Wikipedia

Aleksandr Jegorow

wojskowy radziecki, marszałek ZSRR

Aleksandr Iljicz Jegorow (ros. Александр Ильич Егоров; ur. 10 października?/22 października 1883 w Buzułuku, zm. 23 lutego 1939 w Moskwie) – radziecki dowódca wojskowy, marszałek Związku Radzieckiego, jeden z pierwszych wojskowych, którym w 1935 r. nadano ten stopień. Ofiara masowej czystki w Armii Czerwonej, przeprowadzonej w okresie wielkiego terroru.

Aleksandr Jegorow
Александр Ильич Егоров
Ilustracja
marszałek Związku Radzieckiego marszałek Związku Radzieckiego
Pełne imię i nazwisko

Aleksandr Iljicz Jegorow

Data i miejsce urodzenia

22 października 1883
Buzułuk, gubernia samarska, Imperium Rosyjskie,

Data i miejsce śmierci

22 lutego 1939
Moskwa, RFSRR, ZSRR

Przebieg służby
Lata służby

1901–1938

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Armia Czerwona

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna domowa w Rosji,
wojna polsko-bolszewicka

Odznaczenia
Order Czerwonego Sztandaru Order Czerwonego Sztandaru Order Czerwonego Sztandaru (Mongolia - baretka do 1961 roku)
Carskie:
Order Świętego Włodzimierza IV klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny II klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny IV klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława II klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława III klasy (Imperium Rosyjskie)
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Młodość. Służba w armii Imperium Rosyjskiego edytuj

Pochodził ze średniozamożnej rodziny mieszczańskiej[1]. Był najmłodszym synem Ilji Fedorowicza i Marii Iwanowny Jegorowów[2]. W 1901, po ukończeniu sześciu klas gimnazjum klasycznego w Samarze, wstąpił do wojska jako ochotnik[3]. Ukończył Kazańską Szkołę Junkrów w 1905, po której został skierowany na Zakaukazie, gdzie razem ze swoją jednostką brał udział w tłumieniu wystąpień rewolucyjnych w Tyflisie, Baku oraz Gori[4]. Za swój udział w pacyfikacji protestów 1905 r. otrzymał order Świętego Stanisława III klasy[4]. Ten element swojej biografii Jegorow starannie ukrywał w życiorysach, jakie sporządzał następnie jako członek partii, fałszował również datę urodzenia. Bolszewiccy przywódcy, łącznie ze Stalinem, doskonale jednak o tych faktach wiedzieli[4].

Uczestnik I wojny światowej. W czasie wojny walczył jako dowódca kompanii i batalionu 132 Benderskiego pułku piechoty w stopniu podpułkownika. Trzykrotnie był kontuzjowany, dwukrotnie – ciężko ranny. Został odznaczony Honorową Bronią Świętego Jerzego. W listopadzie 1917 pułkownik armii rosyjskiej (decyzję o awansie otrzymał 9 listopada, już po rewolucji)[4].

Wojna domowa w Rosji i wojna polsko-bolszewicka edytuj

W 1917, w nadziei na dalszy rozwój kariery wojskowej, związał się z lewicowymi eserowcami, z którymi zerwał w lecie 1918 po ich nieudanym buncie przeciwko władzom bolszewickim[4]. W 1918 wstąpił do tworzonej Armii Czerwonej, w lipcu 1918 r. został również członkiem WKP (b)[4]. W 1918 przewodniczył komisji weryfikacji oficerów do tworzonej Armii Czerwonej, w której organizacji uczestniczył, i był komisarzem jej sztabu generalnego[3].

