Bronisław Taraszkiewicz
Bronisław Taraszkiewicz (biał. Браніслаў Тарашкевіч/Branisłaŭ Taraškievič; ur. 8 stycznia?/20 stycznia 1892 w Maciuliszkach koło Ławaryszek, zm. 29 listopada 1938 w Mińsku)[1][2] – białoruski polityk, poseł na Sejm Rzeczypospolitej, przewodniczący Białoruskiego Koła Poselskiego, przywódca Białoruskiej Włościańsko-Robotniczej Hromady, działacz społeczny, językoznawca, tłumacz, jeden z twórców ortografii języka białoruskiego.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
20 stycznia 1892 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Poseł I kadencji Sejmu (II RP) | |
| Okres |
od 5 listopada 1922 |
| Przynależność polityczna | |
Życiorys edytuj
Urodził się na Wileńszczyźnie w rodzinie chłopskiej. W okresie gimnazjalnym, spędzonym w Wilnie należał do polskich organizacji narodowowyzwoleńczych. Określił się jako Białorusin w czasie studiów na Uniwersytecie Petersburskim, który ukończył w 1916 na wydziale historyczno-filologicznym. Pozostał na uniwersytecie przy katedrze języka rosyjskiego i literatury, pracował również jako nauczyciel greki i łaciny (do 1918).
W 1917 został jednym z liderów Białoruskiej Socjalistycznej Gromady, był jej przedstawicielem na I Zjeździe Białoruskich Organizacji i Partii, gdzie wszedł w skład ciała wykonawczego Zjazdu – Białoruskiego Komitetu Narodowego. W 1918 był wykładowcą języka białoruskiego i greckiego w Mińskim Instytucie Pedagogicznym. W tym samym roku wydał pierwszy podręcznik gramatyki języka białoruskiego dla szkół średnich. W 1921 został dyrektorem białoruskiego gimnazjum w Wilnie.
Wszedł razem z Wacławem Iwanowskim w skład Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej, powstałej na Wileńszczyźnie po zamachu gen. L. Żeligowskiego, gdzie był dyrektorem do spraw szkół białoruskich (1920–1922). Był delegatem Białoruskiego Komitetu Politycznego na rozmowy z władzami polskimi, Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim i premierem Antonim Ponikowskim, gdzie przedstawił postulaty dotyczące oświaty białoruskiej.
W 1922 został wybrany posłem na Sejm Rzeczypospolitej. Został przewodniczącym Białoruskiego Klubu Poselskiego (do 1925). W pracy parlamentarnej w tym okresie optował za autonomią dla Białorusi, walczył z osadnictwem wojskowym, walczył o język białoruski jako urzędowy na ziemiach zamieszkanych przez Białorusinów. M.in. w tym celu prowadził rozmowy z kandydatem na premiera RP Stanisławem Thuguttem. W 1925 wstąpił do Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi, a w listopadzie tegoż roku brał udział w III Konferencji KPZB w Moskwie. W 1925 dokonał rozłamu w Białoruskim Klubie Poselskim tworząc wraz z Szymonem Rak-Michajłowskim Białoruską Włościańsko-Robotniczą Hromadę.
Nowo powstała partia szybko zdobyła wpływy w Białoruskim Komitecie Narodowym w Wilnie, organie koordynującym działalność białoruskich ugrupowań politycznych. W latach 1926–1927 Taraszkiewicz stał na czele komitetu, co wpłynęło na zmianę charakteru organizacji z narodowo-demokratycznego na lewicowy[3]. BWRH szybko rosła w siłę, przejmując kontrolę nad kolejnymi organizacjami białoruskimi. W styczniu 1927 władze polskie zdecydowały się na delegalizację „Hromady” i na uwięzienie jej przywódców, co nastąpiło 15 stycznia 1927. W 1928 Bronisława Taraszkiewicza za działalność komunistyczną skazano na 12 lat więzienia.
Zwolniony z więzienia w 1930, po wyjściu na wolność mieszkał w Gdańsku. 5 lutego 1931 został ponownie aresztowany przez władze polskie, gdy próbował przejechać przez terytorium Polski z Gdańska do Berlina, a w listopadzie 1932 skazany na 8 lat więzienia. W 1933 zgodził się na wyjazd do ZSRR i 3 września 1933 został wymieniony na Franciszka Alachnowicza. W ZSRR pracował jako przedstawiciel krajów bałtyckich w Międzynarodowym Instytucie Rolnym w Moskwie. Aresztowany 6 maja 1937 w czasie „wielkiej czystki”, został rozstrzelany 29 listopada 1938 w Mińsku[1][2]. Zrehabilitowany 26 stycznia 1957.
Opracowany przez niego system ortografii białoruskiej nazywany jest potocznie taraszkiewicą[4]. Przetłumaczył na język białoruski Pana Tadeusza Adama Mickiewicza oraz Iliadę Homera[4][5].
Był masonem, należał do lóż „Prawda” i „Tomasz Zan”[6].
Upamiętnienie edytuj
Tablice pamiątkowe poświęcone Bronisławowi Taraszkiewiczowi znajdują się m.in. na ścianach domów, w których mieszkał: na ul. Taraszkiewicza w Mołodecznie[7] i na budynku byłego szpitala w Radoszkowicach[8].
5 marca 1969 jego imię zostało nadane Liceum Ogólnokształcącemu z BJN w Bielsku Podlaskim.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Taraszkiewicz Bronisław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2014-06-22].
- ↑ a b Taraszkiewicz Bronisław. [w:] Encyklopedia Wiem [on-line]. [dostęp 2014-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-21)].
- ↑ Энцыклапедыя гісторыі Беларусі ў 6 тамах, Т. 1, А–Беліца, red. М. В. Біч i in., Мінск 1993, s. 449. ISBN 5-85700-074-2. ISBN 5-85700-073-4.
- ↑ a b Ihar Kapylou: Тарашкевічы. zviazda.by, 2014-01-14. [dostęp 2016-07-27]. (biał.).
- ↑ Календарыюм.. „Часопіс”, s. 31–33, 2013-11. Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich. ISSN 1230-1876. (biał.).
- ↑ Ludwik Hass, Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, Wyd. 2, rozsz. i uzup., Kopia, Warszawa 1996, s. 498 (nota biograficzna z datą przynależności do lóż).
- ↑ Ronny Heidenreich: Centralnaja Biełaruś. Minskaja wobłasć. W: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. s. 206–207.
- ↑ Ronny Heidenreich: Centralnaja Biełaruś. Minskaja wobłasć. W: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. s. 208.
Bibliografia edytuj
- Eugeniusz Mironowicz, Białoruś, Warszawa 1999
- Jerzy Turonek, Wacław Iwanowski i odrodzenie Białorusi, Warszawa 1992
- korespondencja Aleksandry Bergman z Marianem Pieciukiewiczem w sprawie Bronisława Taraszkiewicza
- Pod red. Anny Kaminsky: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. Lipsk: Fundacja Badań nad Dyktaturą SED, 2011, s. 278. [dostęp 2011-07-27]. (biał.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Bronisław Taraszkiewicz – publikacje w bibliotece Polona