Wikipedia

76 Lidzki Pułk Piechoty

76 Lidzki Pułk Piechoty im. Ludwika Narbutta (76 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

76 Lidzki Pułk Piechoty
Lidzki Pułk Strzelców
Ilustracja
Odznaka 76 Lidzkiego Pułku Piechoty
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1939

Patron

Ludwik Narbutt

Tradycje
Święto

5 stycznia (1920-1925)
2 sierpnia (1926-1939)[1]

Kontynuacja

29 BZ

Dowódcy
Pierwszy

Władysław Dąbrowski

Ostatni

Stanisław Żukowski

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Oranami (16 VII 1920)
bitwa pod Szelkowem (9 VIII 1920)
bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920)
kampania wrześniowa
bitwa pod Piotrkowem (4–6 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Grodno

Rodzaj sił zbrojnych

Wojska lądowe

Podległość

2 Dywizja L-B
29 Dywizja Piechoty

Multimedia w Wikimedia Commons
Ppłk Stanisław Pietrzyk - I zastępca dowódcy 76 pp.

Świętem pułkowym był w latach 1920 – 1925 dzień 5 stycznia, na honor decyzji III batalionu o nieoddaniu broni Niemcom, a w latach 1926 – 1939 dzień 2 sierpnia, na honor obrony Łomży.

Przed 1939 pułk stacjonował w Grodnie[2].

Formowanie i zmiany organizacyjne edytuj

Pułk początek bierze w samoobronie Litwy i Białorusi. Trzeci batalion piechoty samoobrony na początku stycznia 1919 wszedł w skład oddziału mjr. Władysława Dąbrowskiego, gdzie przemianowano go na pierwszy batalion zwany „Wileńskim”. Pod koniec stycznia utworzono drugi batalion zwany „Lidzkim”.

6 czerwca 1919 dowódca Frontu Litewsko-Białoruskiego z oddziału mjr. Dąbrowskiego utworzył dwa pułki: z piechoty – Lidzki pułk strzelców, a z jazdy – Wileński pułk ułanów. Batalion piechoty „lidzki” otrzymał nr I a bp „wileński” nr II. Dowództwo pułku objął ppłk Zubrzycki.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Lidzie[3].

Po 21 X 1922 – zmieniono nazwę na 76 Lidzki pułk piechoty i włączono go do 29 Dywizji Piechoty. Pełną nazwę nadano pułkowi w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 2 z 1938, poz. 26.

Osobny artykuł: Organizacja pułku piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk w walce o granice edytuj

Po reorganizacji pułk wyruszył na front biorąc udział w ofensywie na Mińsk. Osiągnąwszy w walkach linię Berezyny, w początkach września 1919 pułk został zluzowany, przerzucony na zachód i pełnił służbę patrolową na polsko-litewskiej linii demarkacyjnej.

Dopiero w lipcu 1920 jego dwa bataliony wzięty udział w obronie Wilna, po czym wycofały się do Klepacz. Tu dołączył do nich I batalion będący do tej pory na linii demarkacyjnej. Pod Klepaczami pułk stoczył zaciętą walkę z Litwinami i wycofał się do Oran. Tu walczył już z wojskami rosyjskimi, wspomaganymi przez oddziały litewskie.

Oderwawszy się od nieprzyjaciela, pułk dotarł do Marcinkaniec i dalej transportem kolejowym do Grodna. Po walkach w okolicach Kuźnicy i Nowego Dworu pułk przeszedł do Ostrowi Mazowieckiej, a stąd został przetransportowany pod Łomżę. 1 sierpnia 1920 pułk odrzucił nieprzyjaciela z przedpola fortu IV z południowego brzegu Łomżyczki. Następnego dnia zaciekłe walki toczyły się już u bram Łomży, przy mostach na Narwi i w samym mieście. W nocy musiano Łomżę opuścić. W dalszych bojach odwrotowych pułk doszedł nad Wkrę. Tu zreorganizowano jego pododdziały i sformowano na ich bazie jedynie jeden batalion piechoty.

W okresie kontrofensywy pułk działał w składzie 5 Armii. Wraz z innymi oddziałami doszedł pod Chorzele. W końcu sierpnia pułk został skierowany do Modlina na odpoczynek i uzupełnienie.

21 października 1920 pułk w sile jednego batalionu złożonego z żołnierzy kresowych wszedł w skład wojsk generała Żeligowskiego[4].

Pułk brał udział ogółem w 41 bitwach. W latach 1919–1920 zginęło w walkach 116 oficerów i szeregowych. Srebrnym Krzyżem Orderu VM odznaczono - 12 żołnierzy, 114 - Krzyżem Walecznych, Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej - 26.

Kawalerowie Virtuti Militari edytuj

Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.
Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920[5][6]
kpt. Leon Bąkowski nr 4487 kpt. Witold Chmielewski nr 4133
kpt. Piotr Mienicki nr 4924 †22 VII 1919 Kamień[7] kpt. Jan Ogiński nr 3893
kpt. Wilhelm Zagórski nr 4068 por. Bolesław Dmochowski nr 4486
por. Józef Wolski nr 8066 †21 VIII 1920 Przasnysz[8] ppor. Władysław Gliński nr 8051 †11 VIII 1920 Zegrze[9]
pchor. Stefan Tomkiewicz nr 4063 szer. Jerzy Laskarys nr 4100

Ponadto 128 żołnierzom nadano Krzyż Walecznych, w tym trzem oficerom czterokrotnie, pięciu oficerom trzykrotnie oraz trzem oficerom i trzem szeregowcon dwukrotnie. Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej odznaczono 18 oficerów i 8 szeregowców[5].

Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych po raz pierwszy znajdował się plut. Stefan Nagat (1900–1978), na którego sporządzony został wniosek o odznaczenie Orderem Virtuti Militari i który figuruje „Zarysie historji wojennej ...” jako kawaler tego orderu, lecz faktycznie go nie otrzymał[10][5]. Stefan Nagat odznaczył się odwagą 6 sierpnia 1920 pod Różanem[11], a jego czyn opisał Henryk Koppel w artykule „Jak szeregowiec Nagat spalił most”, opublikowanym na łamach „Żołnierza Polskiego”[12].

Mapy walk pułku edytuj

Pułk w okresie pokoju edytuj

 
Uczczenie pamięci Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego - 76 pp przed katedrą na Wawelu; sierpień 1939
 
29 DP w 1938

W okresie międzywojennym 76 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie, wchodząc w skład 29 Dywizji Piechoty[13]. Pułk stacjonował w Koszarach Legionów Polskich w kwartale ulic Kolejowej, Bema i Kościuszki. W Grodnie jako dużym garnizonie znajdowało się dużo instytucji garnizonowych takich jak, Kościół Garnizonowy tzw. Fara Witoldowa, Kasyno Garnizonowe, Biblioteka DOK z salami balowymi, reprezentacyjną i bilardową i czytelniami dla każdego pułku. Dla szeregowych był Dom Żołnierza z teatrem, Dom Strzelca. Święto pułku obchodzono w dniu 3 stycznia, a od 1926 roku w dniu 2 sierpnia. 6 sierpnia 1933 roku odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika w miejscu śmierci płk. Ludwika Narbutta w Dubiczach. Pomnik został wzniesiony przez pułk i miejscowe społeczeństwo. Na budowę pomnika użyto kamienia z obalonego w Wilnie pomnika gubernatora Murawiewa. W 76 pp istniał Wojskowy Klub Sportowy 76 pp, drużyna piłki nożnej reprezentowała cały garnizon Grodna i grała od 1929 roku w lidze okręgowej klasy A, zdobywając 8 razy tytuł mistrza Okręgu ZPN w Białymstoku. Od 1934 roku, po zmianie nazwy, występowała jako WKS Grodno[14]. Nad drużynami harcerskimi w Grodnie opiekę sprawował również 76pp organizował zawody o odznakę POS, prowadził szkolenie z zakresu opl, ppoż., strzeleckie i sanitarne.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 76 pułk piechoty zaliczony został do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). W każdym roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o ok. 400-700 żołnierzy[15]. Prowadzono szkolenie podoficerów i oficerów rezerwy w pułku na kursach i doraźne np. w strzelaniu. Wydłużono okres szkolenia podoficerów i oficerów rezerwy z 4 tygodni rocznie do 10 tygodni. Prowadzono dwumiesięczne kursy oficerów rezerwy dla dowódców kompanii, jednorazowo na organizowanym przez dowództwo OK III brało 2 oficerów rezerwy z 76 pp. 15 sierpnia na pułkowej strzelnicy zebrano wszystkich oficerów, podoficerów i po trzech strzelców wyborowych z każdej kompanii, po zaprzysiężeniu przystrzelano wszystkie karabiny wz. 35 "Ur". Po 15 sierpnia pułk przebywał na ćwiczebnym obozie letnim "Rumlówka". W dniu 24 sierpnia o godz. 6.00 ogłoszono mobilizację alarmową niejawną dla jednostek garnizonu Grodno[16].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[17][a]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko Przydział we wrześniu 1939
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
dowódca pułku płk Stanisław Jakub Czuryłło
I z-ca dowódcy ppłk Stanisław Pietrzyk
adiutant kpt. adm. (piech.) Stanisław II Bielecki
starszy lekarz ppłk dr Jerzy Stanisław Krzywiec
młodszy lekarz por. lek. Mirosław Bogdan Grubiński
II z-ca dowódcy (kwatermistrz) mjr Jan Toroń
oficer mobilizacyjny kpt. adm. (piech.) Czesław Gałyński
z-ca oficera mobilizacyjnego kpt. adm. (piech.) Henryk Biernacki
oficer administracyjno-materiałowy kpt. Władysław Zygmunt Żołnierczyk
oficer gospodarczy por. int. Mikołaj Wyskoczyl[b]
oficer żywnościowy chor. Władysław Berstling
oficer taborowy[c] por. tab. Witold Jan Lepieszo
kapelmistrz vacat
dowódca plutonu łączności kpt. Lucjan Grajewski
dowódca plutonu pionierów por Bronisław Antoni Zgorzelski
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Mieczysław Chmielowiec
dowódca plutonu ppanc. p o. kpt. Wilhelm Leopold Stawarz (*)[d]
dowódca oddziału zwiadu por. Wacław Bujko
I batalion
dowódca batalionu mjr Korneliusz Kosiński
dowódca 1 kompanii kpt. Jan Grażulcwicz
dowódca plutonu por. Władysław Godlewski
dowódca 2 kompanii kpt. Wilhelm Leopold Stawarz (*)
dowódca plutonu ppor. Eryk Griiner
dowódca 3 kompanii kpt. Szacki Antoni
dowódca plutonu por. Zbigniew Wiktor Józef Tryba
dowódca plutonu ppor. Jan Krzywicki
dowódca 1 kompanii km kpt. Józef Marian Ekiert
dowódca plutonu por. Władysław Niezgoda
dowódca plutonu ppor. Roman Kurpiński
dowódca plutonu chor. Stefan Tomkiewicz
II batalion
dowódca batalionu mjr Eugeniusz Tomasz Justyniak
dowódca 4 kompanii kpt. Czarkowski Karol
dowódca plutonu por. Józef Władysław Gniewkowski
dowódca plutonu por. Jan Piotr Radzewicz
dowódca plutonu ppor. Konstanty Buda
dowódca 5 kompanii kpt. Stefan II Sopoćko
dowódca plutonu por. Franciszek Ciągło
dowódca plutonu ppor. Ernest Sikora
dowódca 6 kompanii por. Wilhelm Bergiel
dowódca plutonu ppor. Zdzisław Gumkowski
dowódca 2 kompanii km kpt. Stefan Myśliwski
dowódca plutonu ppor. Edward Władysław Dzierżek
III batalion
dowódca batalionu vacat
dowódca 7 kompanii kpt. Stanisław Olechnowicz
dowódca plutonu por. Zdzisław Julian Malinowski
dowódca plutonu ppor. Franciszek Józef Śniechota
dowódca 8 kompanii kpt. Józef II Malinowski
dowódca plutonu por. Wiktor Dawidowicz
dowódca 9 kompanii kpt. Alfred Ernest Wiesław Machnicki
dowódca plutonu ppor. Michał Józef Pulchny
dowódca 3 kompanii km kpt. Stanisław Górski
dowódca plutonu ppor. Lech Kazimierz Grygier
na kursie por. Władysław Jaczynic
na kursie por. Wilhelm Jakubianiec
Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 29 DP
dowódca mjr Balcerzak Józef
dowódca plutonu por. Oszczakiewicz Franciszek
dowódca plutonu por. Szczęsny Mieczysław
dowódca plutonu por. Dowgiało Bronisław
dowódca plutonu ppor. Mickiewicz Mikołaj
76 obwód przysposobienia wojskowego „Grodno”
komendant obwodowy PW kpt. adm. (piech.) Tadeusz Józef Erben
komendant powiatowy PW „Grodno” ppor. kontr. piech. Witold Tomaszewski
komendant powiatowy PW „Wołkowysk” ppor. kontr. piech. Alfons Wróblewski

