|
'''Metys''' – osoba, której jeden z rodziców jest [[Indianie|Indianinem]] lub Indianką, a drugi należy do [[Biała odmiana człowieka|rasy białej]]<ref>[http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=2567741 Metys – Słownik Języka Polskiego PWN].</ref>.
W polskiej nomenklaturze za Metysa uważa się zwykle osobę mającą część indiańskiej krwi, bez względu na pochodzenie indiańskiego przodka, przynależność [[państwo]]wą czy [[naród|narodową]]. Mówi się więc o Metysach kanadyjskich, amerykańskich czy meksykańskich. Niekiedy też nazwy Metys używa się w stosunku do mieszańców ludności [[Biała odmiana człowieka|białej]] z innymi przedstawicielami [[Żółta odmiana człowieka|odmiany żółtej]], np. pierwotnymi mieszkańcami [[Madagaskar]]u. Współcześnie w języku angielskim istnieje określenie Métis (z francuskiego, wymawiane [metiˈ]) zarezerwowane wyłącznie dla osób o pochodzeniu mieszanym zamieszkujących [[Kanada|Kanadę]] ([[metysi kanadyjscy]]).
Samo słowo Metys pochodzi z francuskiego ''Métis''. Może być także wywiedzione z hiszpańskiego ''mestizo''. W obu językach słowa te zawierają łaciński pierwiastek ''mixtus'' – mieszać.
== Metysi kanadyjscy ==
Społeczność ta wywodzi się od potomków handlarzy z [[Kompania Zatoki Hudsona|Kompanii Zatoki Hudsona]] (niemal wyłącznie mężczyzn pochodzenia [[Francja|francuskiego]], [[Szkocja|szkockiego]] i [[Irlandia|irlandzkiego]]) i indiańskich kobiet z lokalnych plemion oraz potomków francuskich osadników z [[Quebec]]u i ich indiańskich żon. Kształtująca się od połowy [[XVII wiek|XVII w.]] [[społeczeństwo|społeczność]] metyska z czasem wykształciła specyficzną [[kultura|kulturę]] – łącznie z własnym językiem zwanym [[język miszif|''michif'']], będącym mieszanką języków [[język francuski|francuskiego]], dialektów [[język gaelicki szkocki|szkockich]], [[język irlandzki|irlandzkich]] i lokalnych [[Języki autochtoniczne Ameryk|języków autochtonicznych Ameryk]].
Głównym zajęciem kanadyjskich Metysów było [[łowiectwo]], a przede wszystkim polowania na [[bizon amerykański|bizony amerykańskie]]. Z mięsa [[bizon amerykański|bizonów]] wytwarzali tzw. [[pemikan]] (''pemmican'') – suszone mięso bizonów, mieszane z bizonim łojem i leśnymi jagodami. Ten długo zachowujący świeżość, pożywny i smaczny produkt był poszukiwany przez pracowników [[Kompania Zatoki Hudsona|Kompanii Zatoki Hudsona]], [[Kompania Północno-Zachodnia|Kompanii Północno-Zachodniej]] oraz przez władze Kanady na zaopatrzenie dla [[Siły zbrojne|wojska]]. Właśnie kontrola nad [[rynek (ekonomia)|rynkiem]] pemikanu stałą się przyczyną sporu pomiędzy dwiema kompaniami, którego kulminacją była [[Bitwa pod Siedmioma Dębami|Bitwa pod siedmioma dębami]]. Ekspansja [[ekonomia|ekonomiczna]] Metysów doprowadziła także do napięć pomiędzy nimi a indiańskim plemieniem [[Dakotowie|Siuksów]], te zaś doprowadziły do lokalnej [[Wojna Metysów z Siuksami|wojny]].
Metysi wzniecili w Kanadzie dwa bunty: [[Rebelia nad Rzeką Czerwoną|rebelię nad Rzeką Czerwoną]] w [[1869]] roku oraz [[Rebelia północno-zachodnia|rebelię północno-zachodnią]] w [[1885]]. Prawne, ekonomiczne i społeczne następstwa obu stłumionych krwawo buntów istnieją – i są żywo w Kanadzie dyskutowane – do dziś.
