Wikipedia

Żabi Róg

wieś w województwie warmińsko-mazurskim

Żabi Róg (niem. Horn[3]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Morąg[4].

Żabi Róg
wieś
Ilustracja
Żabi Róg, plaża wiejska nad Jeziorem Żabim
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

ostródzki

Gmina

Morąg

Liczba ludności (2021)

1103

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

14-300[2]

Tablice rejestracyjne

NOS

SIMC

0482938

Położenie na mapie gminy Morąg
Mapa konturowa gminy Morąg, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Żabi Róg”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Żabi Róg”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Żabi Róg”
Położenie na mapie powiatu ostródzkiego
Mapa konturowa powiatu ostródzkiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Żabi Róg”
Ziemia53°52′08″N 20°00′45″E/53,868889 20,012500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Wieś położona jest nad Jeziorem Żabim na Pojezierzu Iławskim. Do wsi należą również osada Żabi Róg (stacja kolejowa) oraz kolonia Mały Horn położona nad jeziorem Narie.

W roku 2021 we wsi mieszkały 1103 osoby, z czego 50,6% mieszkańców stanowiły kobiety, a 49,4% mężczyźni[4].

Żabi Róg znajduje się na terenie krainy historycznej Prusy Górne[5][6]. Wieś jest siedzibą sołectwa[7].

Opis edytuj

 
Stacja kolejowa Żabi Róg (2009 rok)
 
Żabi Róg, wjazd do wsi

Wieś ma charakter turystyczno-przemysłowy.

Turystyka edytuj

Żabi Róg leży nad rynnowym Jeziorem Żabim (24,8 ha), w otoczeniu pagórkowatego krajobrazu pokrytego lasami i polami. Jednocześnie znajduje się w bliskim sąsiedztwie większych ośrodków turystycznych leżących nad dużym jeziorem Narie (3 km, Kretowiny, Bogaczewo) oraz nad jeziorem Marąg (3 km, Gubity) i niedaleko miast: Morąga (7 km), Ostródy (23 km), Olsztyna (40 km) i Elbląga (60 km). Region historycznie znany jako Prusy Górne, ze względów turystycznych określa się nazwą Mazury Zachodnie.

We wsi i okolicach znajdują się pensjonaty i gospodarstwa agroturystyczne. Działa tu jeden sklep spożywczy oraz funkcjonuje położona 2 km od centrum wsi stacja kolejowa Żabi Róg – na linii kolejowej nr 220 Olsztyn – Pasłęk.

Przez wieś prowadzi zielony szlak rowerowy: Łukta – Dragolice – Florczaki – Nowaczyzna – Swojki – Żabi Róg – Gubity – Kozia Góra – Gucin – Kolonia Mostkowo – Łukta, o łącznej długości 27,9 km[8].

Zabytki edytuj

W centrum wsi znajduje się zabytkowa poniemiecka szkoła, która funkcjonowała do lat 80. XX wieku. Obecnie znajduje się w niej pensjonat.

Naprzeciwko starej szkoły, obecnie na prywatnej posesji, znajdują się pozostałości niemieckiego pomnika poświęconego ofiarom I wojny światowej (niem. Kriegerdenkmal)[9]. Marmurowa tablica z tego pomnika z 42 nazwiskami poległych w latach 1914-1918 żołnierzy pochodzących z Żabiego Rogu i Kretowin przechowywana jest w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie[10].

Na obrzeżach wsi, w kierunku na Swojki i Gubity, znajdują się również pozostałości dawnego cmentarza ewangelickiego[11].

W pobliżu stacji kolejowej natrafiono na ślady po dwóch kurhanach z młodszej epoki brązu[12].

Przemysł edytuj

W Żabim Rogu swoją siedzibę mają siedzibę zakłady przemysłowe: producent kostki brukowej (Leh-Bam, dawniej Wojewódzka Spółdzielnia Budownictwa Wiejskiego, WSBW) oraz „fabryka domów” (Tech-Bet, d. Zakład Prefabrykacji – Fabryka Domów) produkująca płyty do budowy bloków mieszkalnych. Poza tym na życie i krajobraz wsi oraz okolic wpływ ma duża żwirownia (Zakład Górniczy "Żabi Róg", d. Zakład Produkcji Kruszywa), która do płukania żwiru wykorzystuje naturalny spadek wody pomiędzy jeziorem Marąg a położonym niżej jeziorem Żabim.

