Wikipedia

Centrum (Szczecin)

śródmiejskie osiedle Szczecina

Centrum – osiedle administracyjne Szczecina, będące jednostką pomocniczą miasta. Według danych z 2023 na osiedlu na pobyt stały zameldowane były 14 973 osoby; tym samym jest to najludniejsze osiedle Śródmieścia[2].

Centrum
jednostka pomocnicza Szczecina
Ilustracja
Pazim, Pałac Ziemstwa Pomorskiego, Urząd Marszałkowski, Deptak Bogusława, plac Grunwaldzki
Państwo

 Polska

Województwo

 zachodniopomorskie

Miasto

Szczecin

Dzielnica

Śródmieście

Data założenia

1990

Powierzchnia

1,03[1] km²

Populacja (2023)
• liczba ludności


14 973[1]

• gęstość

14 537[1] os./km²

Strefa numeracyjna

91

Tablice rejestracyjne

ZS

Plan Centrum
Plan Centrum
Położenie na mapie Szczecina
Położenie na mapie
53°25′51,24″N 14°32′59,28″E/53,430900 14,549800
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Do końca XIX wieku tereny współczesnego osiedla Centrum zajmowane były przez fort Wilhelma. Po likwidacji fortu w 1873 rozpoczął się okres budowy nowego centrum miasta, obejmujący wytyczanie placów gwiaździstych i promieniście rozchodzących się ulic oraz wznoszenie kamienic i reprezentacyjnych budynków użyteczności publicznej. Bombardowania alianckie w czasie II wojny światowej przyniosły zniszczenia głównie we wschodniej części osiedla, którą w czasach PRL odbudowano w zmienionej postaci, wznosząc punktowce i bloki mieszkalne.

Centrum łączy funkcje mieszkalne, handlowo-usługowe i administracyjne. Swoją siedzibę mają tu m.in. Urząd Marszałkowski, Wojewódzki Sąd Administracyjny, Izba Administracji Skarbowej, PZU.

Główne szlaki komunikacyjne Centrum to ulica Piłsudskiego (DW 115), aleja Wyzwolenia, aleja Jana Pawła II i aleja Wojska Polskiego. Ważnym węzłem komunikacyjnym jest plac Rodła, na którym znajdują się przystanki tramwajowe i autobusowe linii miejskich i podmiejskich.

W latach 1955–1976 Centrum było częścią osiedla Śródmieście w dzielnicy o tej samej nazwie[3][4]. Obecne osiedle Centrum ustanowiono w ramach reformy administracyjnej w 1990[5].

Geografia edytuj

Położenie edytuj

Centrum jest jednym z 10 osiedli dzielnicy Śródmieście. Stanowi jednostkę pomocniczą gminy. Powierzchnia osiedla wynosi 1,03 km², co stanowi 0,34% powierzchni całego miasta. Centrum od północy graniczy ze Śródmieściem-Północą, od wschodu ze Starym Miastem, od południa z Nowym Miastem, zaś od południowego zachodu ze Śródmieściem-Zachodem.

Granica dzielnicy przebiega następująco[6]:

  • Od północy – od styku z granicami Turzynu, Śródmieścia-Zachodu i Śródmieścia-Północy między północną częścią jezdni placu Szarych Szeregów a willami przy al. Wojska Polskiego nr 64 i 65; wzdłuż zewnętrznej krawędzi chodnika zachodniej jezdni ulicy Wielkopolskiej; po przekątnej parkingu na przedłużeniu ulicy Wielkopolskiej; równoleżnikowo od chodnika zachodniej jezdni alei Wyzwolenia do lewej części muru osłaniającego wejście do dawnego przejścia podziemnego; w linii prostej od wspomnianego muru do lewego toru tramwajowego alei Wyzwolenia; dalej wzdłuż chodnika po północnej stronie ulicy Malczewskiego do styku z granicami Śródmieścia-Północy, Drzetowa-Grabowa i Starego Miasta.
  • Od wschodu – od styku z granicami Śródmieścia-Północy, Drzetowa-Grabowa i Starego Miasta; wzdłuż chodnika zachodniej jezdni ulicy Jana Matejki; linią łamaną północno-zachodnią stroną skrzyżowania Roosevelta/Mazowiecka; wzdłuż chodnika zachodniej jezdni placu Hołdu Pruskiego; prostopadle do jezdni placu Żołnierza Polskiego do granicy między kamienicami nr 4 i 5; wzdłuż zabudowy południowej pierzei placu Żołnierza Polskiego do skrzyżowania z aleją Niepodległości; wzdłuż wschodniej pierzei alei Niepodległości do styku z granicami Starego Miasta i Nowego Miasta.
  • Od południa – od styku z granicami Starego Miasta i Nowego Miasta do środka obrysu narożnika biurowca Brama Portowa II; wzdłuż wspomnianego biurowca i kamienicy plac Brama Portowa 4; od narożnika kamienicy plac Brama Portowa 4 w linii prostej do południowo-wschodniego narożnika budynku Medicusa; wzdłuż południowej elewacji Medicusa i kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa do narożnika kamienicy przy alei Wojska Polskiego 1;
  • od narożnika kamienicy przy alei Wojska Polskiego 1 wzdłuż wschodniej pierzei alei do lewej ściany szczytowej kamienicy nr 11; w przybliżeniu prostopadle do alei do narożnika kamienicy nr 10; wzdłuż zachodniej pierzei alei (przecinając w linii prostej plac Zgody) do prawej ściany szczytowej kamienicy nr 50; prostopadle do ulicy Jagiellońskiej do narożnika kamienicy nr 52 i dalej wzdłuż zachodniej pierzei alei; następnie linią łamaną prostopadle do torów tramwajowych na placu Szarych Szeregów do styku z granicami Turzynu, Śródmieścia-Zachodu i Śródmieścia-Północy.

