Polska: Różnice pomiędzy wersjami

'''Polska''', '''Rzeczpospolita Polska''' ('''RP''') – [[państwo unitarne]] w [[Europa Środkowa|Europie Środkowej]], położone między [[Morze Bałtyckie|Morzem Bałtyckim]] na północy a [[Sudety|Sudetami]] i [[Karpaty|Karpatami]] na południu, w przeważającej części w dorzeczu [[Wisła|Wisły]] i [[Odra|Odry]]. Od północy Polska graniczy z [[Rosja|Rosją]] (z jej [[Obwód kaliningradzki|obwodem kaliningradzkim]]) i [[Litwa|Litwą]], od wschodu z [[Białoruś|Białorusią]] i [[Ukraina|Ukrainą]], od południa ze [[Słowacja|Słowacją]] i [[Czechy|Czechami]], od zachodu z [[Niemcy|Niemcami]]. Większość północnej granicy Polski wyznacza wybrzeże Morza Bałtyckiego. [[Polska Wyłączna Strefa Ekonomiczna]] na Bałtyku graniczy ze strefami [[Dania|Danii]] i [[Szwecja|Szwecji]]. Granice z Ukrainą, Białorusią i Rosją stanowią równocześnie granicę zewnętrzną [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] i [[strefa Schengen|strefy Schengen]].

1 września 1939, [[kampania wrześniowa|atakiem Niemiec na Polskę]], rozpoczęła się II wojna światowa. W wyniku agresji III Rzeszy i [[Agresja ZSRR na Polskę|ZSRR]] w październiku 1939 całe terytorium II II Rzeczypospolitej znalazło się pod [[okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacją niemiecką]] i (trwającą do czerwca 1941) [[okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)|okupacją sowiecka]]. W ich wyniku życie straciło ponad sześć milionów obywateli Polski<ref name=posterum0>Project in Posterum, [http://www.projectinposterum.org/docs/poland_WWII_casualties.htm Poland World War II casualties.] Retrieved 20 September 2013.</ref><ref name="szma">[[Tomasz Szarota]] & Wojciech Materski, ''Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami'', Warsaw, IPN 2009, {{ISBN|978-83-7629-067-6}} ([http://niniwa22.cba.pl/polska_1939_1945.htm Introduction online.]).</ref>. 21 lipca 1944, po przekroczeniu przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] Bugu, [[Józef Stalin]] utworzył w Moskwie [[państwo marionetkowe|marionetkowy]] i oparty na polskich komunistach [[Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego]], któremu pomógł przejąć władzę w kraju. [[Konferencja jałtańska]] trzech mocarstw w lutym 1945 uznała to za fakt dokonany, przewidując powołanie [[Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej|Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej]]. W lipcu 1945 postanowieniami [[Konferencja poczdamska|konferencji poczdamskiej]] granicę Polski z Niemcami przesunięto na zachód, na linię [[Odra|Odry]] i [[Nysa Łużycka|Nysy Łużyckiej]], rozstrzygając jednocześnie o przesiedleniu ludności niemieckiej na teren [[Okupacja aliancka Niemiec|alianckich stref okupacyjnych Niemiec]]. Przewidziane przez konferencję jałtańską [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1947 roku|wybory]] odbyły się w styczniu 1947, lecz zostały sfałszowane przez [[Polska Partia Robotnicza|PPR]], podobnie jak wcześniejsze [[Referendum w Polsce w 1946 roku|referendum z 1946]]. W konsekwencji PPR zyskał uznanie międzynarodowe dla zdobytej w 1944 [[System jednopartyjny|monopartyjnej]] niepodzielnej władzy nad Polską, po 1948 w formule tzw. [[demokracja ludowa|demokracji ludowej]]. [[Polska Rzeczpospolita Ludowa]] (nazwa państwa przyjęta w 1952) była [[Państwo satelickie|państwem satelickim]] ZSRR. Rządy sprawowała komunistyczna [[Polska Partia Robotnicza]], a następnie [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza]], przy formalnym istnieniu ugrupowań satelitarnych ([[Zjednoczone Stronnictwo Ludowe]] i [[Stronnictwo Demokratyczne]]). [[Ludowe Wojsko Polskie]] było zdominowane i kontrolowane przez rządzącą partię komunistyczną i jako część struktur [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] podlegało dowództwu [[Armia Radziecka|Armii Radzieckiej]].

Od początku transformacji ustrojowej w gospodarkę wolnorynkową, która rozpoczęła się na początku lat 90. XX wieku, Polska utrzymuje bardzo wysoki [[wskaźnik rozwoju społecznego]] (HDI). W kraju stopniowo zwiększa się wolność ekonomiczna<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.heritage.org/research/reports/2015/01/asia-pacific |tytuł = Hong Kong Declines, but Remains the World’s Freest Economy, 2015 Index of Economic Freedom Shows |data = 27 stycznia 2015 |język = en |archiwum = http://web.archive.org/web/20150924051510/http://www.heritage.org/research/reports/2015/01/asia-pacific}}</ref>. Polska jest demokratycznym państwem z rozwiniętą, wysokodochodową gospodarką, wysokim [[Wskaźnik jakości życia|wskaźnikiem jakości życia]] oraz bardzo wysoką [[Produkt krajowy brutto|stopą życiową]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.socialprogreassimperative.org/data/spi |tytuł = SPI PROGRESS INDEX 2015 |język = en}}</ref><ref>[http://www.numbeo.com/quality-of-life/rankings_by_country.jsp Numbeo Quality of Life Index 2015 Mid Year].</ref>. Ponadto rocznie Polskę odwiedza około 17,5 miliona turystów (2016), co czyni ją jednym z najczęściej odwiedzanych krajów świata<ref>{{Cytuj stronę |url = http://biznes.onet.pl/wiadomosci/turystyka/turysci-zagraniczni-w-polsce-dane-za-2016-r/m23e0l |tytuł = Cudzoziemcy w Polsce |data = 2017}}</ref>. Polska jest ósmą co do wielkości [[Gospodarka Unii Europejskiej|gospodarką w Unii Europejskiej]] i jedną z najszybciej rozwijających się gospodarek europejskich<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.weforum.org/agenda/2016/02/europe-s-10-fastest-growing-economies/ |tytuł = Europe’s 10 fastest growing economies |nazwisko = Myers |imię = Joe |data = 18 lutego 2016 |opublikowany = World Economic Forum |język = en |data dostępu = 13 września 2016}}</ref>. Według wskaźnika [[Global Peace Index]] z 2017 roku Polska zajmuje 33. miejsce na świecie (22. w Europie) pod względem poziomu bezpieczeństwa, natomiast wg raportu firmy Underwriters Laboratories z 2018 roku, Polska pod względem bezpieczeństwa zajmuje miejsce 35. (27. w Europie)<ref name="SzefsBielawska">{{Cytuj książkę |tytuł = Global Peace Index 2017 |url = http://visionofhumanity.org/app/uploads/2017/06/GPI17-Report.pdf |rok = 2017 |wydawca = Institute for Economics and Peace |język = en |isbn = 978-0-648-06441-1 |strony = 10, 15 |miejsce = Sydney}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://ulsafetyindex.org/country/Poland |tytuł = Poland |opublikowany = UL Safety Index |język = en}}</ref>. Polska należy m.in. do UE, [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]], [[NATO]], [[Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie|OBWE]], [[Światowa Organizacja Handlu|WTO]], [[Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju|OECD]] i [[Rada Europy|Rady Europy]].