Istnieje również szereg mniejszych przedsiębiorstw.

Edukacja edytuj

W 1997 roku w nowym budynku szkoły odbyła się wojewódzka inauguracja roku szkolnego. Mieści się w tam szkoła podstawowa, a w latach 1999–2017 także gimnazjum[13].

Przy szkole działa Biblioteka Publiczno–Szkolna, będąca filią Miejskiej Biblioteki Publicznej w Morągu. W bibliotece znajduje również się "muzeum żab", składające się z kolekcji żabich figurek i maskotek[14].

Sport edytuj

W szkole działa czołowa polska sekcja unihokeja LUKS „Nolet” Żabi Róg[15]. W Żabim Rogu działały również klubu sportowe piłki nożnej LKS „Żabianka” Żabi Róg (liga okręgowa)[16] oraz LKS "Fabryka"[17].

Religia edytuj

Wieś należy do parafii rzymskokatolickiej we Florczakach. Uroczystości religijne odbywają się w kościele (kaplicy) pod wezwaniem św. Wojciecha w Żabim Rogu.

Życie społeczne edytuj

We wsi działają również min. rada sołecka, Ochotnicza Straż Pożarna, Klub Ludzi Aktywnych „Kum Kum”, Stowarzyszenie Kobiet Wiejskich „Horn” oraz fundacja „Adsum”[18][19][20].

Nad jeziorem zagospodarowana jest plaża wiejska, a w pobliżu siłownia na świeżym powietrzu. Funkcjonują również dwie świetlice (w centrum wsi oraz na osiedlu Fabryka). Nieoficjalnym symbolem wsi jest żaba trzymająca róg, której wizerunki umieszczone są przy wjazdach do wsi[11].

Jeziora edytuj

  • Jezioro Żabie (niem. Horner See) – polodowcowe jezioro, nad którym położona jest wieś; powierzchnia: 24,8 ha, długość 1329 m, szerokość maks. 250 m, głębokość maks. 6,5 m;
  • Ciemniak (niem. Zimmeck See, Zimek See) – jezioro o powierzchni 3,11 ha, położone na północny wschód od wsi;
  • Montek (niem. Montek Bruch) – zarastające jezioro (bagno) położone około jednego kilometra na północ od wsi[21]
  • Narie – duże jezioro (1225,0 ha) położone na północ od centrum wsi; nad południowo-wschodnią zatoką jeziora Narie położona jest kolonia Mały Horn

Nazwa edytuj

W dokumencie lokacyjnym z 1353 roku wieś nosiła nazwę Guldindhorn, czyli Złoty Róg w języku staroniemieckim. Nazwa wsi zapewne nawiązywała do istniejącej tu już wcześniej karczmy Złoty Róg, należącej do niejakiego Jakuba[12]. W późniejszych dokumentach i na mapach aż do końca XVIII wieku wieś występowała pod nazwami Goldenhorn lub Güldenhorn, czyli Złoty Róg[22]. Od około 1785 roku w dokumentach pojawia się skrócona nazwa Horn (niem. „róg”), początkowo używana wymiennie z pełną nazwą, a od XIX wieku do 1945 roku występująca wyłącznie[23].

Po 1945 roku pierwsi polscy osadnicy początkowo nazywali wieś Horn, Górniki i wreszcie Złoty Róg. Przez krótki czas funkcjonowały obok siebie nazwa wsi Złoty Róg i nazwa stacji kolejowej Żabi Róg. Ostatecznie również wieś oficjalnie nazwano Żabi Róg[24]. Administracyjnie obecna nazwa została zatwierdzona przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowych 12 listopada 1946 roku[25].

Współczesna nazwa Żabi Róg jest połączeniem przedwojennej nazwy Horn ("róg") z nazwą części wsi określanej Poggewinkel (dosłownie "żabi kąt, żabi zakątek"), która według podań miejscowych szczególnie obfitowała w żaby[12]. Według lokalnych przekazów, komunistyczne władze powiatu morąskiego zmieniły nazwę wsi na Żabi Róg po tym, gdy w jednej z olsztyńskich gazet opublikowano list mieszkańca Morąga, który protestował przeciw nazwie Złoty Róg, jakoby nawiązującej do Wesela Stanisława Wyspiańskiego (z cytatu „Miałeś chamie złoty róg...”)[24].