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego obszar Centrum położony jest w mezoregionie Wzniesienia Szczecińskie (313.26)[7], stanowiącym część makroregionu Pobrzeże Szczecińskie. Samo zaś Pobrzeże Szczecińskie jest fragmentem podprowincji Pobrzeża Południowobałtyckiego.

Historia edytuj

Współczesne osiedle Centrum obejmuje obszar dawnego fortu Wilhelma.

Próby likwidacji umocnień fortecznych edytuj

W latach 50. XIX w. miasto rozpoczęło starania o likwidację fortów Wilhelma i Leopolda, stanowiących barierę dla rozwoju społeczno-gospodarczego Szczecina. W październiku 1857 r. na obradach specjalnej komisji ds. wykupu terenów fortecznych doszło do sporu między władzami miejskimi a prowincjonalnymi. Miasto zakładało budowę na terenach pofortecznych dzielnic handlowo-portowych, podczas gdy prowincja opowiadała się za przekształceniem tych terenów na cele mieszkaniowe. Stanowisko prowincji wspierał pruski architekt Edward Knoblauch, który sporządził plan zakładający przesunięcie umocnień fortecznych na północ w celu umożliwienia wytyczenia nowych ulic i przedłużenia tych już istniejących. W 1862 r. rząd pruski nie wyraził zgody na likwidację szczecińskiej twierdzy. Dwa lata później nadburmistrz Szczecina Senfft von Pilsach przesłał do rządu pruskiego list, w którym podkreślił, że utrzymanie w Szczecinie umocnień fortecznych uniemożliwia rozwój miasta. W dążeniu do uchwalenia przez rząd pruski ustawy o twierdzy szczecińskiej wsparcia von Pilsachowi udzielił premier Otto von Bismarck[8].

Rozwój urbanistyczny w XIX i XX wieku edytuj

 
Eklektyczna zabudowa Friedrich-Karl-Platz i Preußische Straße

W latach 1864–1874 zespół w składzie James Hobrecht – urbanista, Konrad Krühl – radca budowlany i Hermann Haken – nadburmistrz, opracował plan zabudowy terenów zajmowanych przez fort Wilhelma[9]. Zaprojektowano układ wielobocznych placów z promieniście rozchodzącymi się ulicami. Główne ciągi komunikacyjne miały otrzymać ogródki przed budynkami. Dopuszczono wznoszenie budynków maksymalnie 4-piętrowych (8,80 m). W międzyczasie w 1873 rząd pruski ostatecznie przystąpił do likwidacji fortów Leopolda i Wilhelma[8]. W 1882 dokonano zmian w planie: zmieniono kształt Kaiser-Wilhelm-Platz[a] z kwadratowego na okrągły, zaprojektowano okrągły Friedrich-Karl-Platz[b] między Kaiser-Wilhelm-Platz i Arndt-Platz[c] oraz kwadratowy Augustaplatz[d] między Kaiser-Wilhelm-Platz i Königsplatz[e][10]. Zrezygnowano z wytyczenia wielokątnego Ludwigplatz, który miał się znajdować na przecięciu Kaiser-Wilhelm-Straße[f] i Deutsche Straße[g]. W latach 80. XIX wieku powstały kamienice w kwartale König-Albert-Straße[h] – Friedrich-Karl-Straße[i] – Deutsche Straße, północno-wschodniej części Kronprinzenstraße[j] i zachodniej Augustastraße[k][11]. Prace budowlane zintensyfikowano w latach 90. XIX wieku. Zabudowano m.in. kwartały przy Paradeplatz, Falkenwalderstraße[l], Barnimstraße[m], Friedrich-Karl-Straße, König-Albert-Straße. Narożne budynki akcentowano hełmami i szczytami[12]. Przed 1911 zakończono zabudowę kwartałów sąsiadujących z Kaiser-Wilhelm-Platz[13].

II wojna światowa edytuj

 
Usuwanie skutków bombardowań na ulicy Jaromira (Moltkestraße, dziś aleja Wyzwolenia), ok. 1945 r.

Pierwsze zniszczenia obszaru dzisiejszego Centrum w czasie II wojny światowej nastąpiły w nalocie alianckim w nocy z 20 na 21 kwietnia 1943. Uszkodzono Schiller-Realgymnasium, Katholische Johanniskirche, kamienicę z restauracją Kaiserhallen przy Kaiser-Wilhelm-Platz, Finanzamt Stettin Nord, część kamienic przy Falkenwalderstraße i kamienicę Deutsche Straße 20[14]. Kolejne zniszczenia przyniósł nalot w nocy z 5 na 6 stycznia 1944. Uszkodzono zabudowę Kaiser-Wilhelm-Straße. W kolejnym nalocie w nocy z 16 na 17 sierpnia 1944 w gruzach legła zabudowa kwartałów położonych między Politzerstraße a Grabowerstraße[n] oraz zabudowa Augustaplatz. Kilkanaście dni później, w nocy z 29 na 30 sierpnia, na miasto spadły bomby benzolowe, pojemniki z płynem zapalającym i bomby niszczące. Wywołały one burze ogniowe, które dokonały dalszego spustoszenia. Wskutek tych dwóch bombardowań kwartały kamienic we wschodniej części osiedla obróciły się w perzynę (ocalały pojedyncze obiekty, jak np. kamienica nr 34 przy Birkenallee[o])[15]. U schyłku wojny, między lutym a marcem 1945, artyleria radziecka ostrzelała jeszcze Paradeplatz[16].

