Wikipedia

Ślazowate

Ślazowate, malwowate (Malvaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu ślazowców (Malvales). Obejmuje 244 rodzaje z 4225 gatunkami[3]. Są to rośliny zielne, krzewy i drzewa szeroko rozprzestrzenione na Ziemi, we wszystkich niemal strefach klimatycznych. Większość gatunków występuje w strefie tropikalnej. Podrodziny Malvoideae i Bombacoideae najbardziej zróżnicowane są na kontynentach amerykańskich, Byttnerioideae, Grewioideae i Sterculioideae rozprzestrzenione są w strefie równikowej, a rośliny z podrodziny Tilioideae rosną na półkuli północnej[4].

Ślazowate
Ilustracja
Ślaz zaniedbany
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

ślazowce

Rodzina

ślazowate

Nazwa systematyczna
Malvaceae Juss.
Gen. Pl.: 271. 4 Aug 1789, nom. cons.
Multimedia w Wikimedia Commons

W Polsce występują dziko lub jako rośliny uprawiane lub dziczejące gatunki z rodzajów: anoda (Anoda), ketmia (Hibiscus), malwa (Alcea), prawoślaz (Althaea), ślaz (Malva), ślazówka (Lavatera), ślęzawa (Malope), zaślaz (Abutilon)[5]. Rośliny z tej rodziny produkują cyklopropenowe kwasy tłuszczowe i chinony z terpenoidów[2]. U licznych przedstawicieli występują komórki śluzowe (wytwarzające śluzy)[6].

Ważne znaczenie ekonomiczne ma kakaowiec właściwy dostarczający nasion zwanych kakao, służących do wyrobu wielu produktów spożywczych, ale stosowanych też w farmacji i kosmetyce (zob. proszek kakaowy, masło kakaowe, czekolada). Nasiona koli, bogate w kofeinę, służą do aromatyzowania napojów. Jadalnych owoców dostarczają rośliny z rodzajów durian, baobab, ketmia, Quararibea, jako warzywa spożywane są młode pędy niektórych gatunków ketmii, juty i baobabów. Ważnymi roślinami włóknodajnymi są przedstawiciele rodzaju bawełna. Puchowiec pięciopręcikowy dostarcza włókna kapok. Włókna juta pozyskiwane są z roślin z rodzaju juta, ale też wielu innych gatunków tej rodziny (ketmia konopiowata, Clappertonia ficifolia, Decaschistia capitata, Malachra capitata i in.). Wiele roślin stosowanych jest w ziołolecznictwie i kosmetologii (np. ślaz, sferomalwa, ślazowiec). Rodzaje drzewiaste takie jak lipa, topolipka, ogorzałka, Heritiera dostarczają cenionego surowca drzewnego. Bardzo liczne rośliny z tej rodziny uprawiane są jako ozdobne ze względu na efektowne kwiaty, ale też jako cienio- i miododajne drzewa[3].

Morfologia edytuj

Pokrój
Rośliny zielne, krzewy i drzewa, rzadko pnącza. Cechują się okryciem pędów kępiasto skupionymi lub gwiazdkowatymi włoskami, czasem zmieszanymi z włoskami pojedynczymi, gruczołkami i łuskami, rzadko też z kolcami[3].
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze lub dłoniasto złożone, o blaszce całobrzegiej, ząbkowanej, piłkowanej, karbowanej i w różnym stopniu wcinanej. Przylistki obecne, choć czasem zredukowane lub szybko opadające. Ogonek liściowy na obu końcach zwykle nieco zgrubiały[3].
Kwiaty
Zwykle obupłciowe i promieniste (nieco asymetryczne u Helicteroideae). Zebrane w kwiatostany będące w różnym stopniu zmodyfikowaną wierzchotką, na ogół z podsadkami. Kwiatostany wyrastają w różnych pozycjach – szczytowo, w kątach liści, zdarza się także kaulifloria. Na szypule kwiatowej częsty jest kieliszek tworzony z trzech lub większej liczby zrośniętych listków. Kielich składa się z 5 działek zwykle wolnych, rzadziej zrośniętych w różnym stopniu, czasem też barwnych – pełniących funkcję powabni. na wewnętrznej stronie działek u części przedstawicieli (czasem na płatkach) wykształcają się miodniki. Korona tworzona jest przez pięć płatków, zwykle wolnych, ew. zrastających się u nasady, czasem także z nitkami pręcików. Pręciki i słupki umieszczone są na wypukłym dnie kwiatowym (wyżej niż nasada okwiatu), tworzącym androgynofor. Liczne pręciki (od 5 do ponad tysiąca) skupione są grupach, o nitkach nagich lub w różnym stopniu zrastających się, w tym też w formie cylindra otaczających zalążnię. Ta jest górna i powstaje zwykle z 5 owocolistków, czasem większej lub mniejszej ich liczby. Owocolistki mogą pozostać wolne lub zrastają się. Zwieńczone są pojedynczymi lub zrastającymi się szyjkami słupka, czasem na szczycie rozgałęzioną. Znamiona są połączone lub podzielone[3].
Owoce
Pękające lub niepękające torebki, czasem rozłupnie, skrzydlaki[3], jagody lub orzechy[4]. Torebki bywają wyścielone włoskami lub są mięsiste, z miąższem. Nasiona często owłosione, oskrzydlone lub okryte osnówką[3].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
ślazowce

