Wikipedia

Albert Finney

aktor brytyjski

Albert Finney (ur. 9 maja 1936[1] w Salford, zm. 7 lutego 2019 w Londynie[2]) – brytyjski aktor, reżyser, scenarzysta[3] i producent teatralny, filmowy i telewizyjny[4]. Był laureatem wielu nagród, w tym Złotych Globów i BAFTA. Kiedy w 2000 królowa brytyjska Elżbieta II zaoferowała mu tytuł szlachecki Order Imperium Brytyjskiego, przyznawany obywatelom brytyjskim, którzy przyczynili się do rozsławienia Wielkiej Brytanii na całym świecie, wówczas odrzucił go, uważając, że byłby to przejaw snobizmu.

Albert Finney
Ilustracja
Albert Finney (1966)
Data i miejsce urodzenia

9 maja 1936
Salford

Data i miejsce śmierci

7 lutego 2019
Londyn

Zawód

aktor, reżyser, scenarzysta, producent filmowy

Współmałżonek

Jane Wenham
(1957-1961; rozwód)
Anouk Aimée
(1970–1978; rozwód)
Pene Delmage
(2006–2019; śmierć)

Lata aktywności

1958−2012

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Wczesne lata edytuj

Urodził się w Salford, w Lancashire jako syn Alice (z domu Hobson) i Alberta Finneya Sr., bukmachera. Po ukończeniu Tootal Drive Primary School, uczęszczał do Salford Grammar School. Mając 17 lat rozpoczął naukę w Royal Academy of Dramatic Art (dyplom otrzymał w 1955)[5], a trzy lata później po raz pierwszy wystąpił na scenie z Birmingham Repertory Company[6].

Kariera edytuj

Karierę sceniczną zaczynał w latach 50. XX wieku od występów w teatrze, specjalizując się w szekspirowskich adaptacjach. W 1958, w wieku 22 lat, zadebiutował w londyńskiej sztuce The Party autorstwa Jane Arden, w reżyserii Charlesa Laughtona. Rok potem, w 1958 dostał upragnioną tytułową rolę w tragedii szekspirowskiej Koriolan, zastępując chorego Laurence’a Oliviera.

Jego kinowym debiutem była rola Micka Rice’a w dramacie Tony’ego Richardsona Music-hall (The Entertainer). Potem zagrał przełomową rolę cynicznego robotnika w ekranowym manifeście „młodych gniewnych” Karela Reisza Z soboty na niedzielę (Saturday Night and Sunday Morning, 1960). W ekranizacji klasycznej powieści Henry’ego Fieldinga – komedii przygodowej Przygody Toma Jonesa(Tom Jones, 1963), w reżyserii Tony’ego Richardsona, wystąpił w roli tytułowego bon-vivanta i awanturnika. Kreacja ta przyniosła mu pierwszą nominację do Oscara oraz Puchar Volpiego dla najlepszego aktora na 24. MFF w Wenecji. Był faworytem Davina Leana do tytułowej roli w superprodukcji Lawrence z Arabii (1962), lecz jednak odrzucił propozycję, a rolę zagrał Peter O’Toole.

Po występie w komediodramacie romantycznym Stanleya Donnena Dwoje na drodze (Two for the Road, 1967) u boku Audrey Hepburn, zadebiutował po drugiej stronie kamery komediodramatem Charlie Bubbles (1967)[7], gdzie debiutowała Liza Minelli. Kreacja detektywa Herculesa Poirota w filmie Sidneya Lumeta Morderstwo w Orient Ekspresie (Murder on the Orient Express, 1974) przyniosła kolejną nominację do Oscara. Za rolę w dramacie Garderobiany (The Dresser, 1983) Petera Yatesa otrzymał Srebrnego Niedźwiedzia dla najlepszego aktora na 34. MFF w Berlinie i był po raz trzeci nominowany do Oscara.

W ekranizacji powieści Malcolma Lowry’ego Pod wulkanem (Under the Volcano, 1985) wcielił się w postać Geoffreya Firmina, byłego brytyjskiego konsula w Meksyku, który zmaga się z alkoholizmem i po raz kolejny był nominowany do Oscara. Za drugoplanową kreację prawnika tytułowej bohaterki (Julia Roberts) – Edwarda Masrya w filmie Stevena Soderbergha Erin Brockovich (2000) otrzymał jeszcze jedną nominację do Oscara w kategorii „najlepszy aktor drugoplanowy”.

W dwóch filmach o przygodach Jamesa Bourne’a – Ultimatum Bourne’a i Dziedzictwo Bourne’a – wystąpił jako dr Albert Hirsch, a w filmie o przygodach Jamesa Bonda Skyfall (2012) Sama Mendesa zagrał postać Kincade’a.

Życie prywatne edytuj

W 1957 poślubił aktorkę Jane Wenham, z którą miał syna Simona (ur. 16 września 1958 w Londynie). Jednak 14 grudnia 1961 doszło do rozwodu. 7 sierpnia 1970 ożenił się z francuską aktorką Anouk Aimée, lecz w 1978 para rozwiodła się[8]. W 2006 poślubił Pene Delmage.