Jako jeden z nielicznych na tym etapie byłych carskich oficerów, którzy cieszyli się zaufaniem bolszewickiego kierownictwa, został skierowany na Front Południowy (następnie Południowo-Zachodni)[4]. Od sierpnia 1918 dowodził odcinkiem Bałaszow – Kamyszyn (od października 9 Armia), gdzie tworzył regularne oddziały z nieregularnych formacji czerwonych[3]. 26 grudnia 1918 r. zastąpił Klimienta Woroszyłowa na stanowisku dowódcy 10 Armii, broniącej Carycyna[5]. W marcu 1919 r. miał pod swoją komendą 23 tys. żołnierzy, na czele których przeprowadził ofensywę wzdłuż linii kolejowej z Carycyna do stanicy Wielikokniażeskiej[6]. Marsz 10 Armii został zatrzymany przez siły Konstantina Mamontowa na bagnistych obszarach między Salem i Manyczem[6], jednak przewaga liczebna czerwonych dawała im szanse dalszego marszu w stronę Batajska i Tichorieckiej[7].

Od lipca 1919 r. dowodził 14 Armią, walczącą na wschodniej Ukrainie[3]. Jesienią 1919 r. w miejsce Władimira Gittisa przejął dowództwo nad całym Frontem Południowym w obliczu zagrożenia, jakie stanowiła dla rządów bolszewików ofensywa Sił Zbrojnych Południa Rosji na Moskwę pod dowództwem Antona Denikina. Z powodzeniem walczył przeciwko siłom Denikina; w październiku 1919 r. podległe mu siły zdobyły Orzeł[3], a wspólnie z wojskami Frontu Południowo-Wschodniego Wasilija Szorina opanowały Woroneż[8], przekroczyły Don, a następnie wyparły białych z Rostowa nad Donem i Nowoczerkaska[9]. Po tych wydarzenia biali ostatecznie stracili inicjatywę w wojnie domowej[8].

 
Aleksandr Jegorow (pierwszy z lewej) podczas przyjmowanej przez Lwa Trockiego parady czerwonych oddziałów w Charkowie (wiosna 1919 r.)

Od stycznia – grudnia 1920 dowódca Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej (8 Armia, 12 Armia, 13 Armia, 14 Armia[10]) z komisarzem frontu Józefem Stalinem[3], którego zastępcą był Jan Bierzin. Początkowo podległe mu siły odniosły szereg sukcesów, m.in. odbijając z rąk Polaków Kijów i zbliżając się do Lwowa[11]. Następnie jednak Jegorow, lekceważąc rozkazy naczelnego dowództwa, uległ sugestiom Stalina i nie skierował sił Armii Konnej Siemiona Budionnego na pomoc Frontowi Zachodniemu, co przesądziło o klęsce bolszewików w bitwie warszawskiej, a w konsekwencji – w całej wojnie[12][13]. Od grudnia 1920 dowódca Kijowskiego, a od kwietnia 1921– Piotrogrodzkiego Okręgu Wojskowego[3].

Aleksandr Jegorow był jednym z najbardziej utalentowanych dowódców czerwonych podczas wojny domowej[5].

Dalsza kariera wojskowa w ZSRR edytuj

Jego dalszą karierę w latach 20. ułatwiły dobre relacje ze Stalinem, którego poznał w trakcie obrony Carycyna. Obaj mężczyźni uchodzili za przyjaciół, ich rodziny wspólnie spędzały wakacje[12]. W rzeczywistości Stalin nigdy nie ufał Jegorowowi; uważał, iż ten nigdy nie został dobrym komunistą i zbierał w prywatnym archiwum kompromitujące go materiały (w tym kolejne, „poprawione”, wersje życiorysu[14]).

Od lutego 1922 Aleksandr Jegorow dowodził Armią Kaukaską, a od maja 1924 – Wojskami Ukrainy i Krymu. W latach 1925–1926 attaché wojskowy w Chinach. Od 1927 dowódca Białoruskiego Okręgu Wojskowego. Od 1931 szef Sztabu Robotniczo–Chłopskiej Armii Czerwonej, a od 1935 szef Sztabu Generalnego[3]. W 1935 r. został jednym z pierwszych pięciu radzieckich dowódców promowanych na stopień marszałka Związku Radzieckiego[3].