Lata 50. XX wieku edytuj

 
Budowa ŚDM przy placu Lotników, lata 50. XX wieku

Wskutek niemal całkowitego zniszczenia Starego Miasta, funkcje handlowo-usługowe przejęły tereny dzisiejszego osiedla Centrum[17]. Kaiser-Wilhelm-Straße (przemianowana na aleję Jedności Narodowej) była jedną z pierwszych ulic zasiedlonych przez ludność polską przybywającą do miasta[18] i jedną z pierwszych ulic, które otrzymały nazwę w języku polskim[19]. W latach 1952–1954 zespół architektów w składzie: Henryk Nardy, W. Adamczyk i Emanuel Maciejewski stworzył projekt Śródmiejskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. Przy alei Jedności Narodowej i placu Lotników, na parcelach oczyszczonych z gruzów, stanęły pięciokondygnacyjne, socrealistyczne bloki ze spadzistymi dachami[20][21]. Prace budowlane zakończyły się w 1958[21] Były to pierwsze budynki mieszkalne zbudowane w mieście po zakończeniu II wojny światowej[22].

Pierwszy projekt „nowego centrum” edytuj

W latach 50. XX wieku powstały pierwsze koncepcje odbudowy okolic dzisiejszej alei Wyzwolenia. Planowano wytyczenie placu Centralnego i otoczenie go reprezentacyjnymi budynkami użyteczności publicznej: filharmonią, teatrem miejskim, wojewódzkim domem kultury oraz hotelem, kinem i domem towarowym. Pod koniec dekady plan gruntownie zmieniono, ograniczając się do wybudowania hali widowiskowo-sportowej[23]. Ostatecznie i ten projekt nie doczekał się realizacji.

Lata 1960–1989 edytuj

Inwestycje w mieszkalnictwo i usługi edytuj

 
Aleja Wyzwolenia z blokami wybudowanymi w 1963 r. wg projektu H. Nardego
 
Fragment Centrum z lotu ptaka, lata 80. XX wieku. W lewym górnym narożniku widoczna nowa zabudowa

Lata 60. XX wieku to czas odbudowy obszarów Centrum zrównanych z ziemią w nalotach alianckich. W 1960 r. narożnik alei Wyzwolenia i placu Żołnierza Polskiego wypełniono kilkukondygnacyjnym narożnym blokiem znanym ze sklepu Cepelia, projektu H. Nardego[24]. W 1962 narożnik ulicy Jagiellońskiej i alei Wojska Polskiego zabudowano blokiem według projektu J. Karwowskiego[24]. Rok później wzniesiono budynki mieszkalno-usługowe przy al. Wyzwolenia 37–47 i 25–35 wg projektu H. Nardego. W kolejnych latach zaczęto odchodzić od zabudowy nawiązującej wysokością i skalą do zachowanych kwartałów kamienic. Pierwsze powojenne punktowce – jeden na narożniku ulicy Rayskiego z ulicą Śląską, drugi na narożniku ulicy Rayskiego i ulicy Piłsudskiego – zwrócone fasadami frontowymi ku placowi Grunwaldzkiemu, zbudowano w latach 1963–1965[24][25]. Ośmiopiętrowe bloki wyraźnie dominują nad przedwojenną, niższą zabudową okolicy. Projekt bloków wykonał szczeciński architekt Tadeusz Ostrowski[24]. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku u wylotu alei Jedności Narodowej do placu Żołnierza Polskiego powstały kolejne punktowce, tym razem według projektu Aliny Bursze, Teodora Bursze, Stanisława Płoskiego i Romana Szymborskiego[26]. W 1963 r. ogłoszono konkurs na zagospodarowanie parcel przy alei Wojska Polskiego powstałych po usunięciu gruzów zniszczonych kamienic[27]. Konkurs rozstrzygnięto na korzyść szczecińskich architektów Wacława Furmańczyka i Witolda Jarzynki, którzy zaprojektowali 10-piętrowe bloki mieszkalne[28]. W latach 1967–1972 przy placu Rodła powstał galeriowiec Mozaika projektu R. Fydy-Karwowskiej, a w 1971 r. przy ul. Wielkopolskiej wzniesiono punktowiec projektu T. Ostrowskiego[24]. Powstawała także zabudowa o charakterze typowo usługowym, jak pawilon Cezasu (1967–1969, proj. M. Rąbek[29]), kombinat Kaskada (1962[30]), Hotel Neptun (1972–1984[31]). Planowano wyburzenie zachowanych kwartałów kamienic i zastąpienie ich współczesnymi budynkami[32]. Plan ostatecznie porzucono. Kamienice remontowano niekiedy bez odtwarzania detali zniszczonych w bombardowaniach lub powojennych pożarach: przykładami są kamienice Wilhelma Zimmermanna i Augusta Mintza[33][34].

Inwestycje komunikacyjne edytuj

 
Poszerzanie alei Wyzwolenia, 1976 r.

Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku przebudowano układ komunikacyjny we wschodniej części osiedla. Zlikwidowano przedwojenny zadrzewiony trójkątny plac u zbiegu ulic Piłsudskiego, Roosevelta i Jaromira. Ulicę Piłsudskiego przebito od ulicy Roosevelta do ulicy Matejki, zmodyfikowano przebieg północnej części ulicy Roosevelta i połączono ją z ulicą Jaromira, tworząc aleję Wyzwolenia. Na skrzyżowaniu alei Wyzwolenia i ulicy Piłsudskiego wytyczono plac Rodła. Aleję Wyzwolenia na odcinku od placu Żołnierza Polskiego do placu Rodła rozbudowano o jezdnię wschodnią, wykorzystując w tym celu rezerwę terenową pozostawioną przed powojennymi blokami[35].