Reprezentująca społeczności metyskie (i ich prowincjonalne władze) w kontaktach z władzami Kanady tzw. [[Krajowa Rada Metysów]] (Métis National Council) definiuje następujące kryteria bycia Metysem:
* samoidentyfikacja jako Metys
* historyczne pochodzenie od członka Narodu Metysów
* odrębność od innych Pierwszych Narodów (rdzennych ludów Kanady)
* akceptacja przez Naród Metysów
Współcześnie (od [[1982]]) według prawa kanadyjskiego Metysi zaliczani są do [[Rdzenne ludy Kanady|rdzennych ludów Kanady]] i posiadają podobne przywileje co ludność indiańska. M.in. precedensowy wyrok sądu w Ontario z [[2003]], uznający pierwotne prawo (''Aboriginal right'') tamtejszych Metysów do polowania na własne potrzeby, umożliwił szybkie rozszerzenie tego prawa na wszystkich kanadyjskich Metysów w drodze negocjacji władz poszczególnych prowincji z przedstawicielami lokalnych społeczności metyskich. [[31 maja]] [[2005]] Krajowa Rada Metysów (MNC) podpisała z rządem Kanady ramową umowę przewidującą dalsze rozszerzanie [[autonomia|autonomicznych]] uprawnień Metysów w ramach kanadyjskiej [[federacja|federacji]].
Ich obecną liczebność różne źródła szacują na od 300 tys. do 700 tys. Według oficjalnych statystyk w [[2001]] 292 310 osób w Kanadzie identyfikowało się jako Metysi – najwięcej w prowincjach: [[Alberta]] (66 055), [[Manitoba]] (56 795) i [[Ontario]] (48 345). Większość posługuje się na co dzień językiem angielskim, wielu – francuskim, u młodszego pokolenia Metysów wzrasta też zainteresowanie nauką języka mitchif.
== Znani Metysi ==
Znanymi Metysami byli m.in. w Kanadzie: [[Louis Riel]], [[Cuthbert Grant]] i [[Gabriel Dumont]], a w USA: [[John Ross (wódz Czirokezów)|John Ross]], [[Charles Curtis]] i [[Rudolph Carl Gorman]].
W [[2004]] członkiem Sądu Najwyższego prowincji Ontario został Metys Todd Ducharme. Znaną w Kanadzie Metyską jest też uprawiająca [[fitness]] i [[kulturystyka|kulturystykę]] [[Sharon Bruneau]].
Mieszane – po części indiańskie – pochodzenie mieli/mają m.in. [[Josephine Baker]] (tancerka i aktorka), [[Johnny Cash]] (piosenkarz country), [[JoJo]] (piosenkarka pop), [[Porfirio Díaz]] (prezydent Meksyku), [[Shannon Elizabeth]] (aktorka), [[Chuck Norris]] (aktor), [[Elvis Presley]] (piosenkarz i aktor), [[Megan Fox]] (aktorka), [[Anthony Kiedis]] (piosenkarz).
[[Kategoria:Antropologia fizyczna]]
[[Kategoria:Historia KanadyEtnografia]]
[[Kategoria:Tubylcze ludy Ameryki PółnocnejAmeryka]]
[[Kategoria:Rdzenne ludy Kanady]]
[[Kategoria:Grupy etniczne w Stanach Zjednoczonych]]
[[Kategoria:Etnografia Argentyny]]
[[Kategoria:Etnografia Boliwii]]
[[Kategoria:Etnografia Belize]]
[[Kategoria:Etnografia Chile]]
[[Kategoria:Etnografia Kolumbii]]
[[Kategoria:Etnografia Gwatemali]]
[[Kategoria:Etnografia Panamy]]
[[Kategoria:Etnografia Kostaryki]]
[[Kategoria:Etnografia Salwadoru]]
[[Kategoria:Etnografia Ekwadoru]]
[[Kategoria:Etnografia Hondurasu]]
[[Kategoria:Etnografia Meksyku]]
[[Kategoria:Etnografia Nikaragui]]
[[Kategoria:Etnografia Paragwaju]]
[[Kategoria:Etnografia Peru]]
[[Kategoria:Etnografia Wenezueli]]
| 