76 pp w kampanii wrześniowej edytuj

 
Narew w okolicach Łomży – tu toczyły się walki

Mobilizacja edytuj

W ramach grupy brązowej zmobilizowano kompanię karabinów maszynowych przeciwlotniczych typu B nr 36, trzy plutony artylerii pozycyjnej typu II nr 31, 32 i 35. W ramach grupy żółtej zmobilizowano własne pododdziały pułku oraz inne pododdziały: kompanię asystencyjną nr 131, kompanię kolarzy nr 34 i kolumnę taborową nr 317[27]. 26 sierpnia pułk terminowo ukończył mobilizację i przeszedł na kwatery do wsi Kaplica. 28 sierpnia rozpoczął załadunek na transporty kolejowe, został przewieziony przez Białystok i Warszawę do Skierniewic. 30 sierpnia wieczorem został wyładowany i marszem pieszym przemieścił się do rejonu wsi i folwarku Prusy, gdzie 31 sierpnia odpoczywał, prowadził ćwiczenia terenowe i wspierał okoliczną ludność w żniwach[28].

Działania bojowe edytuj

W bitwie pod Piotrkowem Trybunalskim edytuj

We wrześniu 1939 walczył w składzie 29 Dywizji Piechoty w odwodowej armii Prusy[29]. Nocnym marszem 1/2 września 1939 roku na rozkaz dowódcy 29 Dywizji Piechoty płk. Ignacego Oziewicza przemaszerował w rejon Lubochnia-Tomaszów Mazowiecki. Następnie rozlokował się w lasach Nadleśnictwa Lubochnia, pod Cekanowem. Kolejnym popołudniowym i nocnym marszem 3 września pułk osiągnął rejon koncentracji w Lasach Sulejowskich nad Pilicą. Obozował w lasach w rejonie gajówki Zarzęcin i wsi Zarzęcin i Prucheńsko. Rano 3 września pułk został przegrupowany do rejonu lasów w pobliżu gajówki Strzelce przy szosie Sulejów-Opoczno. 5 września został zbombardowany Sulejów, w którym zginęło ok. tysiąca osób, z 76 pp zginęło 19 żołnierzy. W dniu 4 września do Przedborza został wysłany Oddział Wydzielony 29 DP. W jego składzie znajdowała się między innymi kompania 5/76 pułku piechoty i pluton ppanc. i ckm z 81 pp. Zadaniem jego była obrona przyczółka mostowego na Pilicy. W dniu 4 września po południu oddział stoczył walkę z kolumną niemiecką. 5 września OW kpt. Sopoćki w Przedborzu stoczył walkę z motocyklistami, samochodami pancernymi i piechotą zmotoryzowaną niemieckiej 1 Dywizji Lekkiej. 5 kompania nie dołączyła już do pułku, maszerując poprzez Opoczno, Przysuchę dołączyła do Zgrupowania Południowego Armii „Prusy”, wzięła udział w walkach pod Iłżą, gdzie część oddziału została rozproszona. Pozostałość po przeprawieniu się przez Wisłę, przez Lubelszczyznę dołączyła do batalionu „Wilk” Dywizji Kawalerii „Zaza” Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie", gdzie kpt. Sopoćko objął stanowisko zastępcy dowódcy batalionu[30].