Drugi projekt „nowego centrum” edytuj

W latach 70. XX wieku powrócono do kwestii zabudowy wolnych parceli po wschodniej stronie ulicy Roosevelta. Andrzej Skopiński i W. Jarzynka zaprojektowali na tym obszarze nowe centrum Szczecina, które miało się składać z dwóch 30- i 38-piętrowych, połączonych ze sobą wieżowców hotelowych przy placu Rodła, budynek handlowo-usługowy przypominający poustawiane jedna na drugiej szuflady wraz z podziemnym dwupoziomowym parkingiem. Za „szufladkowcem” miały stanąć trzy 20-piętrowe, jednakowe wieżowce, w których siedzibę miała mieć m.in. dyrekcja Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego. Te plany także pozostały jedynie na papierze[23].

Po roku 1989 edytuj

12 grudnia 1990 r. przy pl. Rodła wmurowano kamień węgielny pod budowę wieżowca Pazim, zaprojektowanego przez Miroslava Genga i Ivo Majorunca[36]. Był to pierwszy budynek powstały na niezagospodarowanym od czasów powojennych terenie przy alei Wyzwolenia. Wieżowiec oddano do użytku w listopadzie 1992 r.[37] W jego sąsiedztwie, przy skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego i Matejki, wzniesiono biurowiec dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych[36].

Demografia edytuj

Struktura płci i wieku ludności Centrum (stan z 2023 roku)
Okres/

l. osób

przedprodukcyjny
(0–19 lat) 		produkcyjny
(20–60 lat) 		poprodukcyjny
(pow. 60 lat) 		Razem
Ogółem 2164 7745 5064 14 973
kobiety 1014 3921 3112 8047
mężczyźni 1150 3824 1952 6926

W latach 2010–2015 osiedle Centrum było najszybciej wyludniającym się osiedlem Szczecina – ludność zmniejszyła się w tym czasie o 11,32%. Centrum dotknięte było wysokim udziałem osób długotrwale bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym: 3,28%. Bezrobotni z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym stanowili 34,25% ogólnej liczby bezrobotnych. Liczba popełnionych przestępstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wynosiła 43,80, czyniąc Centrum jednym z bardziej niebezpiecznych osiedli[38].

Centrum w 2023 roku liczyło 14 973 osób, co stanowiło wówczas 3,8% ludności miasta. Było wówczas najludniejszym osiedlem w dzielnicy Śródmieście. Gęstość zaludnienia osiedla w tym czasie wynosiła 14 537 osób/km² i była wyższa od średniej dla całego miasta wynoszącej wówczas 1303 osób/km². W tym czasie dominowały grupy osób w wieku 20–60 lat, zaś najmniej było w grupie poniżej 19 roku życia[2].

Liczba ludności osiedla Centrum od 2008 r.
Źródło: Portal systemu informacji przestrzennej miasta Szczecin[1]

Środowisko edytuj

W 2016 r. stężenie benzopirenu w atmosferze Centrum było jednym z większych w Szczecinie i zawierało się w przedziale 2,1-4,0 ng/m³. Stężenie pyłu PM2,5 zawierało się w przedziale od 17,5 do ponad 20,5 μg/m³ i także było jednym z większych w mieście. Poziom hałasu na osiedlu kształtował się na poziomie od 60 do ponad 75 dB, co czyniło osiedle jednym z najbardziej narażonych na hałas w mieście[39].

Architektura i urbanistyka edytuj

Urbanistyka edytuj

 
Mapa dzisiejszego obszaru Centrum z 1939 r.

Układ urbanistyczny na terenie dzisiejszego osiedla Centrum cechuje się placami gwiaździstymi i promieniście rozchodzącymi się od nich ulicami. Na osi ulicy Piłsudskiego leżą trzy takie place: Grunwaldzki, Odrodzenia i Szarych Szeregów. Na osi alei Wojska Polskiego zlokalizowany jest plac Zgody. Na osi alei Jana Pawła II (oprócz placu Grunwaldzkiego) leży kwadratowy plac Lotników. Dodatkowo między placem Grunwaldzkim a placem Zgody znajduje się półkoliste skrzyżowanie z promieniście wybiegającymi ulicami, które po II wojnie światowej nazwano placem Ludwika Zamenhofa. Zabudowę Centrum w dużej mierze stanowią eklektyczne kamienice i w mniejszym stopniu powojenna zabudowa socrealistyczna i modernistyczna.

W 1978 we wschodniej części dzisiejszego osiedla dokonano zmian w układzie urbanistycznym. Zlikwidowano kilka ulic, których zabudowa uległa całkowitemu zniszczeniu w czasie bombardowań alianckich[40]. W tym samym czasie poszerzono i zmieniono przebieg alei Wyzwolenia oraz wytyczono plac Rodła[35].

