Wikipedia

Armand Vetulani

polski historyk sztuki

Armand Vetulani (ur. 16 grudnia 1909 w Warszawie, zm. 3 kwietnia 1994 tamże) – polski krytyk, kurator i historyk sztuki, urzędnik państwowy, pedagog i wykładowca akademicki, żołnierz Armii Krajowej, dyrektor Państwowych Zakładów Jedwabiu Naturalnego w Milanówku (1945–1949), organizator i pierwszy dyrektor Centralnego Biura Wystaw Artystycznych (1949–1954), sekretarz Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków.

Armand Vetulani
Ilustracja
Armand Vetulani w latach 30. XX wieku
Data i miejsce urodzenia

16 grudnia 1909
Warszawa

Data i miejsce śmierci

3 kwietnia 1994
Warszawa

Zawód, zajęcie

historyk sztuki

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

 
Eugeniusz Vetulani (1883–1941) z synem Armandem, około 1912[1]
 
Armand Vetulani z nartami, lata 30. XX wieku[1]
 
Zebranie Wydziału Sztuki Ministerstwa W.R.i O.P., Warszawa, 1938; Armand Vetulani – pierwszy z lewej[2][1][a]

Młode lata edytuj

Rodzina Vetulanich, wywodząca się z Toskanii, sprowadziła się do Polski w XVIII wieku.

Armand Vetulani był synem Eugeniusza Stanisława Vetulaniego (1883–1941) i Stefanii z domu Gawęda (zm. 1926). Miał młodszych braci Zbigniewa (1911–1941) i Eugeniusza Jana „Gajgę” (1919–1999).

Ukończył Gimnazjum w Milanówku. Następnie studiował w Szkole Sztuk Pięknych im. Gersona w Warszawie[3]. W 1930 roku rozpoczął służbę wojskową w 1 Pułku Łączności w Zegrzu[3]. W latach 1934–1939 studiował historię sztuki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie był uczniem m.in. Władysława Tatarkiewicza. Na początku studiów utrzymywał się z udzielania korepetycji.

W latach 1936–1939 był pracownikiem Wydziału Sztuki[b] Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, gdzie współpracował m.in. z Jerzym Szablowskim i Maciejem Masłowskim. Zadebiutował jako krytyk sztuki artykułem w 1939 roku.

Jego studia przerwał wybuch II wojny światowej. W związku z tym tytuł magistra uzyskał dopiero w 1945 roku.

Okupacja niemiecka: Działalność w ruchu oporu i tajnym nauczaniu edytuj

W okresie okupacji niemieckiej Armand Vetulani przebywał w Milanówku. Od końca 1939 roku wykładał w ramach tajnych kompletów. Z tego okresu jako „wspaniałego nauczyciela” wspominała go Joanna Kulmowa[4].

Z przyjemnością wspominam mojego niezwykłego korepetytora, chociaż czasy to były groźne. W podwarszawskim Milanówku ukrywało się sporo „nieprawych” mieszkańców, pełnych wiary, że kiedyś skończy się koszmar okupacji. Pomimo biedy, rodzice moi zdecydowali się posłać mnie na tajne komplety u bardzo nieoficjalnych nauczycieli. Pierwszym „omnibusem” była kochana pani Halinka, która cwałem przebiegła ze mną kurs pierwszej gimnazjalnej, przekazując mnie później jeszcze bardziej niezwykłemu panu Armandowi, który prowadził lekcje „ze wszystkiego” na poziomie klasy drugiej. Było nas czworo czy pięcioro, w tym chyba trzech dość ospałych czternastolatków i dwie „podfruwajki”. Lekcje odbywały się w niewielkiej jadalence drewnianego domku, ukrytego w rzadkim lasku. A nasz preceptor – o, nasz, preceptor! – był tak niezwykły i pełen wdzięku, że nie przeszkadzało nam jego ułomność. Był niewysoki, kulawy, kuśtykał wyraźnie, ale bohatersko wytrzymywał moje dziwne wypracowania, które zachowałam do dzisiaj: jedno z nich napisałam heksametrem, drugiemu nadałam formę ballady, inne wreszcie rozbudowałam jako minidramat na temat sądu nad Balladyną. Nagle skończyła się moja nauka, bo gwałtownie musiałam zniknąć z Milanówka. Dopiero po cudem przeżytej wojnie spotkałam nagle mojego niezwykłego profesora w Zakopanem, na Parcelach. Chyba nie był sam. Zdążyłam tylko wyjaśnić mu nagłą moją dematerializację w Milanówku... A po paru latach odwiedziłam go w pałacyku na ulicy Długiej, to chyba Państwowy Instytut Sztuki, żeby powiedzieć mu jak ważną był kiedyś osobą dla trzynastoletniej dziewczynki, która tak bardzo odstawała od milanówkowskiego środowiska. W sześćdziesiątym siódmym roku uczyniłam pana Armanda bohaterem mojej powieści Trzy, pisząc o nim z miłością[c].