Nocne natarcie na oddziały 1 DPanc. edytuj

W dniu 5 września wieczorem 76 pułk piechoty wraz z III/29 pal i kompanią saperów, zgodnie z rozkazem dowódcy dywizji podjął marsz w kierunku Rozprzy i rzeki Prudki jako straż przednia 29 DP. Ok. godz. 20.00 przy moście nad Pilicą w Sulejowie dowódca Armii „Prusy” gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki zmienił dowódcy pułku ppłk. dypl. Stanisławowi Sienkiewiczowi rozkaz. Zgodnie z nim 76 pp rozpoczął dalszy marsz w dwóch kolumnach; w pierwszej maszerował I batalion z baterią artylerii III/29 pal z kompania kolarzy i plutonem saperów oraz przy niej dowódca pułku ze sztandarem pułkowym w samochodzie. Kolumna maszerować miała po wyjściu z Sulejowa przez Zalesice, Longinówkę do Rozprzy. Druga kolumna z II, III batalionami pułku z większością III/29 pal i z większością kompanii saperów miała przejść z Sulejowa poprzez Milejowice, Milejów do Rozprzy.

5 września o godz. 22.30 pierwsza kolumna po dojściu do wsi Zalesice, została ostrzelana z budynków miejscowości. Obejście od tyłu przez część 2 kompanii i uderzenie wspólnie z saperami na wieś przyniosło zdobycz w postaci 3 czołgów, 1 samochodu terenowego i 4 motocykli, ponadto wzięto 20 jeńców z dwoma oficerami niemieckimi. Dwadzieścia minut po północy 6 września kolumna I batalionu podeszła do szosy Piotrków Trybunalski-Częstochowa i we wsi Moryca rozbito następną placówkę niemiecką zdobyto kolejne 3 czołgi i 6 samochodów terenowych, niemiecka obsada placówki zbiegła do Longinówki. Ok. godz. 2.10 przemieszczająca się jako rozpoznanie kompania kolarzy przed wsią Longinówka zaległa silnie ostrzelana przez niemiecką bron maszynową. W trakcie tego został ostrzelany samochód dowódcy pułku i porzucony. Podczas zajmowania stanowisk do natarcia przez kompanie I batalionu, działka ppanc. i baterię artylerii, niemiecka obsada Longinówki wykonała kontratak siłą dwóch kompanii piechoty z kilkoma czołgami i wsparciem artylerii. Piechota polska prowadząc ogień z broni strzeleckiej odparła niemiecką piechotę, natomiast czołgi były niszczone ostrzałem kb ppanc. armat ppanc., wiązkami granatów i minami ppanc. podkładanymi przez strzelców pod czołgi wroga. Zniszczono kilka czołgów niemieckich jednak utracono w samochodzie dowódcy pułku sztandar. Chwilę później w zaciętej walce wręcz sztandar pułkowy został odbity. O godz. 4.40 na tyły I batalionu uderzyły niemieckie czołgi od strony Piotrkowa Trybunalskiego, ich uderzenie odparła 3 kompania strzelecka i broń ppanc. O godz. 6.00 skoordynowane natarcie niemieckie od strony Longinówki i od Piotrkowa zmusiły batalion do zajęcia obrony okrężnej na odkrytym terenie.

Rozkaz gen. Dąba-Biernackiego o kolejnej zmianie rozkazu odwołującego przemieszczenie się 29 Dywizji Piechoty nie dotarł do dowódcy 76 pułku piechoty[31]. Żołnierze I batalionu i jednostek przydzielonych walczyli do końca do ostatniego naboju, zadając wrogowi krwawe straty i niszcząc sprzęt. Ok. godz. 7.30 I batalion przestał istnieć rozjechany i wybity w walce. Ranni byli dobijani przez żołnierzy niemieckich lub rozjeżdżani przez czołgi. Polegli wcześniej będąc rannymi, a następnie rozjechani przez czołgi jak ich żołnierze dowódca pułku, dowódca I batalionu i liczni oficerowie i podoficerowie. Maszerująca druga kolumna pułku, podczas przekraczania rzeczki Luciąży na skutek załamania się mostku rozdzieliła się. Maszerował dalej II batalion mjr. E. Justyniaka z baterią artylerii z III/29 pal. Po rozpoznaniu obecności wroga we wsi Milejowice. Major Justyniak obszedł wieś i uderzył na zaskoczoną kompanię niemieckich strzelców zmotoryzowanych. Poległo w walce ok. 60 żołnierzy niemieckich. Następnie batalion uderzył na Milejów, wdarł się do środka miejscowości walcząc w ciemnościach granatami i bagnetami. Batalion dotarł do rejonu Kościoła w Milejowie zniszczył niemiecki transport paląc samochody cysterny i amunicyjne. Załogę niemiecką Milejowa gwałtownym uderzeniem wyrzucił z miasta. Następnie prowadzono natarcie w kierunku dworu. Kwaterujący we dworze sztab niemieckiej 1 Dywizji Pancernej ratował się ucieczką, opór stawiali pisarze, gońcy, łącznościowcy jednak natarcie II batalionu rozwijało się. O godz. 4.00 dotarł do batalionu oficer łącznikowy z dowództwa Armii "Prusy", przekazując rozkaz o przerwaniu natarcia i odwrocie w kierunku Piotrkowa. W międzyczasie poległ dowódca batalionu i zaraz ciężko ranny został jego następca kpt. S. Myśliwski. O godz. 5.00 silny ogień artylerii oraz pospiesznie ściągnięte posiłki zatrzymały polskie natarcie. Realizując wydany rozkaz odwrotu przez kpt. Myśliwskiego, por. Karol Gniewkowski wyprowadził z placu boju w kierunku Pilicy ok. 180 żołnierzy II batalionu. Brawurowy atak obu batalionów 76 pułku piechoty spowodował duże straty wśród Niemców (ok. 200 zabitych i rannych, zniszczonych 40 czołgów)[32].