Zabytki i obiekty historyczne edytuj

 
Kamienica przy ul. św. Wojciecha 1

Na obszarze Centrum znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków[41]:

Pomniki i tablice pamiątkowe edytuj

 
Rzeźba Labirynt
 
Ławeczka Jana Czekanowskiego

Istniejące pomniki i tablice pamiątkowe[42]:

  • Tablica pamiątkowa poświęcona Czesławowi Piskorskiemu (ul. Mazurska 21)
  • Tablica pamiątkowa poświęcona Henrykowi Ostachiewiczowi (al. Jana Pawła II 41)
  • Tablica pamiątkowa poświęcona Romanowi Łyczywkowi (ul. Rayskiego 23)
  • Tablica pamiątkowa poświęcona Domowi Polskiemu (ul. Małopolska 3b)
  • Rzeźba Labirynt (w stanie ruiny; plac Zwycięstwa)
  • Ławeczka Jana Czekanowskiego (plac Władysława Andersa)
  • Pomnik Rodła (plac Rodła)
  • Kompozycja Skrzydła (plac Grunwaldzki)
  • Kompozycja Ptaki (plac Grunwaldzki)
  • Kompozycja Muszla (al. Jana Pawła II)
  • Kompozycja Para (al. Jana Pawła II)
  • Kompozycja Stare i Nowe (al. Jana Pawła II)
  • Kompozycja Wiosna (al. Jana Pawła II)
  • Kompozycja (plac Lotników)
  • Ptaki (plac Lotników)
  • Ptak (plac Lotników).

Nieistniejące:

Oświata edytuj

 
Centrum Mistrzostwa Sportowego
 
Schiller-Realgymnasium działające w latach 1881–1943

Według stanu z 2023 roku, na terenie osiedla Centrum działają następujące placówki oświatowo-wychowawcze[2]:

  1. Przedszkola i żłobki:
    • Żłobek nr 6 „Muchomorek” (ul. Mazowiecka 11-12)
    • Żłobek nr 7 „Jarzębinka” (ul. Podhalańska 1-3)
    • Przedszkole Publiczne Nr 41 (ul. Podhalańska 5/6)
    • Niepubliczne Przedszkole „Jutrzenka” (ul. Mazowiecka 2).
  2. Zespoły szkół:
    • Szkoła Podstawowa nr 54 im. Janusza Korczaka (ul. Rayskiego 9)
    • Centrum Mistrzostwa Sportowego (ul. Mazurska 40)
      • Sportowa Szkoła Podstawowa
      • Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego.
  3. Szkoły średnie:
    • Technikum Informatyczne SCI (ul. Mazowiecka 13).

W latach 1879–1881 przy Schillerstraße 6 wzniesiony został gmach dla Städtische Realschule (potem Schiller-Realgymnasium). Wskutek bombardowań Szczecina budynek został dwukrotnie uszkodzony: po raz pierwszy w nocy 20/21 kwietnia 1943, a po raz drugi w nocy z 16/17 sierpnia 1944[43] i z powodu znacznych zniszczeń nie został odbudowany. W latach 1905–1906 przy Friedrich-Karl-Straße[i] 42 wzniesiono budynek dla Dr. Gesenius Höhere Töchterschule. Około 20 lat później został on jednak rozebrany, a na jego miejscu w latach 1927–1928 postawiono modernistyczny gmach nr 40-42, w której siedzibę znalazła szkoła Gesenius-Wegener-Oberlyzeum (powstała w 1915 z połączenia Dr. Gesenius Höhere Töchterschule z Dr. Wegener-Lyzeum). Po zniszczeniach wojennych zmieniono przeznaczenie budynku umieszczając w nim przychodnię lekarską, a od stycznia 2022 jest on siedzibą Urzędu Marszałkowskiego[44]. Na tyłach Gesenius-Wegener-Oberlyzeum przy Schillerstraße 14-15 mieścił się trzyskrzydłowy gmach szkoły podstawowej dla dziewcząt i chłopców Carl-Loewe-Schule[45][46]. Został on zniszczony w nalocie bombowym w sierpniu 1944 i nie został odbudowany[45].

Bezpieczeństwo publiczne i socjalne edytuj

Północna część Centrum leży w zasięgu komisariatu Policji Szczecin-Niebuszewo, a południowa w zasięgu komisariatu Szczecin Śródmieście. Granica między komisariatami przebiega ulicą Jagiellońską. Osiedle w całości leży w zakresie Oddziału Śródmieście Straży Miejskiej w Szczecinie. Centrum leży w zasięgu rejonu Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej nr 1 Państwowej Straży Pożarnej[2].

Przy ul. Świętego Wojciecha 7 działa SPSZOZ „Zdroje”[47].

Kultura edytuj

Na terenie osiedla centrum funkcjonują dwie filie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie: nr 20 (ul. Śląska 21) i nr 28 (pl. Lotników 7). Oprócz tego Centrum jest siedzibą Teatru Otwartego, Teatru Małego, Muzeum Szczęścia, licznych galerii sztuki i dwóch klubów szachowych[2][48][49][50]. W Centrum Handlowo-Rozrywkowym Galaxy od 2004 działa Multikino z 486 miejscami siedzącymi[51].

Religia edytuj

 
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa na placu Zwycięstwa

Teren osiedla podzielony jest między cztery parafie kościoła rzymskokatolickiego: św. Jana Chrzciciela, Najświętszego Serca Pana Jezusa, św. Dominika i Świętej Rodziny[2].

Najstarszym kościołem w Centrum jest kościół św. Jana Chrzciciela przy dzisiejszej ul. Bogurodzicy. 30 września 1890 dokonano jego konsekracji[52]. Do 1931 (kiedy poświęcono nieistniejący dziś kościół Chrystusa Króla na Łasztowni) kościół ten był jedynym kościołem rzymskokatolickim w Szczecinie. Wśród parafian byli także Polacy; co czwartą niedzielę odbywały się tu nabożeństwa w języku polskim. Od 1954 był to kościół parafii św. Jakuba Apostoła, a od 5 marca 1974 jest to kościół parafii św. Jana Chrzciciela[52].