– Wspomnienie Joanny Kulmowej o Armandzie Vetulanim.

Zaangażował się w działalność polskiego ruchu oporu. Wczesną wiosną 1940 roku został zwerbowany do Związku Walki Zbrojnej pod pseudonimem „Grabiec”. Podlegał podporucznikowi Zdzisławowi Wołosiewiczowi ps. „Poraj”. Organizował grupy młodzieżowe składające się głównie z jego uczniów, dla których szkolenia organizowali ppor. Wołosiewicz wraz z Józefem Pawłowskim ps. „Sawa”[3].

W czerwcu 1940 roku Gestapo aresztowała Eugeniusza Vetulaniego (ojca) wraz z synami Zbigniewem i „Gajgą” (braćmi Armanda Vetulaniego). Wszyscy trzej zostali uwięzieni w Auschwitz. Eugeniusz oraz Zbigniew Vetulani zginęli w obozie, jako jedyny z całej trójki ocalał „Gajga”[5]. Armand Vetulani w czasie nalotu był poza domem, dzięki czemu uniknął aresztowania.

Po nalocie Gestapo był zmuszony do pozostania w ukryciu, przez co stracił kontakt ze swoimi przełożonymi z ZWZ. Jesienią 1940 roku nawiązał kontakt z podchorążym Janem Kawińskim ps. „Kotwicz” i wznowił pracę z drużynami w podziemiu. Od 1943 roku, po przekształceniu ZWZ należał do Armii Krajowej w obwodzie grodzisko-mazowieckim, w placówce osiedla Milanówek pod dowództwem podporucznika Ryszarda Csáky[3]. Brał udział w produkcji środków bojowych, zabezpieczaniu lądowisk i miejsc zrzutów broni. Walczył w starciach z żandarmerią niemiecką w okolicach Nadarzyna, Siestrzeni, Osowca oraz w lasach młochowskich.

W latach 1943–1945 Vetulani pracował jako kierownik administracji w działającej pod nadzorem powiernika niemieckiego Centralnej Doświadczalnej Stacji Jedwabniczej w Milanówku[6][7]. W 1943 został prezesem działającego w konspiracyjnych warunkach klubu piłkarskiego mężczyzn „Jedwabnik” Milanówek (wcześniej: K.S. „Milanówek”), po tym jak w sierpniu tegoż roku Stacja Jedwabnicza została sponsorem klubu[8]. Po wybuchu powstania warszawskiego organizował pomoc dla uchodźców ze stolicy.