Walka z niemieckimi czołgami i piechotą zmotoryzowaną oraz artylerią 1 DPanc. spowodowało całkowite zniszczenie sił głównych pułku. Zginął dowódca pułku ppłk Sienkiewicz, 20 oficerów (w tym mjr Korneliusz Kosiński, dowódca batalionu i autor hymnu jednostki pt. Narbuttczycy[33]) i 426 żołnierzy I batalionu oraz 12 oficerów i 218 szeregowych II batalionu – łącznie 32 oficerów i 652 szeregowych[e]. Na cmentarzu wojennym w Milejowie spoczywa 631 żołnierzy. Większość żołnierzy została rozjechana przez czołgi, bądź dobita na polu walki. Jednak 6 września żołnierze niemieckiej 1 Dywizji Pancernej dokonali licznych morderstw na jeńcach. Na polach obok zabudowań wsi Moryca rozstrzelali 19 wziętych do niewoli oficerów 76 pp i 29 pal, pozostałych żołnierzy jeńców żołnierze niemieckiej 1 Dywizji Pancernej zapędzili do chaty dróżnika kolejowego w Morycy i do jednych z chat w Longinówce spalili l zastrzelili próbujących uciekać z ognia ok. 160 osób. Zbrodni wojennej dokonali również na mieszkańcach miejscowości Milejów oraz Longinówka 86 mieszkańców niemieccy żołnierze rozstrzelali, 16 zabito w piwnicach granatami, 117 osób zginęło od ostrzału niemieckiej artylerii.

Walki III batalionu 76 pp edytuj

III batalion na rozkaz dowódcy 29 DP nie dołączył do walki pułku. Zajął on linię rzeki Pilicy niedaleko Sulejowa. Został podporządkowany dowódcy 41 pułku piechoty ppłk. Wyderce. 7 września III batalion w składzie 41 pp dołączył do pozostałej części 29 DP w Lasach Brudziewickich. Po rozbiciu sztabu 29 DP i ranieniu płk I. Oziewicza w dniu 8 września 1939 roku, poszczególne oddziały dywizji rozpoczęły samodzielny odwrót ku Wiśle. III/76 pp maszerował w kierunku przeprawy w Maciejowicach nocami wzdłuż Pilicy koło Nowego Miasta i w rejon Białobrzegów. 11 września batalion dotarł do lasów w rejonie wsi Cecylówka na południe od Warki. W tym rejonie w zgrupowaniu oddziałów 29 DP pod dowództwem dowódcy 29 pal ppłk. Graffa. Rejonu tego od godz. 12.00 11 września broniły dwa bataliony III/76 pp i III/81 pp oraz dwa niepełne dywizjony artylerii II/29 pal i I/3 pac. Zgrupowanie odparło wszystkie natarcia niemieckie, poległ ppłk Graff. Nocą 11/12 września po zniszczeniu ciężkiego sprzętu, żołnierzy podzielono na mniejsze grupy i część z nich przedarła się przez Wisłę 12 i 13 września na wschód od Mniszewa[34]. 12 września pozostała część 76 pułku piechoty przestały istnieć.

Oddziały formowane na bazie OZN 76 pp edytuj

Na bazie rezerwistów i nadwyżek osobowych pozostałych w garnizonie Grodno sformowano części 2 i 3 pułku piechoty Obszaru Warownego „Grodno” nazywanego też Grupą „Grodno”. Pułki te brały udział w obronie Lwowa. Pozostałości między innymi z rezerwistów 76 pp w OZ 29 DP brały udział w obronie Grodna.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[35]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko Dalsze losy
Dowództwo
dowódca pułku ppłk dypl. Stanisław Sienkiewicz
I adiutant pułku kpt. Józef Malinowski
II adiutant pułku
oficer łączności kpt. Lucjan Grajewski
kwatermistrz kpt. Tadeusz Erben
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadowców por. Wilhelm Jakubianiec
dowódca kompanii przeciwpancernej kpt. Wilhelm Leopold Stawarz
dowódca plutonu pionierów por. Antoni Bronisław Zgorzelski
dowódca plutonu pgaz. por. Zbigniew Tryba
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. Mieczysław Chmielowiec
dowódca plutonu łączności
I batalion
dowódca batalionu mjr Bronisław Korneliusz Kosiński
adiutant batalionu
dowódca plutonu łączności
dowódca 1 kompanii strzeleckiej
dowódca 2 kompanii strzeleckiej por. Franciszek Oszczakiewicz
dowódca 3 kompanii strzeleckiej por. Mieczysław Szczęsny
dowódca 1 kompanii ckm kpt. Józef Marian Ekiert
II batalion
dowódca batalionu mjr Eugeniusz Justyniak
adiutant batalionu
dowódca plutonu łączności
dowódca 4 kompanii strzeleckiej por. Władysław Gniewkowski
dowódca 5 kompanii strzeleckiej kpt. Stefan Sopoćko
dowódca 6 kompanii strzeleckiej por. Wilhelm Bergiel
dowódca 2 kompanii ckm kpt. Stefan Myśliwski
III batalion
dowódca batalionu mjr Jan Toroń
adiutant batalionu
dowódca plutonu łączności
dowódca 7 kompanii strzeleckiej por. Franciszek Ciągło
dowódca 8 kompanii strzeleckiej por. Wiktor Dawidowicz
dowódca 9 kompanii strzeleckiej por. rez. Grzegorz Ostrowski
dowódca 3 kompanii ckm por. Bronisław Dowgiałło

