Wikipedia

Bezirk Bialystok

Bezirk Bialystok (pl. Okręg Białostocki)[1] – jednostka administracyjna utworzona 22 lipca 1941 w związku z utworzeniem na Białostocczyźnie niemieckiej administracji cywilnej, która zastąpiła wojskowe władze okupacyjne działające na tym terenie po ataku Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941.

Bezirk Bialystok
Niemiecka mapa Bezirk Białystok z lipca 1944
Mapa Rzeszy z zaznaczoną granicą policyjną m.in. między Okręgiem Białostockim a Prusami Wschodnimi

Okręg Białostocki miał charakter rejencji ze strukturą administracyjną analogiczną do istniejącej w Prusach Wschodnich. W jego granicach znalazło się przedwojenne województwo białostockie (bez Suwalszczyzny i dwóch gmin na prawym brzegu Pisy) oraz część powiatów prużańskiego i brzeskiego z dawnego województwa poleskiego[2]. Na mocy dekretu z 18 września 1941 terytorium okręgu powiększono o obwód grodzieński[2].

Okręg Białostocki miał powierzchnię 31 426 km²[1] i zamieszkiwało go 1682 tys. osób[2].

Struktura administracyjna edytuj

Okręg Białostocki dzielił się na 8 jednostek administracyjnych szczebla powiatu, tzw. komisariatów powiatowych (niem. Kreiskommissariat). Były to komisariaty białostocki (Kreiskommissariat Białystok), bielsko-podlaski (Kreiskommissariat Bielsk), grajewski (Kreiskommissariat Grajewo), grodzieński (Kreiskommissariat Grodno), łomżyński (Kreiskommissariat Lomscha), sokólski (Kreiskommissariat Sokolka), wołkowyski (Kreiskommissariat Wolkowysk) oraz miasto Białystok (Stadtkommissariat Bialystok)[3][4]. Niższymi jednostkami były obwody urzędowe (niem. Amtskommissariat) i było ich 114[2]. Ostatnim szczeblem administracyjnym były gminy (niem. Gemeinde) i sołectwa (niem. Schulzenamt)[2].

Na czele administracji stał gauleiter Prus Wschodnich, Erich Koch. Jednocześnie był on komisarzem Rzeszy okupowanej Ukrainy i posłem w Reichstagu. Wobec sprawowania tak wielu urzędów, Koch nie mógł ciągle przebywać w Białymstoku, dlatego powołał na swego stałego zastępcę, szefa Niemieckiego Frontu Pracy w Królewcu, Waldemara Magunię. Szybko popadł on jednak w niełaskę i jego miejsce zajął landrat tylżycki, Friedrich Brix[2].

Okręg Białostocki i Prusy Wschodnie były w tej sytuacji połączone nie tylko poprzez osobę Kocha, ale także przez kadrę urzędniczą która wywodziła się z kadry wschodniopruskiej, aparat bezpieczeństwa, który otrzymywał rozkazy od swych przełożonych w Królewcu, pocztę i inne organy. Jednak Okręg Białostocki nie został bezpośrednio włączony do Prus Wschodnich, choć prawdopodobnie stać się tak miało w przyszłości. 16 lipca 1941 Hitler na tajnej konferencji z udziałem Göringa, Keitla, Lammersa i Rosenberga, zapowiedział włączenie Okręgu do Rzeszy[5]. Jedynym wyznacznikiem odrębności była granica policyjna między nimi. Aby ją przekroczyć należało uzyskać stosowne zezwolenie. Natomiast granicę celną zniesiono w listopadzie 1941[6].

 
Personalausweis (dowód tożsamości) mieszkańca Bezirk Bialystok (1943)

Szczegółowy podział administracyjny edytuj

Według stanu z 31 lipca 1944 Bezirk Bialystok był podzielony na 13 miast i 114 gmin wiejskich[7]:

Powiat miejski Białystok edytuj

Stadtkommissariat Bialystok obejmował 1 miasto:

Powiat białostocki edytuj

Kreiskommissariat Bialystok dzielił się na 1 miasto i 17 gmin wiejskich:

Kreiskommissariat Bialystok obejmował obszar przedwojennego powiatu białostockiego (bez fragmentów dawnych gmin Trzcianne i Dolistowo), północno-wschodnią część powiatu wysokomazowieckiego oraz skrawek powiatu bielskiego (północna część dawnej gminy Narew).

Powiat bielski edytuj

Kreiskommissariat Bielsk dzielił się na 4 miasta i 25 gmin wiejskich:

Kreiskommissariat Bielsk obejmował obszar przedwojennego powiatu bielskiego (bez północnej części dawnej gminy Narew), południowe pasmo powiatu wołkowyskiego (obejmujące zalesione tereny Puszczy Białowieskiej i obszar dawnej gminy Tarnopol) oraz skrawek powiatu wysokomazowieckiego (część dawnej gminy Klukowo) – z dawnego woj. białostockiego; ponadto północną część powiatu brzeskiego (5 gmin i 2 miasta) i zachodnią część powiatu prużańskiego (5 gmin i miasto Prużana) – należące przed wojną do woj. poleskiego.