W PRL: Dyrektor Zachęty i wykładowca edytuj

 
Armand Vetulani (z lewej) w rozmowie z prof. Władysławem Tatarkiewiczem, lata 60. XX wieku[1]
 
Armand Vetulani (z prawej) w towarzystwie prof. Bohdana Marconiego, lata 60. XX wieku[1]
 
Armand Vetulani (z lewej) w rozmowie z Wojciechem Wilskim, Warszawa, zdjęcie z około 1960

Po zakończeniu niemieckiej okupacji, w latach 1945–1949 pełnił obowiązki dyrektora administracyjno-handlowego fabryki, przemianowanej na Państwowe Zakłady Jedwabiu Naturalnego w Milanówku[3]. Wraz z robotnikami zorganizował Koło Dramatyczne przy Państwowych Centralnych Zakładach Jedwabiu Naturalnego. Armand Vetulani reżyserował przedstawienia i występował w nich jako aktor. W 1947 roku jako członek obsady oraz autor dekoracji współtworzył wraz z zespołem sztukę Ach, to Zakopane![d]. Wspólnie z zespołem wziął udział w wojewódzkim konkursie zespołów teatralnych i recytacyjnych świetlic związków zawodowych w Warszawie w kwietniu 1948 roku[9], gdzie grupa wystawiła sztukę Pan inspektor przyszedł J.B. Priestleya, zdobywając pierwsze miejsce na piętnaście zespołów[10]. Pozytywną recenzję spektaklu opublikował Głos Ludu[e].

W 1949 roku Armand Vetulani był pomysłodawcą i organizatorem Centralnego Biura Wystaw Artystycznych (CBWA) w gmachu Zachęty w Warszawie. Z dniem 1 kwietnia 1949 został mianowany Delegatem Ministra Kultury i Sztuki ds. Upowszechniania Plastyki na terenie całego kraju[11][f]. Był pierwszym dyrektorem CBWA w latach 1949–1954, w okresie socrealizmu.

Vetulani wspominał, że „sprawa powołania do życia instytucji wystawienniczej służącej upowszechnianiu plastyki była (...) jednym z głównych punktów zarysowanego przez środowisko plastyczne, nieomal zaraz po wyzwoleniu kraju, programu odbudowy i organizacji życia artystycznego”[12]. CBWA pozostawało w dużej mierze zależne od Ministerstwa Kultury i Sztuki. Vetulani pisał: „Instytucja sterowana w zamysłach i początkowych wysiłkach w kierunku organizacji o charakterze instytutu czy galerii plastyki współczesnej, działać ostatecznie miała na zasadzie centralnego biura resortowego – co oczywiście ograniczało możliwości wypracowywania i realizowania własnej linii programowej”[12].

Według Bożeny Kowalskiej, współpracowniczki Armanda Vetulaniego w CBWA, choć dyrektor miał w tym okresie trudną sytuację, nie był całkiem pozbawiony marginesu wolności: „Vetulani nie był człowiekiem skłonnym do podporządkowania się komukolwiek. (...) Na pewno miał prawo do decydowania. Był inicjatorem powstania tej instytucji. Miał bardzo dobre oko do sztuki i nie chciał u siebie eksponować byle czego”[13]. W jej ocenie, mimo presji reżimu stalinowskiego, w Zachęcie odbyło się w tym okresie „wiele bardzo interesujących” wystaw[13]. Według Kowalskiej, Armand Vetulani znał i przyjaźnił się z szeregiem twórców działających jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym[13]. W jej wspomnieniu, Vetulani „był bardzo niski, z wadą w nodze, kulejący, miał potężne ręce, był silny, przed wojną był czempionem w pływaniu, niesłychanie inteligentny i uroczy”[14].

 
Armand Vetulani (drugi z lewej) - wesołe wakacje wspólne z rodziną Macieja Masłowskiego, Mierzwice nad Bugiem, 1956, fot.Maciej Masłowski
 
Armand Vetulani na swym motocyklu (DKW-200 - zob.: https://de.wikipedia.org/wiki/DKW_KS_200), zdjęcie z około 1950
 
Armand Vetulani ze swym motocyklem (IŻ-350), zdjęcie z około 1960
 
Armand Vetulani w swym samochodzie - zapewne Fiat Topolino (1936), zdjęcie z lat 1960-1965
 
Armand Vetulani na Mazurach (zapewne Zamordeje) ze swym Trabantem 600, zdjęcie z lat 1965+
 
Armand Vetulani (po prawej) ze swą żoną Barbarą (po środku) podczas wizyty u rodziny swego kolegi Macieja Masłowskiego (Masłowscy odwróceni bokiem i tyłem), Podkowa Leśna, około 1975

.