Odtworzenie pułku w ramach Armii Krajowej edytuj

W ramach Akcji Burza 76 pułk piechoty AK był odtwarzany na bazie obwodu AK Wysokie Mazowieckie. Wobec szybkich postępów Armii Czerwonej pułk nie zdążył się skoncentrować. Do walki weszło kilka pojedynczych plutonów i kompanii. Pododdziały pułku rozbrajały mniejsze grupy wycofujących się Niemców. Kilka potyczek stoczyła m.in. kompania ppor. „Topora”, a oddział por. Romana Ostrowskiego – „Wichra” walczył pod Bogutami, Nurem i Czyżewem. Żołnierze pułku wspomagali też 33 pułk piechoty AK w akcji na niemiecką kolumnę ewakuacyjną pod wsią Czarnowo – Undy. Uwolniono 150 jeńców sowieckich. 3 VIII 1944 pododdział ppor. „Dziadka” przy współudziale Armii Czerwonej zajął Łapy. W połowie sierpnia cały teren działania pułku był już wolny od Niemców.

Część oddziałów po pierwszym kontakcie z Armią Czerwoną była rozbrajana, niektóre zdołano rozformować, a żołnierze rozeszli się do domów, lub od razu zaczęli się ukrywać, innych, ujawnionych w czasie akcji zatrzymano i aresztowano lub skierowano do jednostek armii Berlinga.

Symbole pułku edytuj

Sztandar

Nowy, przepisowy sztandar, ufundowany przez Koło Polek w Lidzie, wręczył pułkowi marszałek Józef Piłsudski w Grodnie 11 lutego 1923[36]. Pierwsze gwoździe wbili: marsz. Piłsudski, dowódca III DOK gen. Malczewski, dowódca 29 DO gen. Osikowski, dowódca pułku ppłk Dzierżykraj-Stokalski[1]

W czasie walk pułku pod Sulejowem sztandar na krótko dostał się w rękach Niemców. Adiutant pułku, kpt. Józef Malinowski, tak opisuje ten epizod:

„O 2:40, 6 września, 200 m przed Longinówką samochód nasz został ostrzelany silnym ogniem karabinów maszynowych. Natychmiast stanęliśmy i wszyscy wyskoczyliśmy do rowu przy szosie [...] Rowem cofnęliśmy się do szpicy [ ... ] Wysłane patrole do Longinówki zostały zatrzymane około 60 m w kartofliskach przed Longinówką przez silny ogień karabinów maszynowych z czołgów [ ... ] O świcie, gdy nasze patrole cofnęły się, wyskoczyło kilkudziesięciu Niemców z pobliskich zabudowań Longinówki, skoczyło do opuszczonego samochodu. Widzieliśmy, jak z niego wyciągali nasze walizki i w pewnej chwili zobaczyliśmy z przerażeniem, że wyciągają nasz sztandar pułkowy. Widząc to, dowódca pułku [...] wraz z mjr. Kosińskim, poderwali około 60 szeregowych z oddziału przedniego straży przedniej i rzuciliśmy się na Niemców celem wyrwania sztandaru. Walka wręcz toczyła się nie tylko bagnetem na karabinie, ale łopatkami [...] duszono się rękami […] Walka toczyła się około 15 minut. Sztandar przechodził z rąk do rąk, w końcu ja rzuciłem go do tyłu. Pochwycił go sierżant Stanisław Biela i odskoczył. W tym momencie nadeszła straż przednia batalionu, tj. pozostałe dwie kompanie. Niemcy [...] wyginęli wszyscy. Naszych żołnierzy poległo 16, a rannych zostało około 20. Ja byłem dwukrotnie ranny. Po skończonej walce cofnęliśmy się do miejsca, skąd wykonaliśmy skok do samochodu. Tu sztandar wręczyłem kapelanowi pułku ks. Worobiejowi, przydzielając do osłony 6 zwiadowców konnych z zadaniem odwiezienia go do sztabu dywizji w Sulejowie”[37]

Dalsze dzieje sztandaru opisuje relacja ze zbioru w Banknock. Po rozbiciu pułku pod Sulejowem, sztandar został przywieziony przez ppor. Batkę do Ośrodka Zapasowego 76 pp do Grodna. 14 września sztandar przewieziony został do Wilna. Tu trafił do rodziny kpt. Leśniewskiego, która to zakopała sztandar w ziemi. W 1940 r. sztandar został odkopany i dostarczony do polskiej placówki dyplomatycznej przy poselstwie brytyjskim w Kownie i dalej do ambasady RP przy Watykanie. W sierpniu 1944 sztandar został przywieziony do Wielkiej Brytanii i przekazany Muzeum PSZ. Sztandar znajduje się w zbiorach Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. W zbiorach Muzeum WP w Warszawie przechowywany jest pierwszy sztandar 76 pp, z 1919 r. [38].

