Sowchoz
Sowchoz (ros. совхоз, ukr. радгосп) – państwowe gospodarstwo rolne, charakterystyczne dla gospodarki ZSRR, gdzie wszystkie środki produkcji i wytworzone produkty stanowiły własność państwa[1]. Nazwa jest skrótowcem od sowietskoje choziajstwo (советское хозяйство), gospodarstwo radzieckie. W zależności od warunków technicznych, naturalnych i ekonomicznych poszczególne sowchozy specjalizowały się w określonej produkcji rolnej[1]
Pierwsze sowchozy utworzono wskutek dekretu o ziemi z 26 października?/8 listopada 1917 roku[2], początkowo z części wywłaszczanych folwarków, później na niektórych gruntach przejmowanych przez państwo[2]. Miały być wzorowymi, wyspecjalizowanymi i zmechanizowanymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi[2]. W odróżnieniu od kołchozów, które formalnie były spółdzielniami, sowchozy były państwowymi przedsiębiorstwami rolnymi[3]. W sowchozach obowiązywały gospodarka planowa i częściowo fikcyjny rozrachunek finansowy, przez cały czas istnienia miały problemy gospodarcze.
Gospodarka rolna oparta na sowchozach i niewiele w praktyce różniących się kołchozach okazała się na dłuższą metę niewydolna, działała w oderwaniu od racjonalności ekonomicznej[3]. Ceny zbytu płodów rolnych i wytworów produkcji zwierzęcej oraz ceny zakupu maszyn i surowców do produkcji były ustalane centralnie, zakłady dostarczające maszyny i surowce oraz w większości zakłady skupujące produkty były państwowe[3]. Tylko niewielka część produktów mogła być sprzedawana lokalnie. Pensje były stałe i w niewielkim stopniu zależące od pracy, od lat 1960. także w kołchozach[3]. Faktycznie brakowało bodźców ekonomicznych do racjonalizacji działalności, jak również niska pozostawała motywacja pracowników[3]. Wyższe urzędowe ceny zbytu produktów w mniej dogodnych klimatycznie lub bardziej oddalonych strefach, np. za kręgiem polarnym i na rosyjskim Dalekim Wschodzie, motywowały do umieszczania tam produkcji, mimo mniejszej opłacalności ekonomicznej[3]. Produkcja rolna wymagała dotacji państwowych, lecz ceny gotowych produktów dla ludności pozostawały stosunkowo niskie[3]. Kryzys szczególnie ujawnił się w latach 1980. i podczas transformacji ustrojowej lat 1990.[3] W tym okresie wydajność produkcji np. ziarna z hektara w ZSRR była ponad dwukrotnie niższa niż w Europie Zachodniej i USA oraz niższa od średniej światowej[3].
W 1962 roku istniało 7375 sowchozów[1], w 1974 roku 17700, a w 1989 roku 23300 gospodarujących na 107,9 mln hektarów. Pogłowie bydła sowchozowego wynosiło 41,3 mln sztuk (w tym 12,7 mln krów), 26,9 mln sztuk świń, 65 mln sztuk owiec i kóz[2]. Michaił Gorbaczow częściowo zreformował sowchozy w ramach pieriestrojki, po upadku ZSRR i przywróceniu prywatnej własności ziem część sowchozów rozwiązano[2].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Mała encyklopedia rolnicza, Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1964, s. 741.
- ↑ a b c d e sowchozy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-08-28].
- ↑ a b c d e f g h i Agrarnyj sektor nakanunie rieform 1990-ch godow, „Traktory. Istorija, ludi, maszyny” (nr 28), Hachette Collections, 2016, s. 8-9, ISSN 2311-2131 (ros.).