 
Armand Vetulani z wizytą u swego kolegi Macieja Masłowskiego, Podkowa Leśna, około 1975
 
Grób Armanda Vetulaniego na cmentarzu w Milanówku, listopad 2017 roku
 
Armand Vetulani w latach 60. XX wieku

[1]

Pierwszą wystawą w Zachęcie za kierownictwa Armanda Vetulaniego był pokaz polskiej sztuki ludowej zorganizowany w 1949 roku w Alejach Ujazdowskich[12]. Na przestrzeni kolejnych lat zaprezentowane zostały II, III i IV Ogólnopolska Wystawa Plastyki (1951–1954)[15][16][17], w których uczestniczyli artyści różnych pokoleń i nurtów, m.in. Andrzej Wróblewski, Wojciech Fangor, Alina Szapocznikow, Eugeniusz Eibisch, Włodzimierz Zakrzewski tworzący wówczas w nurcie realizmu socjalistycznego. Armand Vetulani był członkiem komisji kwalifikacyjnej III Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki[16] oraz kuratorem[g] IV Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki[17].

W okresie tym Centralne Biuro Wystaw Artystycznych zorganizowało ponadto szereg wystaw, w tym: II Ogólnopolską Wystawę Portretów Przodowników Pracy i Racjonalizatorów (1950)[18], I Ogólnopolski pokaz projektów architektury SARP (1951)[19], Ogólnopolską Wystawę Książki i Ilustracji (1951)[20], wystawę prac Hanny Żuławskiej-Jasińskiej oraz studentów z jej pracowni (1951)[21], wystawę architektury wnętrz i sztuki dekoracyjnej (1952)[22], I Ogólnopolską Wystawę Plakatu (1953)[23], pierwszą powszechną wystawę architektury Polski Ludowej (1953)[24], wystawę fotografii propagandowych Nowa Albania na drodze do socjalizmu (1953)[25], wystawę batalistyki 10 lat Ludowego Wojska Polskiego w Plastyce (1953)[26], wystawę sztuki rumuńskiej (1952)[27], wystawę plastyki radzieckiej (1951[28], 1954[29]) i francuskiej (1952)[30], wystawę bułgarskiej sztuki ludowej (1953)[31], wystawę francuskiej tkaniny artystycznej (1953–1954)[32], wystawy indywidualne: Käthe Kollwitz (1951)[33], Stanisława Kamockiego (1951)[34], Tadeusza Kulisiewicza (1952)[35], Bronisława Kopczyńskiego (1952)[36], Józefa Rosnera (1952), Ignacego Witza (1953), Zofii Stankiewicz (1954)[37], Renato Guttuso (1954)[38][39]; wystawy fotografiki[h], w tym: II i III Ogólnopolską Wystawę Fotografiki Artystycznej[40][41], wystawę Przyroda w fotografice Włodzimierza Puchalskiego (1952)[13] oraz wystawę fotografii Janiny Mierzeckiej, Henryka Lisowskiego i Tadeusza Wańskiego (1954)[42]. Na Wystawie prac postępowych artystów plastyków (1954) obok artystów takich jak Pablo Picasso czy Fernand Léger pokazano nieznanych szerszej publiczności młodych socrealistów[43].

Zainicjowano również doroczne wystawy warszawskiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków[12]. Armand Vetulani współuczestniczył w tworzeniu regionalnych ośrodków Biura Wystaw Artystycznych w różnych miastach Polski[13]. Prywatnie przyjaźnił się ze sprawującym wówczas funkcję wicedyrektora CBWA Wojciechem Wilskim[13]. W latach 1947–1951 wykładał w Państwowym Ognisku Plastycznym w Grodzisku Mazowieckim[3] prowadzonym przez Edwarda Kokoszko[44]. W latach 1945–1951 był członkiem Stronnictwa Demokratycznego. W 1952 roku został przeniesiony w stopniu szeregowego do rezerwy Ludowego Wojska Polskiego. Zamieszkiwał w tym czasie przy ulicy Kruczej 3[6][7]. Według Bożeny Kowalskiej, Armand Vetulani został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska dyrektora w 1954 w wyniku odmowy wstąpienia do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[13][14].