Odznaka
Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

Pierwszy wzór odznaki zatwierdzony Dz. Rozk. MSWojsk. nr 16, poz. 159 z 18 maja 1929 roku. Wykonana w kształcie krzyża o wydłużonym dolnym ramieniu pokrytego białą emalią z czarną obwódką wokół krzyża. Na górnym ramieniu krzyża napis WILNO, na dolnym data powstania pułku 5 ST. 1919. Na krzyż nałożony jest srebrny stylizowany orzeł typu jagiellońskiego, trzymający w szponach zerwany łańcuch. Oficerska - czteroczęściowa, wykonana w tombaku złoconym i srebrzonym, emaliowana, orzeł łączony czterema drutami. Wymiary: 65x44 mm. Wykonanie: Teodor Filipski - Wilno[2]

Drugi wzór zatwierdzony Dz. Rozk. MSWojsk. nr. 5, poz. 51 z 14 maja 1938 roku. Odznaka ma kształt krzyża o wydłużonym dolnym ramieniu. Na krzyż nałożony jest herb dwupolowy z Orłem i Pogonią, zwieńczony zamkniętą koroną i rokiem 1863. Herb ujęty został w cierniową koronę. Na górnym ramieniu krzyża wpisano DUBICZE, na dolnym inicjały LN i 1919 WILNO. Jednoczęściowa - wykonana w srebrze, bez emalii. Wymiary: 43x31 mm. Wykonanie: Józef Michrowski - Warszawa[39]

Strzelcy lidzcy edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 76 Lidzkiego Pułku Piechoty.

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku edytuj

Stopień, imię i nazwisko Okres pełnienia służby Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku[40]
rtm. mjr kaw. Władysław Dąbrowski do 6 VI 1919 dowódca Wileńskiego pułku ułanów
kpt. piech. Wilhelm Zagórski 6 - 21 VI 1919
ppłk piech. Władysław Żubrycki[f] 22 VI - 4 IX 1919
kpt. piech. Wilhelm Zagórski 5 IX - 11 XI 1919
płk Bronisław Wędziagolski 12 XI 1919 - 23 V 1920
ppłk piech. Witold Hupert 24 V - 26 VII 1920
ppłk piech. Edward Nowak 29 VII - 17 X 1920
kpt. piech. Wilhelm Zagórski 18 X 1920 - 12 I 1922
płk szt. gen. Radosław Dzierżykraj-Stokalski XII 1922 - IV 1924 szef sztabu DOK III[41]
płk szt. gen. Kordian Józef Zamorski 15 V 1924[41] - X 1925[42]
płk piech. Ignacy Oziewicz X 1925 - X 1935
ppłk piech. Antoni Wandtke 13 XI 1935 - 31 I 1937 dowódca pułku KOP „Wilno”
ppłk / płk piech. Stanisław Poręba-Czuryłło 1937 - 1939 dowódca Podhalańskiej Brygady ON
ppłk dypl. Stanisław Sienkiewicz VII - † 6 IX 1939
Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku - I zastępca dowódcy)
mjr / ppłk piech. Wilhelm Zagórski 10 VII 1922 - † 3 XII 1925[43]
ppłk piech. inż. Eugeniusz Jeleniewski od I 1926[44][45]
ppłk dypl. Stanisław Maczek X[46] 1927 – 12 III 1929 dowódca 81 pp
ppłk piech. Edward Korwin-Kossakowski 12 III 1929 - 28 I 1931 zastępca dowódcy 3 pp Leg.
ppłk dypl. Jan Naspiński od 1 IX 1932
ppłk piech. Stanisław Pietrzyk 30 III - VIII 1939 dowódca OZ 29 DP

Żołnierze 76 pułku piechoty - ofiary zbrodni katyńskiej edytuj

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[47] oraz Muzeum Katyńskie[48][g][h].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Baranowski Kazimierz ppor. rez. nauczyciel Szkoła Powszechna w Siwicy Katyń
Batko Jan Józef ppor. nauczyciel szkoła w Tomaszowie Katyń
Bielecki Mieczysław kpt. w st. sp. Katyń
Cichocki Hieronim ppor. rez. student Katyń
Feitner Władysław por. rez. nauczyciel Seminarium Nauczycielskie w Augustowie Katyń
Krahelski Piotr ppor. rez. majątek Ułasowszczyzna Katyń
Nowak Antoni (20.03.1910) ppor. rez. urzędnik Katyń
Pachnikiewicz Wacław ppor. rez. prawnik Katyń
Staroszczuk Roman kpr. pchor. Katyń
Szonert Jerzy Michał ppor. rez. technik rolnictwa instruktor rolny w woj. białostockim Katyń
Trojanowski Władysław ppor. rez. nauczyciel szkoła w Jasionowicach pow. wołkowyski Katyń
Wieloński Tadeusz Ignacy ppor. rez. inżynier rolnik Zakład Dośw. Upraw Łąkowych w Sarnach Katyń
Wieluński Zygmunt Ignacy ppor. rez. inżynier Katyń
Wyskoczyl Mikołaj[51] por. żołnierz zawodowy Katyń
Zakrzewski Józef ppor. rez. nauczyciel kier. szkoły powszechnej w Ławnie Katyń
Bonik Józef Arkadiusz podporucznik rezerwy technik kolejnictwa PKP w Ostrów Mazowiecka Charków
Czerwiński Napoleon podporucznik rezerwy artysta plastyk Charków
Czubak Feliks podporucznik rezerwy inżynier elektryk Urząd Telekomunikacyjny w Warszawie Charków
Dębiński Bolesław podporucznik rezerwy Charków
Feder Isaja podporucznik rezerwy architekt Charków
Godlewski Marian porucznik rezerwy nauczyciel Charków
Jaczyniec Władysław porucznik żołnierz zawodowy Charków
Jednorowski Jan podporucznik rezerwy inżynier Charków
Kamiński Kazimierz porucznik rezerwy technik Charków
Kołaczyński Tadeusz podporucznik rezerwy lekarz praktyka w Wilnie Charków
Kreczko Antoni podporucznik rezerwy (e) Charków
Krementowski Włodzimier podporucznik rezerwy osadnik wojskowy (e) Charków
Pawłowski Roman podporucznik rezerwy nauczyciel kier. Szkoły Powszechnej w Sokółce Charków
Prystrom Leonard podporucznik rezerwy nauczyciel szkoła w Białymstoku Charków
Siwecki Stanisław porucznik rezerwy prawnik, mgr praktyka we Włocławku Charków
Toroń Jan major żołnierz zawodowy Charków
Tumielewicz Zygmunt kapitan rezerwy (e) Charków
Wroniak Stanisław podporucznik rezerwy nauczyciel Szkoła Powszechna w Niemczynie Charków

Upamiętnienie edytuj

W okresie III Rzeczypospolitej tradycje pułku kultywował 2 batalion zmechanizowany 29 Brygady Zmechanizowanej ze Szczecina.