Budowę ewangelickiego kościoła garnizonowego (dziś Najświętszego Serca Pana Jezusa) zakończono w 1919. Do 1945 pełnił funkcję ewangelickiego kościoła garnizonowego. Zaraz po wojnie był pierwszą czynną świątynią w Szczecinie. Pierwotnie kościół należał do parafii św. Jana Chrzciciela. 5 marca 1974 nastąpiło wydzielenie z niej istniejącej do dziś parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa[53].

Przed II wojną światową przy dzisiejszej ul. Podhalańskiej znajdowała się kaplica metodystów[54].

Przy ul. Bogusława 3 od 1995 działa najstarsza w Szczecinie świątynia buddyjska Sanboin[55].

Sport i rekreacja edytuj

Funkcje sportowo-rekreacyjne Centrum zapewniają: plac generała Władysława Andersa (place zabaw, ścieżki spacerowe, siłownia zewnętrzna), boiska Szkoły Podstawowej nr 54 oraz place zabaw za budynkami przy ul. Rayskiego 2-4, 40-42 i Kujawskiej 7[6]. Przed II wojną światową istniała niewielka hala sportowa przy ul. Podhalańskiej[56].

Administracja i samorząd edytuj

Samorząd mieszkańców edytuj

Rada Osiedla Centrum liczy 15 członków[60]. W wyborach do rad osiedla 20 maja 2007 roku udział wzięło 301 głosujących, co stanowiło frekwencję na poziomie 1,61%[61]. W wyborach do rady osiedla 13 kwietnia 2003 udział wzięło 332 głosujących, co stanowiło frekwencję 1,59%[62]. Samorząd osiedla Centrum został ustanowiony w 1990[63].

Wykaz ulic i placów edytuj

Istniejące ulice i place edytuj

 
Ulica Generała Ludomiła Rayskiego
 
Ulica Podhalańska
 
Ulica Śląska
 
Ulica Jagiellońska
 
Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego

Wykaz istniejących ulic i placów położonych na obszarze szczecińskiego osiedla Centrum. Nazwy niemieckie zaczerpnięto z planu miasta Szczecina z 1937 r.[64]

Nazwa Dawne nazwy
Edmunda Bałuki Bismarckstraße
Ledóchowskiego[65]
Obrońców Stalingradu
Bogurodzicy Greifenstraße
Borysza Giesebrechtstraße
Radomira
pl. Grunwaldzki Westend Kirchplatz
Kaiser-Wilhelm-Platz
Jagiellońska Turnerstraße
Kaszubska Elisabethstraße
Kujawska Kantstraße
Jacka Malczewskiego Birkenallee
Małopolska Augustastraße
Mazowiecka Schillerstraße
Mazurska Preußische Straße
Monte Cassino[66] Arndtstraße
Armii Czerwonej
pl. Odrodzenia Friedrich-Karl-Platz
al. Papieża Jana Pawła II Kaiser-Wilhelm-Straße
al. Jedności Narodowej
Marszałka Józefa Piłsudskiego Friedrich-Karl-Straße
al. Pomorska[65]
ul. Mariana Buczka[67]
Podhalańska Fichtestraße
Generała Ludomiła Rayskiego Kronprinzenstraße
Polonii Zagranicznej[68]
Generała Karola Świerczewskiego[69]
Franklina Delano Roosevelta Pölitzer Straße
pl. Szarych Szeregów[70] Arndtplatz
pl. Józefa Stalina[71]
pl. Sprzymierzonych[65]
pl. Konstantego Rokossowskiego[72]
pl. Włodzimierza Lenina[73]
pl. Sprzymierzonych[74]
Śląska König-Albert-Straße
Świętego Wojciecha Karkutschstraße
Wielkopolska Deutsche Straße
Stanisława Więckowskiego Alte Falkenwalder Straße
ks. Ignacego Skorupki[65]
pl. Ludwika Zamenhofa –
al. Wojska Polskiego Falkenwalder Straße
pl. Żołnierza Polskiego pl. Teatralny
Königsplatz

Nieistniejące ulice i place edytuj

Nieistniejące obecnie ulice położone były we wschodniej części współczesnego osiedla, w okolicach dzisiejszego centrum handlowego „Galaxy” oraz wieżowca Pazim.

  • ul. Cysterska (Loewestraße)
  • ul. Dobrosławy (Bugenhagenstraße)
  • ul. Leszka Białego (Giesebrechtstraße)
  • ul. Borysza (Prutzstraße; dziś nazwę ul. Borysza nosi fragment dawnej Giesebrechtstraße)

