Alfabet fenicki

Alfabet fenicki – najstarszy zachowany linearny alfabet świata, modyfikacja istniejącego wcześniej alfabetu protokananejskiego. Powstał około XIII wieku p.n.e., najprawdopodobniej dla potrzeb rozwijającego się handlu.

Tabela przedstawia ewolucję pisma fenickiego w pismo neopunickie

Służył do zapisu fenickiego, języka z grupy północno-semickiej, używanego w starożytności na terenie dzisiejszego Libanu oraz w licznych koloniach fenickich. Alfabet fenicki, poprzez oparte na nim pisma greckie i hebrajskie, dał początek wszystkim alfabetom stosowanym współcześnie na terenie Europy oraz alfabetowi arabskiemu, a nawet dewanagari używanemu obecnie w Indiach.

Charakterystyczną cechą alfabetu fenickiego jest jego spółgłoskowość (brak liter odpowiadających samogłoskom, które odczytywano z kontekstu). Pozwala to sklasyfikować ten alfabet jako abdżad. Hebrajczycy w pierwszych wiekach naszej ery opracowali opcjonalny diakrytyczny system oznaczania samogłosek tego pisma sylabicznego, natomiast starożytni Grecy przemianowali niektóre litery pisma fenickiego na samogłoski, tworząc pierwszy pełny samogłoskowo-spółgłoskowy alfabet. Poszczególne litery alfabetu fenickiego oznaczają także całe wyrazy, co zaznaczono w tabeli.

Alfabet fenicki, odczytywany najczęściej od prawej do lewej, zrekonstruowała w 1904 grupa uczonych pod kierownictwem Theodora Nöldekego. Grupa ta bazowała na setkach zachowanych inskrypcji, odnalezionych w byłych miastach fenickich: Tyrze, Byblos i Kartaginie. Mimo to nie jest pewne do końca znaczenie niektórych liter, których nazwy na przestrzeni wieków ulegały zmianom (np. digg, ryba, na dalet, drzwi; hillul, święto, na he, okno).

W 2005 alfabet fenicki został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata.

Znaki alfabetu fenickiego

Litera	Nazwa	Znaczenie	Transliteracja	Litera odpowiadająca w alfabetach:
				hebrajskim	arabskim	greckim	łacińskim	cyrylicy
	ʼāleph	głowa wołu	ʼ	א	ﺍ	Αα	Aa	Аа
	bēth	dom	b	ב	ﺏ	Ββ	Bb	Бб, Вв
	gīmel	wielbłąd	g	ג	ﺝ	Γγ	Cc, Gg	Гг, Ґґ
	dāleth	drzwi	d	ד	ﺩ، ذ	Δδ	Dd	Дд
	hē	okno	h	ה	ﮬ	Εε	Ee	Ее, Ёё, Єє
	wāw	hak	w	ו	ﻭ	(Ϝϝ), (Ϛϛ), Υυ	Ff, Uu, Vv, Ww, Yy	(Ѵѵ), Уу, Ўў
	zajin	broń	z	ז	ﺯ	Ζζ	Zz	Зз
	ḥēth	płot	ḥ	ח	ﺡ، خ	(Ͱͱ), Ηη	Hh	Ии, Йй
	ṭēth	koło	ṭ	ט	ﻁ، ظ	Θθ	brak	(Ѳѳ)
	jōdh	ramię/ręka	j	י	ﻱ، ى	Ιι (Ϳϳ)	Ii, Jj	Іі, Її, Јј
	kaph	dłoń	k	כ	ﻙ	Κκ (Ϗϗ)	Kk	Кк
	lāmedh	oścień/kostur pasterski	l	ל	ﻝ	Λλ	Ll	Лл
	mēm	woda	m	מ	ﻡ	Μμ	Mm	Мм
	nun	ryba (symbol prawdop. od hieroglifu oznaczającego węża/węgorza)	n	נ	ﻥ	Νν	Nn	Нн
	sāmech	słup/pal/ryba?	s	ס	brak	Ξξ, Χχ	Xx	(Ѯѯ), Хх
	‘ajin	oko	‘	ע	ﻉ، غ	Οο, Ωω	Oo	Оо (Ѡѡ)
	pē	usta	p	פ	ﻑ	Ππ	Pp	Пп
	ṣādē	roślina/papirus/haczyk do łowienia ryb?	ṣ	צ	ﺹ، ض	(Ϻϻ), (Ͳͳ), (Ϸϸ)	brak	Цц, Чч, Џџ
	qōph	małpa	q	ק	ﻕ	(Ϙϙ)	Qq	(Ҁҁ)
	rēš	głowa	r	ר	ﺭ	Ρρ	Rr	Рр
	šin	ząb	š	ש	س، ش	Σσς	Ss	Сс, Шш, Щщ
	tāw	znak	t	ת	ﺕ، ث	Ττ	Tt	Тт

Bibliografia

• Sanford Holst: Lebanon’s Epic Heritage. Uniwersytet w Cambridge, Los Angeles, 2005
• Jean-Pierre Thiollet: Je m’appelle Byblos. H&D, Paris, 2005. ISBN 2-914266-04-9.

Zobacz też

• język fenicki
• alfabet etruski
• język etruski
• alfabet łaciński