 
Pierwsi marszałkowie Związku Radzieckiego: Siemion Budionny, Wasilij Blücher (stoją), Michaił Tuchaczewski, Klimient Woroszyłow i Aleksandr Jegorow (od lewej, siedzą)

W latach 1937–1938 I zastępca komisarza obrony, powołany na miejsce aresztowanego, a następnie rozstrzelanego Michaiła Tuchaczewskiego[15], wcześniej zresztą poparł wykluczenie z partii zarówno jego, jak i komandarmów Iony Jakira oraz Ijeronima Uborewicza[3].

W styczniu 1938 r., pół roku od rozpoczęcia czystki w Armii Czerwonej, Politbiuro WKP (b) negatywnie oceniło dotychczasową pracę Jegorowa, zarzucając mu organizowanie pracy sztabu generalnego „w sposób wyjątkowo niezadowalający” i to, iż miał wiedzę o spisku zorganizowanym przez innych wysokich oficerów. 4 lutego odwołano go z dotychczasowej funkcji, powierzając mu dowodzenie drugorzędnym Zakaukaskim Okręgiem Wojskowym. W zasadzie jego los był już w tym momencie przesądzony[16].

Aresztowanie i śmierć edytuj

Do zatrzymania i egzekucji Jegorowa dążyli komisarz spraw wojskowych Woroszyłow oraz szef NKWD Nikołaj Jeżow[14]. Wcześniej, na początku miesiąca, został pozbawiony statusu kandydata na członka komitetu centralnego WKP (b)[3]. Przeciwko Jegorowowi donosy złożyli kombryg Żygur, wykładowca Akademii Sztabu Generalnego, oficerowie Fiodor Sudakow oraz Kazanow, a wreszcie Jefim Szczadienko, który w grudniu 1937 r. doniósł Woroszyłowowi, iż wicekomisarz ubolewał nad przesadnym podkreślaniem roli Stalina i Woroszyłowa w wojnie domowej, przy równoczesnym deprecjonowaniu jego własnych zasług[17]. Ponadto Jegorowa obciążali swoimi wymuszonymi zeznaniami już aresztowani oficerowie[17]. Jegorowa oskarżono wreszcie o to, że jego żona Galina Cieszkowska, Polka z pochodzenia, szpieguje na rzecz Polski i współpracuje z ambasadą RP[18]. Podstawą tych oskarżeń były jej wizyty na rautach w ambasadzie.

21 lutego 1938 r. Jegorow na wezwanie Woroszyłowa przybył do Moskwy. Został umieszczony początkowo w areszcie domowym w Sosnach pod Moskwą, a następnie w wojskowym domu wypoczynkowym w Archangielskoje[16]. Próbował prosić Stalina i Woroszyłowa o łaskę, przypominając o swojej współpracy z nimi podczas wojny domowej[19]. Aresztowany przez NKWD 28 kwietnia 1938[20], według Wieczorkiewicza i N. Czeruszowa już 8 marca[21][a].

Marszałek został oskarżony o przygotowywaniu spisku przeciwko Stalinowi jeszcze w okresie wojny domowej, próbę udaremnienia planu rozgromienia wojsk Denikina, utworzenie "prawicowej organizacji terrorystycznej" razem z Rykowem, Bubnowem, Tuchaczewskim i Gamarnikiem, a także szpiegostwo na rzecz Niemiec i Polski. Od początku przyznawał się do wszystkiego, widząc w tym jedyną szansę na ocalenie życia. Dzięki temu nie był w śledztwie bity ani torturowany[21]. Obciążył kolejnych wskazanych mu[21] 60 oficerów, którzy byli następnie represjonowani[22].

28 lipca 1938 r. jego nazwisko znalazło się na sporządzonej przez Jeżowa liście 139 nazwisk oficerów oraz działaczy partyjnych i państwowych, którzy mieli zostać natychmiast rozstrzelani, wtedy jednak Stalin wykreślił Jegorowa – jako jedynego – z listy[23]. Ostatecznie został 22 lutego 1939 skazany na śmierć przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR z zarzutu o szpiegostwo, udział w organizacji kontrrewolucyjnej i przygotowaniu aktu terrorystycznego i następnego dnia stracony[24]. Skremowany w krematorium na Cmentarzu Dońskim, pochowany anonimowo.