Powiat grajewski edytuj

Kreiskommissariat Grajewo dzielił się na 2 miasta i 12 gmin wiejskich:

Kreiskommissariat Grajewo obejmował obszar przedwojennego powiatu szczuczyńskiego (bez gminy Lachowo) oraz zachodnią część powiatu augustowskiego (bez gmin Dowspuda i Szczebro-Olszanka, które weszły w skład powiatu suwalskiego w rejencji gąbińskiej).

Powiat grodzieński edytuj

Kreiskommissariat Grodno dzielił się na 2 miasta i 17 gmin wiejskich:

Kreiskommissariat Grodno obejmował środkowo-północną część przedwojennego powiatu grodzieńskiego, wschodnią część powiatu augustowskiego i skrawek powiatu suwalskiego (cypel dawnej gminy Giby) z dawnego woj. białostockiego, a także cztery gminy na obrzeżach powiatu szczuczyńskiego, należącego przed wojną do woj. nowogródzkiego.

Powiat łomżyński edytuj

Kreiskommissariat Lomscha dzielił się na 1 miasto i 15 gmin wiejskich:

Kreiskommissariat Lomscha obejmował obszar przedwojennego powiatu łomżyńskiego, wschodnią część powiatu ostrowskiego oraz fragment powiatu ostrołęckiego (gmina Piski), należące przed wojną do woj. warszawskiego (co prawda tylko od 1 kwietnia 1939); a także południowo-zachodnią część powiatu wysokomazowieckiego oraz fragmenty powiatów szczuczyńskiego (dawna gmina Lachowo) i białostockiego (fragment dawnej gminy Trzcianne), należące przed wojną do woj. białostockiego.

Powiat sokólski edytuj

Kreiskommissariat Sokolka dzielił się na 1 miasto i 11 gmin wiejskich:

Kreiskommissariat Sokolka obejmował obszar przedwojennego powiatu sokólskiego, południowo-zachodnią część powiatu grodzieńskiego oraz fragment powiatu białostockiego (północna część dawnej gminy Dolistowo).

Powiat wołkowyski edytuj

Kreiskommissariat Wolkowysk dzielił się na 1 miasto i 17 gmin wiejskich:

Kreiskommissariat Wolkowysk obejmował obszar przedwojennego powiatu wołkowyskiego (bez południowego pasma składającego się z zalesionych obszarów Puszczy Białowieskiej i bez dawnej gminy Tarnopol) i dwa oddzielne kawałki powiatu grodzieńskiego (gminy Mosty i Wołpa na południowym wschodzie i część gminy Hołynka na południowym zachodzie), a także miasto i gminę Różana, należące przed wojną do powiatu iwacewickiego w woj. poleskim.

Zagłada Polaków i Żydów edytuj

2 listopada 1942 w ramach akcji „Reinhardt” w całym okręgu przeprowadzono akcję likwidacji gett dla ludności żydowskiej[8]. Większość Żydów została wywieziona do najbliższych obozów przejściowych, które utworzono w Białymstoku, Wołkowysku, Zambrowie, Buguszach koło Grajewa oraz Kiełbasinie koło Grodna[8]. Stamtąd po 3–10 dniach byli wywożeni do obozu zagłady w Treblince, a także do obozu Auschwitz-Birkenau[8][9]. Nie zlikwidowano wtedy gett w Jasionówce, Prużanach, Krynkach i Sokółce (zostały one zlikwidowane w styczniu 1943), Grodnie (w okresie styczeń-marzec 1943) oraz w Białymstoku (w sierpniu 1943)[8].

W okresie okupacji niemieckiej zginęło ok. 210 tys. Żydów i 72 tys. Polaków mieszkających w Okręgu Białostockim[1].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Wielka Encyklopedia PWN. Tom 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 559. ISBN 83-01-13436-4.
  2. ↑ a b c d e f Bartosz Truszkowski. Struktura jednostek administracyjno-terytorialnych województwa białostockiego w latach 1939–1945. „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”. 21, s. 313−331, 2018. ISSN 1733-0335. 
  3. ↑ Sz. Datner, „Niemiecki okupacyjny aparat bezpieczeństwa w Okręgu Białostockim (1941-1944) w świetle materiałów niemieckich (opracowania Waldemara Macholla), [w:] Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, t. XV, s. 7.
  4. ↑ Wojciech Wichert: Niemiecki system okupacyjny na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Zarys problematyki, s. 49.
  5. ↑ Cz. Madajczyk, „Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1., Warszawa 1970, s. 132, 138.
  6. ↑ Tamże, s. 212.
  7. ↑ Städte und Amtsbezirke im Bezirk Bialystok, Stand 31. 7. 1944.
  8. ↑ a b c d Anna Pyżewska: Pomoc dla ludności żydowskiej w Okręgu Białystok w latach okupacji niemieckiej, [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2006, s. 947. ISBN 83-60464-01-4.
  9. ↑ Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396–397. ISBN 978-0-253-21305-1.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bezirk_Bialystok&oldid=73518119”