Po odejściu z Zachęty, został skierowany na stanowisko samodzielnego pracownika nauki w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie. W latach 1954–1955 kierował tam nowo powstałą Pracownią Dokumentacji Plastyki Współczesnej w ramach Zakładu Historii i Teorii Sztuk Plastycznych[45][46]. Kontynuował pracę w IS PAN do 1959 roku. W tym samym okresie, w latach 1955–1960 wykładał historię sztuki w Szkole Głównej Służby Zagranicznej[3][i] i Akademii Sztabu Generalnego. Od 1959 roku był zatrudniony w Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP), w którym był kolejno sekretarzem organizacyjnym i sekretarzem naukowym Zarządu Głównego[3]. Organizował z ramienia Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz Związku Polskich Artystów Plastyków wystawy sztuki w kraju i za granicą, m.in. w Pekinie, Szanghaju i Moskwie[3].

Po odejściu ze stanowiska dyrektora współpracował z Zachętą przy różnych okazjach. Był kuratorem Wystawy plastyki ziem nadodrzańskich (1959)[47][j] oraz Wystawy grafiki i rzeźby. 20 lat PRL w twórczości plastycznej (1965)[48][k], autorem tekstów do katalogów wystaw Bolesława Kuźmińskiego (1964)[49], Eugeniusza Arcta (1978) oraz Bronisławy Wilimowskiej (1981). Był aktywny na polu popularyzacji wiedzy, wygłaszał odczyty o sztuce m.in. w CBWA[3].

Był autorem prac z zakresu historii sztuki, m.in. monografii o Wojciechu Gersonie (1952) oraz rozdziału o malarstwie historycznym w monografii zbiorowej pod redakcją Bożeny Kowalskiej (1984). Specjalizował się w historii sztuki XIX wieku[13]. Przeszedł na emeryturę w 1976 roku.

Po wielu latach znajomości zawarł małżeństwo z Barbarą z domu Ignaszak (1928–2020)[50], swoją przyjaciółką i sekretarką, wieloletnią pracowniczką Zachęty. Nie mieli dzieci.

Zmarł 3 kwietnia 1994[51] po długiej chorobie nowotworowej. Został pochowany na cmentarzu w Milanówku[3].

Publikacje edytuj

  • Wakacyjny Instytut Sztuki w Żabiem, „Złoty Szlak”, Stanisławów 1939;
  • Materiały dotyczące życia i twórczości Wojciecha Gersona, opracowanie, wraz z Andrzejem Ryszkiewiczem, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1951;
  • Wojciech Gerson Wiedza Powszechna, Warszawa 1952;
  • Malarstwo historyczne i realizm w kręgu Wędrowca, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, 1970;
  • Ludowe zainteresowania Wojciecha Gersona, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, t. 25 z.1, Instytut Sztuki PAN, 1971;
  • Realizm i malarstwo historyczne, [w:] Dzieje sztuki polskiej, red. Bożena Kowalska, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1984;
  • Związek Polskich Artystów Plastyków, Międzynarodowe Stowarzyszenie Sztuk Plastycznych (AIAP), Polski Komitet Narodowy, [w:] Polskie życie artystyczne w latach 1945–1960, red. Aleksander Wojciechowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1992.

Ordery i odznaczenia edytuj

Spuścizna edytuj

Portret olejny Armanda Vetulaniego autorstwa Bolesława Kuźmińskiego z 1974 roku trafił do kolekcji Zachęty[54].