W maju 2011 zdiagnozowano u Finneya raka nerki[9][10]. Zmarł 7 lutego 2019 w Royal Marsden Hospital w Londynie w wieku 82 lat.

Filmografia edytuj

Filmy fabularne edytuj

Rok Tytuł Rola Reżyser
1960 Z soboty na niedzielę (Saturday Night and Sunday Morning) Arthur Karel Reisz
Music-hall (The Entertainer) Mick Rice Tony Richardson
1963 Przygody Toma Jonesa (Tom Jones) Tom Jones Tony Richardson
Zwycięzcy (The Victors) Mick Rice Carl Foreman
1964 Noc musi zapaść (Night Must Fall) Danny Karel Reisz
1967 Dwoje na drodze (Two for the Road) Mark Wallace Stanley Donen
1968 Charlie Bubbles Charlie Bubbles Albert Finney
1969 The Picasso Summer George Smith Serge Bourguignon i Robert Sallin
1970 Opowieść wigilijna (Scrooge) Ebenezer Scrooge Ronald Neame
1971 Prywatny detektyw (Gumshoe) Eddie Ginley Stephen Frears
1973 Morderstwo w Orient Ekspresie (Murder on the Orient Express) Detektyw Hercule Poirot Sidney Lumet
1975 Przygody najsprytniejszego z braci Holmesów (The Adventure of Sherlock Holmes' Smarter Brother) Mężczyzna w operze Gene Wilder
1977 Pojedynek (The Duellists) Fouche Ridley Scott
1981 Słaby punkt (Loophole) Daniels John Quested
Wzór piękności (Looker) Dr Larry Roberts Michael Crichton
1982 Annie Oliver „Tatuś” Warbucks John Huston
Najwyższa stawka (Shoot the Moon) George Dunlap Alan Parker
1983 Garderobiany (The Dresser) sir Peter Yates
1984 Papież Jan Paweł II (Pope John Paul II) Karol Wojtyła, Papież Jan Paweł II Herbert Wise
Pod wulkanem (Under the Volcano) Geoffrey Firmin John Huston
1987 Sieroty (Orphans) Harold Alan J. Pakula
1990 Ścieżka strachu (Miller's Crossing) Leo O’Bannon Joel i Ethan Coenowie
Roger Waters – The Wall (Live in Berlin) Sędzia Ken O’Neill, Roger Waters
1992 Wędrowna trupa (The Playboys) Hegarty Gillies MacKinnon
1993 W kręgu miłości (Rich in Love) Warren Odom Bruce Beresford
1994 Wersja Browninga (The Browning Version) Andrew Crocker-Harris Mike Figgis
Nieważny człowiek (A Man of No Importance) Alfred Byrne Suri Krishnamma
1996 Nostromo Dr Monyghan Alastair Reid
1997 Plac Waszyngtona (Washitgton Square) Dr Austin Sloper Agnieszka Holland
1999 Śniadanie mistrzów (Breakfast of Champions) Kilgore Trout Alan Rudolph
Simpatico Simms Matthew Warchus
2000 Traffic Szef personelu Białego Domu Steven Soderbergh
Erin Brockovich Edward Masry Steven Soderbergh
2001 Niebo czy ziemia (Delivering Milo) Elmore Dahl Nick Castle
2002 Wzbierająca burza (The Gathering Storm, TV) Winston Churchill Richard Loncraine
2003 Duża ryba (Big Fish) Edward Bloom Sr. Tim Burton
2004 Ocean’s Twelve: Dogrywka (Ocean’s Twelve) Gaspar LeMarque Steven Soderbergh
2005 Gnijąca panna młoda Tima Burtona (Corpe Bride) Finis Everglot (głos) Tim Burton, Mike Johnson (animacja)
2006 Dobry rok (A Good Year) Wujek Henry Skinner Ridley Scott
Głos wolności (Amazing Grace) John Newton Michael Apted
2007 Ultimatum Bourne’a (The Bourne Ultimatum) Dr Albert Hirsch Paul Greengrass
Nim diabeł dowie się, że nie żyjesz (Before the Devil Knows You're Dead) Charles Hanson Sidney Lumet
2012 Dziedzictwo Bourne’a (The Bourne Legacy) Dr Albert Hirsch Tony Gilroy
Skyfall Kincade Sam Mendes

Nagrody edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Albert Finney. Rotten Tomatoes. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).
  2. ↑ Alan Cowell: Albert Finney, ‘Angry Young Man’ Who Became a Hollywood Star, Dies at 82. The New York Times. [dostęp 2019-02-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-08)]. (ang.).
  3. ↑ Albert Finney Actor, Director, Writer. TV Guide. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).
  4. ↑ Albert Finney. AdoroCinema. [dostęp 2016-05-10]. (port.).
  5. ↑ Albert Finney. MYmovies.it. [dostęp 2016-05-10]. (wł.).
  6. ↑ Albert Finney. Listal. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).
  7. ↑ Albert Finney. TCM Movie Database. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).
  8. ↑ Albert Finney Biography (1936-). Film Reference. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).
  9. ↑ Film star Albert Finney won’t let cancer grind him down. „The Daily Telegraph”. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).
  10. ↑ Actor Albert Finney – son of Salford – loves to come home. Manchester Evening News. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Albert_Finney&oldid=72926856”