Apacze
Apacze (N’de lub Dine’é – „ludzie”) – zespół grup etnicznych Indian Ameryki Północnej, spokrewnionych prawdopodobnie z Atabaskami, zamieszkujący głównie stan Nowy Meksyk.
_and_his_warriors_in_1886.jpg)
Nazwa Apacze obejmuje co najmniej osiem szczepów, spośród których najbardziej znanymi były Kiowa, Mescalero, Jicarilla i Chiricahua. Kilka z nich, w tym ostatni, określano jako Apaczów z White Mountain. W zachodnim Teksasie mieszkali Apacze Lipan, którzy po walkach z Meksykiem i z napierającymi na nich osadnikami amerykańskimi zostali wyparci do Nowego Meksyku.
Znamienny był ich styl osiedlania. Kiedy budowali wickiup, zazwyczaj ustawiali je w centrum obozowiska i przeznaczali dla kobiet, dzieci i starców. Wojownicy swoje szałasy stawiali wokół obozu, tworząc niejako „mur obronny” dla całej społeczności. Apacze przez dziesięciolecia stawiali zbrojny opór białym kolonistom, najsławniejszy wódz Geronimo poddał się w 1886 roku. Jednak do wczesnych lat 20. XX wieku zdarzały się przypadki zbrojnego oporu wobec kolonizacji prowadzonej przez Stany Zjednoczone, a następnie Meksyk[1].
Historia edytuj
Pochodzący z dalekiej północy kontynentu, a następnie wędrujący po Wielkich Równinach na południe Apacze przybyli na Południowy Zachód ok. roku 1500 i – inaczej niż pokrewni im Nawahowie – pozostali ludem nomadów. Sami Apacze – jak większość Indian – wierzą, że na tych terenach byli od zawsze. Ich legenda stworzenia głosi, że Wielki Stwórca Ulzen (lub Usen) wysłał na Ziemię Ga’an (Tańczącego Kruka lub Ducha Gór) jako przewodnika i nauczyciela ludzi, którzy te ziemie zamieszkiwali.
Zajmowali się wówczas łowiectwem (w tym polowaniami na bizony) i prymitywnym rolnictwem, ale stali się znani przede wszystkim jako wojownicy. Nazwa Apache pochodzi z języka Zuni i znaczy wrogowie lub waleczni ludzie. Zła reputacja Apaczów uwieczniona została w świecie poprzez nazwanie ich mianem paryskich rzezimieszków (apasze).
Apacze zorganizowani byli w samodzielne ekonomicznie matrylinearne grupy. Po rozpoczęciu kolonizacji Ameryki przez Europejczyków wyróżnili się walkami najpierw z Hiszpanami, a następnie z Meksykanami i Amerykanami. Kulminacja walk przypadła na lata przymusowych wysiedleń (1848–1886), kiedy wodzami byli Cochise i Geronimo. Wojny Apaczów z białymi i okres koczowniczego trybu życia plemienia skończyły się z chwilą poddania się Geronima (1886). Rozpoczął się trudny okres adaptacji do nowych warunków życia w rezerwatach, dezintegracji tradycyjnych struktur i asymilacji.
Apacze, pomimo poddania się Geronima, nie całkiem pogodzili się z rządami białych. Do ostatniej potyczki z kolonialistami doszło w 1924 roku w Arizonie[1].
Współczesność edytuj
Obecnie większość Apaczów z 9 grup (w tym z najliczniejszych: White Mountain Apache i San Carlos Apache) zamieszkuje rezerwaty i ich okolice w stanach Arizona, Nowy Meksyk i Oklahoma. Podobnie jak wszyscy tubylczy Amerykanie uczestniczą w pełni w życiu społecznym kraju, pamiętając także o własnej odrębności i korzeniach.
Współcześnie warunki życia Apaczów ulegają stopniowej poprawie, chociaż nadal borykają się z licznymi problemami społecznymi i kulturowymi. Poszczególne plemiona posiadają własne władze samorządowe (rady plemienne), dbają o tradycyjną kulturę i bogactwa naturalne (por. San Francisco Peaks), wykorzystując je także do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Np. Jicarilla Apache’s Fish and Wildlife Management Program to jeden z najlepszych w kraju programów ochrony zwierzyny oraz organizacji polowań i połowów ryb, z którego co roku korzysta wielu Amerykanów. Plemię Apaczów Mescalero jest właścicielem dużej stacji narciarskiej, a Apacze San Carlos organizują komercyjne wyprawy łowieckie i wędkarskie.
Liczebność edytuj
Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 roku 57 060 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzenia wyłącznie Apache, zaś 96 833 – wyłącznie lub między innymi Apache. Ponadto w sumie ok. 500 określiło się jako wyłącznie Choctaw-Apache lub wyłącznie Mohave-Apache.
Sławne postacie edytuj
- Geronimo – wódz z XIX w.
- Cochise – wódz z XIX w.
- Mangas Coloradas – wódz z XIX w.
- Raoul Trujillo – współczesny aktor i tancerz
- Winnetou – postać fikcyjna, bohater książek Karola Maya i późniejszych filmów
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- Barry M. Pritzker: A Native American Encyclopedia: History, Culture, and Peoples. Oxford: Oxford University Press, 2000. ISBN 978-0-19-513877-1. (ang.).