Rodzina edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Zob. listę obecnych zanotowaną przez Armanada Vetulaniego.
  2. ↑ W niektórych okresach był to Departament Sztuki.
  3. ↑ Zob. Joanna Kulmowa: Trzy. Iskry, 1971.
  4. ↑ Zob. Program przedstawienia Ach, to Zakopane!, autor: Adolf Walewski, farsa w 3 aktach, wystawiona przez Koło Dramatyczne przy Państwowych Centralnych Zakładach Jedwabiu Naturalnego w Milanówku. W zespole aktorskim m.in. Armand Vetulani, Zofia Hardt; reżyseria – Feliks Wilski, listopad 1947.
  5. ↑ „Pan Inspektor przyszedł – Priestleya – zespół PCZNJ – fabryki Milanówek – zaglądamy do programu. Sztuka dobra, porusza ważny problem społeczny. Czy potrafią go w pełni wydobyć? Czy nie będziemy świadkami niesmacznej parodii, tym bardziej, że niedawno biliśmy brawa Zelwerowiczowi, Dulębiance, Dominiakowi, Wołejce. Obawy okazały się płonne. Jeżeli sztuka którą oglądało się w teatrze z prawdziwego zdarzenia, oglądana po raz drugi w wykonaniu amatorskiego zespołu robi silne wrażenie, to znaczy niewątpliwie, że jest dobrze wyreżyserowana i dobrze zagrana. Na widowni znajdują się nie tylko goście zaproszeni, ludzie którym sprawa zespołów leży na sercu. Salę wypełnia również zwykła przypadkowa, praska publiczność – sporo wśród nich robotnic, robotników i wyrostków korzystających z przystępnej ceny biletów. Na wszystkich twarzach znać skupione zainteresowanie. Bierze, jak to się mówi popularnie. (...) Wyczuwa się wyraźnie: aktorzy nie wpadli w rutynę, każde wypowiedziane przez nich słowo to przeżycie zdolne zatuszować brak specjalizacji, zdolne oddziałać na widza. W zespole wyróżniają się: Vetulani Armand (pan inspektor), Józef Wilson (Birling), reszta zespołu gra mniej więcej na równym, dobrym poziomie (...).” Zob. Konkurs który budzi zainteresowanie. Zespół fabryki Milanówek dobrze się spisał. „Głos Ludu – Wydanie warszawskie”, 23 kwietnia 1948. 
  6. ↑ Według relacji Bożeny Kowalskiej, Armand Vetulani sam zwrócił się do ministerstwa kultury z propozycją powołania instytucji, którą gotów był zorganizować.
  7. ↑ Jako komisarz wystawy.
  8. ↑ Według Bożeny Kowalskiej „prawdopodobnie, żeby nie pokazywać bezwartościowego socrealizmu Armand Vetulani starał się wystawiać fotografię”. Zob. Karolina Zychowicz: Nie zostałam wicedyrektorem Zachęty. Wywiad z Bożeną Kowalską. zacheta.art.pl, 10 listopada 2016. [dostęp 2017-09-05].
  9. ↑ Z czasu swoich studiów w SGSZ wspominał go Jerzy Maria Nowak: „Do grona profesorskiego należało kilku wybitnych uczonych, (...) np. (...) charyzmatyczny wykładowca historii sztuki Armand Vetulani, który od razu zaznaczył, że <<przyszli dyplomaci powinni przychodzić na wszystkie egzaminy przynajmniej w koszuach i krawatach>>. Sęk w tym, że porządnych koszul i krawatów jeszcze nie mieliśmy.”. Zob. Jerzy Maria Nowak: Dyplomata. W salonach i politycznej kuchni. Warszawa: Bellona, 2014, s. 74. ISBN 978-83-11-13186-6.
  10. ↑ Jako komisarz wystawy.
  11. ↑ Jako sekretarz generalny wystawy.
  12. ↑ Wykaz niekompletny.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f Zdjęcie opublikowane dzięki uprzejmości Barbary Ignaszak-Vetulani, wdowy po Armandzie Vetulanim