Ludzie związani z Centrum edytuj

  • Czesław Piskorski – pionier polskiego krajoznawstwa i turystyki na Pomorzu Zachodnim; w latach 1945–1987 mieszkał w kamienicy przy ulicy Mazurskiej 21[75].
  • Emil Stoewer – pionier motoryzacji, współzarządzający szczecińskiej fabryki Stoewer-Werke AG; w latach 1907–1917 mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej alei Papieża Jana Pawła II 32[76].
  • Erwin Ackerknecht – historyk literatury, profesor filozofii, pisarz, bibliotekarz, nauczyciel; mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Marszałka Józefa Piłsudskiego 37[77][78][79].
  • Heliodor Sztark – inżynier budownictwa, dyplomata, urzędnik konsularny, wykładowca akademicki, meloman; mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Marszałka Józefa Piłsudskiego 29[76]. Sprawował funkcję konsula w konsulacie przy Piłsudskiego 9.
  • Helena Majdaniec – wokalistka bigbitowa; w latach 1947–2002 mieszkała z przerwami w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Wielkopolskiej 29[76].
  • Henryk Osten-Ostachiewicz – artysta malarz, współzałożyciel szczecińskiego oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków; mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej alei Papieża Jana Pawła II 41[80].
  • Kurt Tucholsky – dziennikarz i pisarz; mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej ulicy Rayskiego 29[76].
  • Stanisława Angel-Engelówna – aktorka; w latach 50. XX wieku mieszkała w kamienicy przy dzisiejszej alei Papieża Jana Pawła II 43[76].
  • Wilhelm Meyer-Schwartau – architekt, miejski radca budowlany Szczecina; w latach 1891–1935 mieszkał w kamienicy przy dzisiejszej alei Wojska Polskiego 63[76].

Zdjęcia edytuj

Centrum współcześnie edytuj

Centrum dawniej edytuj

  •  
    Plac Grunwaldzki, lata 30. XX w.
  •  
    Plac Żołnierza Polskiego i ulica Emunda Bałuki
  •  
    Pomnik cesarza Wilhelma na dzisiejszym pl. Żołnierza Polskiego (1903)
  •  
    Brama Portowa, koniec XIX w.
  •  
    Aleja Niepodległości (1910)

