych. W latach 70. XX wieku miejscowość zaczęto przekształcać w ośrodek sportów zimowych dla potrzeb klubów wałbrzyskich, docelowo miał powstać Wojewódzki Ośrodek Sportów Zimowych. Jednak z braku środków finansowych nie wszystko udało się zrealizować. Pozostały tylko trasy biegowe (w tym nartorolkowa), które włączono do Biegu Gwarków.

Po II wojnie światowej status wsi Sokołowsko uzyskało dopiero na początku XXI wieku.

W młodości mieszkał tu reżyser filmowy Krzysztof Kieślowski. We wsi przypominają o tym fakcie dwie tablice pamiątkowe, w tym na domu, w którym mieszkał. W Sokołowsku, od 2011 roku, odbywa się cykliczny festiwal filmowy – „Hommage à Kieślowski”, poświęcony twórczości i osobie reżysera. Organizatorem Festiwalu jest Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ.

W 2007 r. dawne Sanatorium Brehmera zmieniło właściciela. Od tego czasu Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ odbudowuje, spalony w 2005 r. obiekt, tworząc w tym miejscu Międzynarodowe Laboratorium Kultury wraz z Archiwum twórczości Krzysztofa Kieślowskiego.

Sanatoria Dolnośląskie sp. z o.o. przeprowadzą remont zabytkowego obiektu szpitala Biały Orzeł. Za 4,5 mln budynek zostanie przystosowany do prowadzenia opieki długoterminowej i rehabilitacji. Inwestycja w modernizację Białego Orła jest częścią planów gminy Mieroszów, mających na celu odzyskanie przez Sokołowsko statusu uzdrowiska.

Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• historyczne założenie urbanistyczne, z 1854 r.
• cerkiew prawosławna pw. św. Michała Archanioła, ul. Unisławska 8, z początku XX w., siedziba niewielkiej miejscowej parafii
• zespół dawnego Sanatorium dr Brehmera, z drugiej połowy XIX w.:
  • sanatorium, spalone w 2005 r.
  • park
• dom, z 1800 r., ul. Główna 1

inne zabytki:

• kościół ewangelicki, obecnie Matki Bożej Królowej Świata
• drewniana zabudowa ulicy Głównej
• podwórze najstarszego domu we wsi z ciekawym wykuszem, przy ul. Głównej 8
• Zameczek Friedenstein wybudowany w XIX i XX w. Punkt widokowy

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie wsi działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Matki Bożej Królowej Świata w Sokołowsku

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
  • parafia św. Michała Archanioła w Sokołowsku

Turystyka

• Kino Teatr Zdrowie, ul. Główna 36
• Festiwal Sztuki Efemerycznej Konteksty: 25–29 lipca
• Sokołowsko Festiwal Filmowy Hommage a Kieślowski: wrzesień
• Festiwal Muzyczny "Sanatorium dźwięku": 8–10 sierpnia
• źródełko leśne
• galeria: ul. Słoneczna 2
• Bieg Gwarków, odbywający się tu co roku, w 2006 r. przeniesiony w okolice schroniska Andrzejówka na Przełęcz Trzech Dolin

Szlaki turystyczne

• czerwony: Główny Szlak Sudecki – przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Lesista Wielka – Grzędy
• żółty: Przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Stożek Wielki – Unisław Śląski
• zielony: przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Unisław Śląski
• niebieski: przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Mieroszów
• czarny: szlak dojściowy do szlaku granicznego

Bibliografia

• Góry Kamienne, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 9, pod red. M. Staffy, Wrocław 1996, ss. 188-197.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa odbudowy dawnego Sanatorium dr Brehmera na Międzynarodowe Laboratorium Kultury prowadzonej przez Fundację Sztuki Współczesnej In Situ
• Strona internetowa Sokołowska
• Strona internetowa Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ
• Strona internetowa Sokołowska
• Materiały archiwalne dotyczące Sokołowska na stronach serwisu Gmina Mieroszów Dawniej i Dziś (widokówki, foldery, mapy, dokumenty)