Do przedwojennej nazwy nawiązują obecnie miejscowe nazwy topograficzne: Horno (jeziorko, obecnie zarosłe) i Mały Horn (kolonia Żabiego Rogu nad jeziorem Narie, osada sąsiadująca z Bogaczewem, administracyjnie należąca do sołectwa Żabi Róg), a także nazwa żabiroskiego Stowarzyszenia Kobiet Wiejskich „Horn”.

Historia edytuj

Początek miejscowości datuje się na rok 1343, gdy Zygfryd von Sitten – główny szpitalnik zakonu krzyżackiego i komtur elbląski – nadał niejakiemu Jakubowi przywilej prowadzenia karczmy[26]. W przywileju tym Jakubowi wyznaczono dwa lata wolnizny, po upływie której miał opłacać roczną daninę w wysokości półtorej grzywny zwykłej monety i czterech gęsi rocznie[12]. Powstanie karczmy sugeruje, że w tym miejscu w latach 40. XIV wieku istniało już jakieś osadnictwo[27].

Dziesięć lat później, w 1353 roku, w sąsiedztwie karczmy komtur elbląski Ortolf z Trewiru lokował na prawie chełmińskim wieś czynszową pod nazwą Guldindhorn, czyli Złoty Róg. Założeniem wsi na 60 włokach (ok. 538,65 ha) z polecenia komtura zajął się wójt z Morąga. Nieznany z imienia zasadźca wsi otrzymał 6 włók wolnych od daniny i urząd sołtysa. Na 54 włokach wyznaczono daninę w wysokości pół grzywny i dwóch kur od każdej włóki rocznie. Ponieważ nie wspomniano o wolniźnie, można wnioskować, że wieś lokowana była na terenie już zagospodarowanym. W przywileju lokacyjnym mieszkańcy otrzymali także prawo połowu ryb na własne potrzeby w sąsiadującym z wsią jeziorze (obecnie jezioro Żabie). Przywilej lokacyjny został odnowiony w 1420 r., z dodatkowym obciążeniem: sołtys. zobowiązany został do służby zbrojnej w pancerzu, a z włók czynszowych obowiązywało płużne i należność wartownicza oraz dziesięcina dla księdza we Florczakach[12].

Wieś była bardzo niszczona w czasie wojny w latach 1519–1521, jeszcze w 1543 r. aż 33 włoki ziemi leżało odłogiem, a jedynie 21 było uprawianych. Kolejne znaczne zniszczenia nastąpiły w czasie wojen szwedzkich – wieś nie była w stanie płacić żadnych danin przez dłuższy czas.

Na początku XVII w. we wsi było 16 chłopów, posiadających po 3 włoki. W 1782 r. w Złotym Rogu były 34 „dymy” (gospodarstwa domowe). W 1817 we wsi było 43 domów z 230 mieszkańcami, w 1858 – 70 domów i 495 mieszkańców. W roku 1939 we wsi było 223 gospodarstwa domowe i 769 mieszkańców. 349 osób utrzymywało się z rolnictwa lub leśnictwa, 244 z pracy w przemyśle lub rzemiośle, 61 osób utrzymywało się z pracy w handlu lub komunikacji. W tym czasie było 55 gospodarstw rolnych o powierzchni w granicach 0,5-5 ha, 22 gospodarstwa o areale 5-10 ha, 26 o areale 10-20 hai 14 o powierzchni w granicach 20-100 ha.

Złoty Róg (Horn) należał do parafii ewangelickiej we Florczakach i parafii katolickiej w Morągu[23]. Obsługiwała go stacja pocztowa w Boguchwałach (Reichau)[28].

Jednoklasowa szkoła powstała w XVIII w. W 1939 r. była to już trzyklasowa szkoła z trzema nauczycielami, a uczęszczały do niej dzieci także z pobliskich Kretowin.

Osobliwością wsi była kamienista gleba, toteż o jej mieszkańcach utarło się w okolicy żartobliwe powiedzonko, że u nich „rosną” kamienie niczym ziemniaki[12].

Od 1945 w granicach Polski. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Zobacz też edytuj

W kulturze edytuj

O Żabim Rogu wspomniał Zbigniew Nienacki w swojej powieści dla młodzieży Pan Samochodzik i Niewidzialni. Prawdopodobnie Żabi Róg był też inspiracją dla nazwy miejscowości Złoty Róg, w której toczy się akcja wcześniejszej części Pan Samochodzik i Winnetou (Zbigniew Nienacki mieszkał w Jerzwałdzie – 50 km od Żabiego Rogu).