Neuradaceae




Thymelaeaceae – wawrzynkowate




Sphaerosepalaceae




Bixaceae – arnotowate




Cistaceae – czystkowate




Sarcolaenaceae



Dipterocarpaceae – dwuskrzydłowate







Cytinaceae – morzyczystkowate



Muntingiaceae – rozcięgowate




Malvaceae – ślazowate





Podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Do rodziny należą 243 rodzaje zawierające ponad 4225 gatunków. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych wiele z tych grup wyróżnianych było w randze odrębnych rodzin, jednak w świetle współczesnej wiedzy tradycyjnie wyróżniane taksony miały charakter parafiletyczny lub polifiletyczny[2][4]. Zresztą cechy diagnostyczne wyróżniające przedstawicieli rodzin tradycyjnie wyróżnianych (Malvaceae, Bombacaceae Kunth, Sterculiaceae Ventenat i Tiliaceae Jussieu) były nieostre i różnie ujmowane, tak że wiele rodzajów różnie przez różnych badaczy było klasyfikowanych. Badania molekularne potwierdziły monofiletyzm tylko ślazowatych Malvaceae sensu stricto tj. we współczesnym ujęciu podrodziny Malvoideae[4]. W obrębie rodziny wyróżnia się obecnie 9 grup roślin w randze podrodzin[2].

ślazowate


Grewioideae



Byttnerioideae dawniej w zatwarowatych (Sterculiaceae)





Brownlowioideae dawniej w lipowatych (Tiliaceae) lub Brownlowiaceae



Dombeyoideae dawniej w zatwarowatych Sterculiaceae



Helicteroideae dawniej w zatwarowatych Sterculiaceae



Sterculioideae dawniej w zatwarowatych Sterculiaceae



lipowe (Tilioideae) dawniej jako Tiliaceae




ślazowe (Malvoideae) dawniej Malvaceae



wełniakowe (Bombacoideae) dawniej wełniakowate (Bombacaceae)





Wykaz rodzajów[7]

Podrodzina Grewioideae Hochreutiner

 
Grewia laevigata
 
Entelea arborescens
Należy tu ok. 25 rodzajów z 770 gatunkami występującymi w strefie międzyzwrotnikowej[2].

Podrodzina Byttnerioideae Hochreutiner

 
Commersonia hermanniifolia
 
Melochia umbellata
 
Hermannia grandifora
Należy tu ok. 26 rodzajów z 650 gatunkami występującymi w strefie międzyzwrotnikowej, a szczególnie w Ameryce Południowej[2].

Plemię Byttnerieae

Plemię Lasiopetaleae

Plemię Hermannieae

Plemię Theobromateae

 
Kwiat kakaowca właściwego

Podrodzina Brownlowioideae Burret

 
Hermannia stricta
Należy tu 8–9 rodzajów z 68 gatunkami. Takson opisywany także w randze odrębnej rodziny Berryaceae Doweld lub Brownlowiaceae Cheek[2].

Podrodzina Dombeyoideae Beilschmied

 
Dombeya wallichii
 
Pterospermum acerifolium
Należy tu 20–21 rodzajów z 381 gatunkami. Takson wyróżniany czasem jako odrębna rodzina Dombeyaceae Desfontaines. Rośliny występują głównie w Afryce i południowej Azji, szczególnie licznie na Madagaskarze i Maskarenach[2].

Podrodzina Helicteroideae Meisner

Należy tu 12 rodzajów z 95 gatunkami. Takson opisywany był jako odrębna rodzina Durionaceae Cheek, Helicteraceae J. Agardh i Triplochitonaceae Schumann. Zaliczane tu rośliny występują w tropikach, zwłaszcza w Azji południowo-wschodniej[2].
 
Owoce Sterculia guttata

Podrodzina Sterculioideae Burnett

 
Kola zaostrzona
Należy tu 12 rodzajów z 430 gatunkami. Takson opisywany był jako odrębna rodzina Sterculiaceae Salisbury. Zaliczane tu rośliny występują w strefie międzyzwrotnikowej[2].

Podrodzina Tilioideae Arnott – lipowe

 
Kwiaty lipy drobnolistnej zapylane przez trzmiela ziemnego
Należą tu 3 rodzaje z 50 gatunkami. Takson opisywany był jako odrębna rodzina Tiliaceae Jussieu[2].

Podrodzina Malvoideae Burnett – ślazowe

Podrodzina obejmująca 78 rodzajów z 1670 gatunkami. Opisywana w niektórych systemach jako rodzina ślazowatych Malvaceae sensu stricto (np. w systemie Reveala).

Plemię Gossypieae

 
Owoce bawełny Gossypium arboreum

Plemię Hibisceae

 
Abelmoschus manihot
 
Hibiscus liliiflorus

Plemię Kydieae

Plemię Malveae

 
Abutilon indicum
 
Alcea rosea
 
Malva subovata

Podrodzina Bombacoideae Burnett – wełniakowe

Podrodzina obejmująca 90 gatunków grupowanych w 16 do 28 rodzajów (w zależności od ujęcia systematycznego). Opisywana w niektórych systemach jako rodzina wełniakowatych Bombacaceae Kunth.
 
Adansonia grandidieri
 
Przekrój przez kwiat baobabu afrykańskiego
Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Malvanae Takht., rząd ślazowce (Malvales Dumort.), podrząd Malvineae Rchb., rodzina ślazowate (Malvaceae Juss.)[9].

Rodzina ślazowatych według Reveala jest wąsko wydzielona i odpowiada podrodzinie Malvoideae według ujęcia Angiosperm Phylogeny Website.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-11-02] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 388-393. ISBN 978-1-842466346.
  4. ↑ a b c d Margaret M. Hanes: Malvaceae Jussieu. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-07-25].
  5. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
  6. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 133. ISBN 83-7079-779-2.
  7. ↑ United States Department of Agriculture Agricultural Research Service: Family: Malvaceae Juss.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-19]. (ang.).
  8. ↑ Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. D-H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 257. ISBN 83-01-12029-0.
  9. ↑ Crescent Bloom: Malvaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-02-19]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ślazowate&oldid=69951283”