Uwagi edytuj

  1. ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[18].
  2. ↑ Por. int. Mikołaj Wyskoczyl ur. 8 października 1897 w Urmaniu, w ówczesnym powiecie brzeżańskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Leona i Anny z Kilarskich. W grudniu 1926 został przydzielony do Powiatowej Komendy Uzupełnień Włodzimierz Wołyński na stanowisko referenta[19]. We wrześniu 1930 został przesunięty na stanowisko kierownika II referatu poborowego[20]. Z dniem 15 września 1932 skierowany został na czteromiesieczną praktykę u płatnika 23 pp[21]. Po zakończeniu praktyki został przeniesiony do 76 pp na stanowisko płatnika[22], a z dniem 15 sierpnia 1933 przeniesiony do korpusu oficerów intendentów[23]. W marcu 1939 w dalszym ciągu pełnił służbę w 76 pp na stanowisku oficera gospodarczego[24]. W czasie kampanii wrześniowej 1939 dostał się do sowieckiej niewoli. Przebywał w obozie w Kozielsku. Między 3 a 5 kwietnia 1940 został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego. Między 4 a 7 kwietnia 1940 zamordowany w Katyniu i tam pogrzebany. Od 28 lipca 2000 spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu. 5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień kapitana[25]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007, w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.
  3. ↑ Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
  4. ↑ Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednocześnie więcej niż jedną funkcję[26].
  5. ↑ Według Mariana Porwita „Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939”, t. 2, s. 327; Wróblewski w książce „Armia Prusy” podaje, że w II i III batalionie pułku zginęło ponad 30 oficerów i około 650 żołnierzy
  6. ↑ Wykaz dowódców pułku w latach 1918-1921 podano na podstawie: Księga chwały piechoty, oprac. zbiorowe pod przewodnictwem Bronisława Prugar-Ketlinga, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1992, reprint wydania z 1939 roku. Tam podano, że ppłk Władysław Żubrycki nazywał się Zubrzycki.
  7. ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[49].
  8. ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[50].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Zarys historji 1930 ↓, s. 44.
  2. ↑ a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 122.
  3. ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
  4. ↑ Zarys historji 1930 ↓, s. 38.
  5. ↑ a b c Zarys historji 1930 ↓, s. 46.
  6. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 18 lutego 1922 roku, s. 102, 110.
  7. ↑ Lista strat 1934 ↓, s. 565.
  8. ↑ Lista strat 1934 ↓, s. 993.
  9. ↑ Lista strat 1934 ↓, s. 216.
  10. ↑ Szczepański 2020 ↓, s. 248.
  11. ↑ Zarys historji 1930 ↓, s. 33.
  12. ↑ Henryk Koppel. Jak szeregowiec Nagat spalił most. „Żołnierz Polski”. 11, s. 218, 1936-04-11. Warszawa. .
  13. ↑ Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 52.
  14. ↑ Bieliński 2018 ↓, s. 45-49.
  15. ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
  16. ↑ Bieliński 2018 ↓, s. 52-53.
  17. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 651–652 i 682.
  18. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  19. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 52 z 7 grudnia 1926, s. 432.
  20. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931, s. 29.
  21. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 417, 436.
  22. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933, s. 88.
  23. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 15 września 1933, s. 185.
  24. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 347, 638.
  25. ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
  26. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VIII.
  27. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 132.
  28. ↑ Bieliński 2018 ↓, s. 54-55.
  29. ↑ Satora 1990 ↓, s. 137-141.
  30. ↑ Bieliński 2018 ↓, s. 54-57.
  31. ↑ Bieliński 2018 ↓, s. 57-61.
  32. ↑ Bieliński 2018 ↓, s. 61-63.
  33. ↑ Aleksander Markowski: Zapomniana piosenka, gdzieś pod sercem ukryta.... niedziela.pl. [dostęp 2015-02-07].
  34. ↑ Bieliński 2018 ↓, s. 64.
  35. ↑ Kryska-Karski, Barański i 11/1973 ↓, s. 30-32.
  36. ↑ Satora 1990 ↓, s. 141.
  37. ↑ Satora 1990 ↓, s. 142.
  38. ↑ Satora 1990 ↓, s. 141-144.
  39. ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 123.
  40. ↑ Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
  41. ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 41 z 26 kwietnia 1924 roku, s. 235.
  42. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 106 z 15 października 1925.
  43. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 6 z 20 stycznia 1926, s. 35..
  44. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 18 stycznia 1926, s. 26.
  45. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 300. Został przydzielony z 29 DP do 3 Okręgowego Szefostwa Budownictwa na stanowisko szefa.
  46. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 297.
  47. ↑ Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  48. ↑ Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  49. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓.
  50. ↑ Wyrwa 2015 ↓.
  51. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 4227.

Bibliografia edytuj


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=76_Lidzki_Pułk_Piechoty&oldid=72882558”