Osoby związane edytuj

  • Marek Książek (ur. 1951) – olsztyński dziennikarz, pisarz, satyryk i poeta urodzony w Żabim Rogu, gdzie też mieszkał do 1984 roku[29]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 162825
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1641 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  4. ↑ a b Wieś Żabi Róg w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-08-30] (pol.).
  5. ↑ Marian Biskup Wojna pruska, Oświęcim 2014, str. 29
  6. ↑ Radosław Biskup, Krzysztof Kwiatkowski, Słownik historyczno-geograficzny Prus w średniowieczu, Roczniki Historyczne, Toruń, Rocznik LXXXVII — 2021, s. 190-191
  7. ↑ SOŁECTWO ŻABI RÓG - GMINA MORĄG [online], www.zabirog.cba.pl [dostęp 2022-11-10].
  8. ↑ GOK Łukta [online], goklukta.pl [dostęp 2022-11-10].
  9. ↑ [OSR] I Wojna Światowa (1914-18r.) : Żabi Róg [online], www.rowery.olsztyn.pl [dostęp 2022-05-05].
  10. ↑ Tropem pewnej tablicy [online], Olsztyn24 [dostęp 2022-05-05] (pol.).
  11. ↑ a b Odkrywanie Żabiego Rogu [online], Olsztyn24 [dostęp 2022-05-05] (pol.).
  12. ↑ a b c d e f Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn 1973
  13. ↑ Historia szkoły | Szkoła Podstawowa im. Ireny Kwinto w Żabim Rogu. oficjalna strona [dostęp 2021-03-07]
  14. ↑ Filia w Żabim Rogu [online], Miejska Biblioteka Publiczna w Morągu [dostęp 2022-11-10] (pol.).
  15. ↑ Polski Związek Unihokeja [online], www.polskiunihokej.pl [dostęp 2022-05-05] (pol.).
  16. ↑ Skarb - Żabianka Żabi Róg [online], www.90minut.pl [dostęp 2022-05-05].
  17. ↑ Fabryka Żabi Róg - strona klubu [online], fabrykazabirog.futbolowo.pl [dostęp 2022-05-05].
  18. ↑ Będą kumkać razem [online], Olsztyn24 [dostęp 2022-05-05] (pol.).
  19. ↑ Stacja Żabi Róg [online], Olsztyn24 [dostęp 2022-05-05] (pol.).
  20. ↑ SOŁECTWO ŻABI RÓG - GMINA MORĄG [online], www.zabirog.cba.pl [dostęp 2022-11-10].
  21. ↑ Gustaw Leyding „Nazwy Fizjograficzne”, W: „Morąg – z dziejów miasta i powiatu”, Pojezierze, Olsztyn 1973.
  22. ↑ Die Besiedlung der Komturei Elbing bis zur Mitte des 15. Jahrhunderts, Pruthenia, TOM III, Olsztyn 2008, s.128
  23. ↑ a b Horn (Landkreis Mohrungen) – GenWiki [online], genwiki.genealogy.net [dostęp 2022-04-28].
  24. ↑ a b Marek Książek O tym jak żaby połknęły Złoty Róg, Okolice Ostródy 2010
  25. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  26. ↑ Universität Hamburg, REGESTEN 1343 - PrUB 3.548 – [1332-1343 nach März 20]. – Der Oberste Spittler und Komtur von Elbing Siegfried [von Sitten] verleiht dem Jakob ein Krugprivileg in Horn (Kreis Mohrungen). [online], www.spaetmittelalter.uni-hamburg.de [dostęp 2022-11-10].
  27. ↑ W 1343 roku tenże komtur elbląski nadał osadnikom z sąsiedniej miejscowości Florczaki (Eckersdorf) przywilej typu Handfeste.
  28. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III - wynik wyszukiwania - DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2022-11-10].
  29. ↑ Marek Książek – LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR [online], leksykonkultury.ceik.eu [dostęp 2022-05-05].

Bibliografia edytuj

  • Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn 1973
  • Pociąg do przeszłości - stacja Żabi Róg, wyd. Fundacja "Adsum", Żabi Róg 2008
  • Marek Książek O tym jak żaby połknęły Złoty Róg, Okolice Ostródy, Ostróda 2010

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żabi_Róg&oldid=72832959”