Zrehabilitowany po XX Zjeździe KPZR, postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR 14 marca 1956 r.[3]

Wydał książkę o wojnie 1920 pt. Lwow – Warszawa 1920. Wzaimodiejstwie frontow (1929), w której dowodził, iż to nie jego decyzje przesądziły o klęsce Armii Czerwonej pod Warszawą i że odpowiedzialność za nią spada na Michaiła Tuchaczewskiego i Siergieja Kamieniewa[12]. Opublikował także Razgrom Denikina 1919 (1931)[12].

Jego druga żona Galina Cieszkowska została również aresztowana podczas wielkiej czystki i stracona jeszcze przed mężem, 28 sierpnia 1938 r.[24] Nie represjonowano, prawdopodobnie z uwagi na uległą postawę ojca podczas śledztwa, jego starszej córki Tatiany[24]. Młodsza, Antonina, trafiła do domu dziecka[17].

Odznaczenia[3] edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Czeruszow opiera swoje ustalenia na podstawie materiałów archiwalnych, w tym protokołów przesłuchań marszałka jeszcze z 8 i 27 marca oraz jego oświadczenia, jakie skierował do Jeżowa 8 marca. Por. P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 478.

Przypisy edytuj

  1. ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 466.
  2. ↑ William J. Spahr, Generałowie Stalina, Warszawa 2001, s. 53
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m Александр Ильич Егоров [online], www.hrono.ru [dostęp 2018-07-27].
  4. ↑ a b c d e f g P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 467.
  5. ↑ a b J. D. Smele, The "Russian"..., s. 122-123.
  6. ↑ a b P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7, s. 33.
  7. ↑ J. D. Smele, The "Russian"..., s. 120.
  8. ↑ a b P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7, s. 217-218.
  9. ↑ P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7, s. 222.
  10. ↑ P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7, s. 233.
  11. ↑ J. D. Smele, The "Russian"..., s. 154.
  12. ↑ a b c d P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 468.
  13. ↑ J. D. Smele, The "Russian"..., s. 156-157.
  14. ↑ a b P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 469.
  15. ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 67.
  16. ↑ a b P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 472-473.
  17. ↑ a b c P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 470-471.
  18. ↑ Prof. Nikołaj Iwanow: bolszewicy nie mogli uwierzyć w klęskę poniesioną w 1920 r. na dzieje.pl
  19. ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 475-476.
  20. ↑ Егоров Александр Ильич
  21. ↑ a b c P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 478-479.
  22. ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 353.
  23. ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 144.
  24. ↑ a b c P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 481.

Bibliografia edytuj

  • Bolesław Potyrała, Hieronim Szczegóła, Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991, Zielona Góra: Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1997, ISBN 83-86832-23-1, OCLC 835148265.
  • J. D. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0.
  • P. Wieczorkiewicz, Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937-1939, Zysk i S-ka, Warszawa 2016, ISBN 978-83-7785-794-6.
  • Mała encyklopedia wojskowa, T. 1, red. J. Bordziłowski, Warszawa 1967.
  • (ros.) В. А. Егоршин, Фельдмаршалы и маршалы, Москва 2000.
  • (ros.) К. Залесский, Империя Сталина. Биографический словарь, Москва 2000.
  • (ros.) Советская военная энциклопедия в 8-ми томах, T. 3.
  • (ros.) Егоров Александр Ильич, w: Wielka Encyklopedia Radziecka.
  • (ros.) Военный энциклопедический словарь, Москва 1986
  • Norman Davies: Orzeł biały, czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920. Warszawa: Przedświt, 1988. ISBN 83-7006-741-7.
  • Егоров Александр Ильич
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksandr_Jegorow&oldid=72284255”