  2. ↑ Ponadto niektóre inne osoby wymienione na liście szczegółowej sporządzonej przez Armanda Vetulaniego: druga z lewej – Monika Moraczewska, trzeci z lewej – Jerzy Szablowski (historyk sztuki), czwarta z lewej Jadwiga Mączewska (?- pisownia nieczytelna), piąty z lewej – Maciej Masłowski (historyk sztuki), szósty z lewej Stanisław Furmanik (teoretyk literatury i krytyk literacki), siódma z lewej Michalina Chełmońska-Szczepankowska (?), ósmy z lewej "Mirski"? (brak imienia), dziewiąta z lewej Wanda Telakowska artystka sztuk plastycznych, organizatorka polskiego wzornictwa przemysłowego, dziesiąty od lewej Władysław Zawistowski (krytyk) – naczelnik Wydziału Sztuki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jedenasty od lewej Jan Alfred Lauterbach historyk sztuki i muzeolog, dwunasty od lewej Tadeusz Mayzner pedagog, kompozytor i dyrygent, a także popularyzator muzyki wśród dzieci i młodzieży , trzynasta od lewej Anna Sosińska ("Kropeczka"), czternasty od lewej Michał Rusinek (pisarz), piętnasta od lewej Hanna Garlińska-Walicka-Zembrzuska (córka Czesława Garlińskiego założyciela znanego salonu sztuki w Warszawie, zamężna m.in. za Michałem Walickim), szesnasta od lewej Halina Balińska-Tabęcka, siedemnasty od lewej Karol Wilhelm Henneberg, osiemnasta od lewej Jadwiga Przeworska, dziewiętnasty od lewej Kazimierz? - lub Stanisław Golachowski, dwudziesty od lewej (pierwszy z prawej) – Michał Gabriel Karski tłumacz i poeta
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Cmentarz w Milanówku. Przewodnik biograficzny. Milanówek: Archiwum Państwowe Dokumentacji Osobowej i Płacowej, 2009, s. 113–114.
  4. ↑ Joanna Kulmowa: 14 września 2014. Poetycki blog Joanny Kulmowej. [dostęp 2015-07-01]. (pol.).
  5. ↑ Frankfurter Auschwitz-Prozess. Vernehmung des Zeugen Eugeniusz Motz. Fritz Bauer Institut. [dostęp 2015-07-01]. (niem.).
  6. ↑ a b Jolanta Louchin: Rodzina Witaczków – czy teraz stać nas na taką odwagę, poświęcenie i bezinteresowność? Cz. V. obiektywna.pl, 13 września 2019. [dostęp 2021-01-02].
  7. ↑ a b Oświadczenie Armanda Vetulaniego z 6 września 1952. [dostęp 2021-01-02].
  8. ↑ Henryk Ochman: Konspiracyjna piłka nożna w Milanówku. Milanowskie Towarzystwo Letnicze, 17 listopada 2015. [dostęp 2021-08-31].
  9. ↑ Pan Inspektor przyjechał z Milanówka. „Życie Warszawy”, 24 kwietnia 1948. 
  10. ↑ Sztuka tak dobra jak jedwab z Milanówka. „Wieczór”, 9 maja 1948. 
  11. ↑ Joanna Krzymuska: Centralne Biuro Wystaw Artystycznych. W: Aleksander Wojciechowski (red.): Polskie życie artystyczne w latach 1945–1960. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1992, s. 253–257.
  12. ↑ a b c d Artibus. Księga jubileuszowa wydana z okazji 40-lecia Centralnego Biura Wystaw Artystycznych w Warszawie. Warszawa: Centralne Biuro Wystaw Artystycznych – Zachęta, 1989, s. 19–25.
  13. ↑ a b c d e f g h Karolina Zychowicz: Nie zostałam wicedyrektorem Zachęty. Wywiad z Bożeną Kowalską. zacheta.art.pl, 10 listopada 2016. [dostęp 2017-09-05].
  14. ↑ a b Krzysztof Kościuczuk: Bożena Kowalska: Zachęta – początki pracy. Prywatne historie sztuki. [dostęp 2015-07-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-11)]. (pol.).
  15. ↑ II Ogólnopolska Wystawa Plastyki – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  16. ↑ a b III Ogólnopolska Wystawa Plastyki – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  17. ↑ a b IV Ogólnopolska Wystawa Plastyki – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  18. ↑ II Ogólnopolska Wystawa Portretów Przodowników Pracy i Racjonalizatorów – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  19. ↑ I Ogólnopolski pokaz projektów architektury SARP. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  20. ↑ Ogólnopolska Wystawa Książki i Ilustracji – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  21. ↑ Hanna Jasińska-Żuławska. Szczegół ceramiczny w architekturze. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  22. ↑ I Ogólnopolska wystawa architektury wnętrz i sztuki dekoracyjnej. