Łajs

Łajs (niem. Layß) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Łajs

wieś
"Granica jedności" w Łajsie
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Wysokość	148 m n.p.m.
Liczba ludności (2012)	33
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	10-687
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0486630
Położenie na mapie gminy Purda Łajs
Położenie na mapie Polski Łajs
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Łajs
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Łajs
53°37′16″N 20°39′03″E

Strumień, wypływający ze stawu bobrowego, poniżej żeremi

Wieś znajdująca się na obszarze dawnej Galindii przy granicy z Ziemią Sasinów. Nazwa wsi wywodzi się od pruskiego słowa lauks, oznaczającego osadę, pole (litewskie laukas). Tuż przy wsi przebiegała historyczna granica między Warmią a Mazurami. Obecnie to osada turystyczna z pensjonatem i gospodarstwami agroturystycznymi. W dawnym budynku szkoły wcześniej mieściło się schronisko turystyczne, obecnie pensjonat. Na skraju wsi dawny cmentarz ewangelicki, a tuż za wsią grób dwóch bezimiennych żołnierzy rosyjskich z pierwszej wojny światowej.

Przez Łajs przebiega rowerowa trasa (czerwona): Olsztyn, Szczęsne, Klewki, Kaborno, Nowa Wieś, Łajs, Małszewo oraz trasa piesza (szlak niebieski) wokół jeziora Kośno. Ciekawy szlak spacerowy prowadzi wokół zabagnienia utworzonego przez bobry oraz trasa spacerowo-rowerowa Łajs-Tylkowo-Małszewo-Łajs. W Łajsie rozpoczyna się także szlak kajakowy do Olsztyna (przez jezioro Kośno). Wieś graniczy z Rezerwatem Jezioro Kośno. W sąsiedztwie znajdują się: Jezioro Łajskie, Kośno, Kosienko (zatoka jeziora Kośno), Czerwonka Mała, kilka strumieni i zdegradowanych torfowisk wysokich.

W pobliżu wsi upolowany został ostatni ryś na Warmii i Mazurach. Obecnie liczne są jelenie a na początku XXI wieku osiedliły się bobry, w okolicach widoczne ślady obecności wilków. Bobry zbudowały żeremie na strumieniu śródleśnym, wpadającym do Jeziora Łajskiego. W kilku miejscach zbudowały tamy, powodując podtopienie fragmentu lasu oraz łąk. W wyniku tego na wcześniej osuszonym torfowisku rozpoczął się proces renaturyzacji. Ponownie osiedliły się ptaki wodnobłotne oraz licznie rozwijają się płazy.

Historia

Łajs zimą, Granica Jedności

Wieś założona w 1708 roku, kiedy to zarząd lasów królewskich wystawił dokument lokacyjny sołtysowi Maciejowi Urbańskiemu. W 1756 roku we wsi mieszkał sołtys, karczmarz i jeden chłop. W 1785 r. we wsi było 10 domów. W XIX w. założono cmentarz wiejski (ewangelicki). W 1928 roku we wsi mieszkały 234 osoby, a poza zwartą zabudową (w kierunku na Nową Wieś) były cztery siedliska (mieszkali tam: Beyer, Pancerzyński, Rucha, Kij). Szkoła we wsi została wybudowana w 1905 r. a przedszkole w 1939 r. W 1935 r. zamieszkiwało tu 28 katolików (parafia w Butryny).

W 1954 r. wieś włączono do powiatu olsztyńskiego.

W 2004 roku, w momencie rozszerzenia Unii Europejskiej o nowe kraje członkowskie, w Łajsie odtworzono historyczną granicę między Warmią a Mazurami. W ramach projektu "Granica jedności" w 2004, 2005 i 2006 roku w weekendy majowe zorganizowano imprezy kulturalne (z udziałem władz samorządowych i kościelnych), ustawiono pamiątkowe tablice, stworzono symboliczne przejście graniczne, a także ustawiono pamiątkowy krzyż (w okresie wakacyjnym odbywają się pod krzyżem uroczystości religijne).

Zobacz też

• Łajsce
• Łajski
• Łajsy

Bibliografia

• Przewodnik turystyczny po gminie Purda, wyd. drugie. Purda 2013, ISBN 978-83-931640-2-8
• Sołectwo Nowa Wieś

Linki zewnętrzne

• Lajsy, niem. ''Leissen'', (dok. Lusen al. Lyssen) dobra rycerskie w powiecie olsztyńskim..., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 64 .