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  23. ↑ I Ogólnopolska Wystawa Plakatu – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  24. ↑ Pierwsza powszechna wystawa architektury Polski Ludowej. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  25. ↑ Nowa Albania na drodze do socjalizmu. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  26. ↑ 10 lat Ludowego Wojska Polskiego w Plastyce – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  27. ↑ Wystawa sztuki rumuńskiej. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  28. ↑ Wystawa prac plastyków radzieckich. Malarstwo, rzeźba, grafika. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  29. ↑ Wystawa grafiki radzieckiej – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-29].
  30. ↑ Wystawa współczesnej plastyki francuskiej. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  31. ↑ Wystawa bułgarskiej sztuki ludowej. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  32. ↑ Wystawa francuskiej tkaniny artystycznej. Zachęta. [dostęp 2020-12-29].
  33. ↑ Käthe Kollwitz (1867–1945). Grafika, rzeźba. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  34. ↑ Wystawa prac malarskich Stanisława Kamockiego – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-29].
  35. ↑ Tadeusz Kulisiewicz. Zbiorowa wystawa grafiki i rysunków – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-29].
  36. ↑ Bronisław Kopczyński. Malarstwo. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  37. ↑ Wystawa prac graficznych Zofii Stankiewicz. Zachęta. [dostęp 2020-12-29].
  38. ↑ Renato Guttuso. Malarstwo, rysunek. Zachęta. [dostęp 2020-12-26].
  39. ↑ Armand Vetulani. Wystawa prac Renato Guttuso. „Przegląd Kulturalny”. 14, 8–14 kwietnia 1954. 
  40. ↑ II Ogólnopolska Wystawa Fotografiki Artystycznej. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  41. ↑ III Ogólnopolska Wystawa Fotografiki. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  42. ↑ Wystawa fotografii Janiny Mierzeckiej, Henryka Lisowskiego, Tadeusza Wańskiego. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  43. ↑ Wystawa prac postępowych artystów plastyków. Zachęta. [dostęp 2019-09-10].
  44. ↑ Informacja o Państwowym Ognisku Plastycznym w Grodzisku Mazowieckim. Powiat Grodziski. [dostęp 2019-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  45. ↑ Irena Huml (oprac.): Pracownia Plastyki Współczesnej. W: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk 1949–1999. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2000, s. 105–109.
  46. ↑ Dokumentacja Plastyki Współczesnej. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk. [dostęp 2015-07-01]. (pol.).
  47. ↑ Wystawa plastyki ziem nadodrzańskich – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  48. ↑ 20 lat PRL w twórczości plastycznej. Wystawa grafiki i rzeźby – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  49. ↑ Wystawa malarstwa Bolesława Kuźmińskiego – Katalog. Zachęta. [dostęp 2020-12-27].
  50. ↑ Nekrolog Barbary Vetulani. Gazeta Wyborcza Warszawa, 21 lutego 2020. [dostęp 2020-02-23].
  51. ↑ Vetulani Armand. Nekrologi warszawskie, 17 stycznia 2013. [dostęp 2015-07-01]. (pol.).
  52. ↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  53. ↑ M.P. z 1955 r. nr 45, poz. 440 - Uchwała Rady Państwa z dnia 11 stycznia 1955 r. nr 0/71 – na wniosek Zarządu Głównego Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa”.
  54. ↑ Portrait of Armand Vetulani. Bolesław Kuźmiński. zacheta.art.pl, 2022. [dostęp 2022-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Armand_Vetulani&oldid=73485917”