Uwagi edytuj

  1. ↑ W latach 1864–1877 Westend Kirchplatz, a od 1945 r. plac Grunwaldzki.
  2. ↑ W latach 1945–1956: plac Józefa Stalina, a od 1956 r. plac Odrodzenia.
  3. ↑ 1945-1950: plac Sprzymierzonych, 1950-1956: plac Konstantego Rokossowskiego, 1956-1991: plac Włodzimierza Lenina, 1991-2009: plac Sprzymierzonych, 2009-dziś: plac Szarych Szeregów.
  4. ↑ Od 1945 r.: plac Lotników.
  5. ↑ W latach 1945–1950 plac Teatralny, od 1950 r. plac Żołnierza Polskiego.
  6. ↑ 1945-2007: aleja Jedności Narodowej, 2007-dziś: aleja Papieża Jana Pawła II.
  7. ↑ Od 1945 r.: ulica Wielkopolska.
  8. ↑ Od 1945 r.: ulica Śląska.
  9. ↑ a b 1945–1947: aleja Pomorska, 1947–1991: ulica Mariana Buczka, 1991: ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego.
  10. ↑ 1945–1947: ulica Polonii Zagranicznej, 1947–1992: ulica Karola Świerczewskiego.
  11. ↑ Od 1945 r.: ulica Małopolska.
  12. ↑ Od 1945 r.: aleja Wojska Polskiego.
  13. ↑ Od 1945 r.: aleja Piastów.
  14. ↑ Od 1945 r.: ulica Jana Matejki.
  15. ↑ Od 1945 r.: ulica Jacka Malczewskiego.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Osiedla – liczba mieszkańców – 2018. Portal Systemu Informacji Przestrzennej Miasta Szczecin. [dostęp 2019-04-29].
  2. ↑ a b c d e f Portal Systemu Informacji Przestrzennej Miasta Szczecin [online], geoportal.szczecin.eu [dostęp 2023-08-06] (pol.).
  3. ↑ Uchwała nr 670 Prezydium Rządu z dnia 7 października 1954 r. w sprawie podziału na dzielnice miasta Szczecina (M.P. z 1954 r. nr 111, poz. 1551).
  4. ↑ Uchwała nr 211 Rady Ministrów z dnia 14 października 1976 r. w sprawie utraty mocy obowiązującej niektórych aktów prawnych ogłoszonych w Monitorze Polskim (M.P. z 1976 r. nr 40, poz. 179).
  5. ↑ Uchwała Nr VIII/53/90 Rady Miejskiej w Szczecinie z dnia 28 listopada 1990 r. w sprawie utworzenia w mieście Szczecinie dzielnic i osiedli (Załącznik nr 1).
  6. ↑ a b Relacja: ‪Centrum‬ (‪2195106‬) [online], OpenStreetMap [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  7. ↑ Paulina Romanowicz, ukształtowanie fizycznogeograficzne terenu Stołczyna [online], Szczecin Stołczyn, 10 grudnia 2017 [dostęp 2023-08-19] (pol.).
  8. ↑ a b Włodzimierz Stępiński, Dyskusja nad zniesieniem twierdzy szczecińskiej, [w:] Bogdan Wachowiak (red.), Dzieje Szczecina, Szczecin: 13 Muz, 1994, s. 62–70 (pol.).
  9. ↑ Magdalena Rzeszotarska-Pałka. Szczecińskie przedogródki z przełomu XIX i XX wieku. „Architektura. Czasopismo Techniczne”. 19, 109, 6A, s. 127–133, 2012. 
  10. ↑ Plany historyczne rozwoju przestrzennego Szczecina – 1880 r. | Biuro Planowania Przestrzennego Miasta [online], bppm.szczecin.pl [dostęp 2023-08-05].
  11. ↑ Plany historyczne rozwoju przestrzennego Szczecina – 1886 r. | Biuro Planowania Przestrzennego Miasta [online], bppm.szczecin.pl [dostęp 2023-08-05].
  12. ↑ Plany historyczne rozwoju przestrzennego Szczecina – 1894 r. | Biuro Planowania Przestrzennego Miasta [online], bppm.szczecin.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
  13. ↑ Plany historyczne rozwoju przestrzennego Szczecina – 1911 r. | Biuro Planowania Przestrzennego Miasta [online], bppm.szczecin.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
  14. ↑ Nalot na Szczecin, 20/21 kwietnia 1943 r. « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-06] (pol.).
  15. ↑ 20. urodziny Pazimu. Jak powstał? Co tam było wcześniej? [ZDJĘCIA] [online], szczecin.wyborcza.pl, 9 listopada 2012 [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  16. ↑ Jak zniszczono Szczecin. « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-06] (pol.).
  17. ↑ Tom I: Uwarunkowania, [w:] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Szczecin - Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Szczecin [pdf], bip.um.szczecin.pl [dostęp 2023-08-25] (pol.).
  18. ↑ Paweł Bartnik, Jan Macholak, Kronika Szczecina 1945-2005. Z biegiem lat, z biegiem dni, Szczecin: Wydawnictwo „Dokument” Oficyna Archiwum Państwowego w Szczecinie, 2005, s. 14 (pol.).
  19. ↑ Beata Afeltowicz, Piotr Zaremba jako „onomasta”, „przestrzeń i forma”, 22 (3), 2014, s. 134, ISSN 1895-3247 (pol.).
  20. ↑ Bogdana Kozińska, Papieża Jana Pawła II, aleja, [w:] Tadeusz Białecki (red.), Encyklopedia Szczecina., Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Kultury, 2015, s. 708–709, ISBN 83-7241-089-5, OCLC 248692694 [dostęp 2021-09-21] (pol.).
  21. ↑ a b Maria Łopuch. Śródmiejska Dzielnica Mieszkaniowa w Szczecinie. „Przegląd Zachodniopomorski. Rozprawy i Studia”. 1, 2011. 
  22. ↑ Dzieje Szczecina 1945-1990. Szczecin: Wydawnictwo 13 Muz, 1998. ISBN 83-908898-0-3.
  23. ↑ a b Dana, luksusy wśród ruin i nowa arteria. Spacer aleją Wyzwolenia [ZDJĘCIA] [online], szczecin.wyborcza.pl, 25 grudnia 2015 [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  24. ↑ a b c d e Wojciech Bal. Architektura modernistyczna Szczecina lat 60. i 70. w idei i realizacji. „Wiadomości Konserwatorskie”. 47, 2017. 
  25. ↑ J. Ławrynowicz, O. Różycki, C. Piskorski: Plac Grunwaldzki. stmkm.szczecin.pl. [dostęp 2018-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
  26. ↑ Marcin Gigiel, To miało być szczecińskie „city”. Jest architektoniczny chaos. Co się wkrótce zmieni? [online], wszczecinie.pl [dostęp 2020-12-28] (pol.).
  27. ↑ Andrzej Kraśnicki jr., Plac Zgody. « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2021-05-24] (pol.).
  28. ↑ Marcin Szneider, Plac Zgody w Szczecinie: konkurs z 1964 r. [online], 13 września 2020 [dostęp 2021-05-24] (pol.).
  29. ↑ In memoriam – Pamięci Architektów Polskich – Marian Rąbek [online], www.inmemoriam.architektsarp.pl [dostęp 2020-11-12].
  30. ↑ Tadeusz Białecki, Andrzej Bojanowski, Zakład Historii Pomorza Zachodniego (Uniwersytet Szczeciński) (red.), Encyklopedia Szczecina. T. 1: A-O, Szczecin: US. IH.ZHPZ, 1999, ISBN 978-83-87341-45-9 [dostęp 2023-08-06].
  31. ↑ Był kiedyś „Neptun” [online], 24kurier.pl [dostęp 2023-08-06] (pol.).
  32. ↑ 2.1.4 Sfera przestrzenno-funkcjonalna, [w:] Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Szczecin na lata 2017-2023, s. 76-77 (pol.).
  33. ↑ Plac Odrodzenia na pocztówce wysłanej w 1971 r. [online], fotopolska.eu [dostęp 2021-10-03].
  34. ↑ Kamienica nr 7. Oszpecona elewacja od strony placu Odrodzenia. [online], fotopolska.eu [dostęp 2021-10-03].
  35. ↑ a b Jak aleja Wyzwolenia stała się szeroką arterią « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  36. ↑ a b Andrzej Kraśnicki jr., 20. urodziny Pazimu. Jak powstał? Co tam było wcześniej? [ZDJĘCIA] [online], szczecin.wyborcza.pl, 9 listopada 2012 [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  37. ↑ Andrzej Kraśnicki jr., Budowa Pazimu, a obok słynny salon gier. Miejskie (r)ewolucje: Szczecin 1989-2019 na Waszych zdjęciach [online], szczecin.wyborcza.pl [dostęp 2023-08-10].
  38. ↑ 2.2.3 Sfera społeczna, [w:] Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Szczecin na lata 2017-2023, s. 101 (pol.).
  39. ↑ 2.2.5 Sfera środowiskowa, [w:] Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Szczecin na lata 2017-2023 (pol.).
  40. ↑ Sz. Bursewicz, Nazwy szczecińskich ulic. 1945-2004. Cz. 2: 1957-1991, [w:] Kronika Szczecina. 2004, Szczecin 2005, s. 22–35 (pol.).
  41. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 119 [dostęp 2018-08-02].
  42. ↑ Pomniki i tablice w Szczecinie :: Urząd Miasta Szczecin [online], www.um.szczecin.pl [dostęp 2023-08-21].
  43. ↑ Nalot na Szczecin, 20/21 kwietnia 1943 r. « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2021-05-09] (pol.).
  44. ↑ Skonsolidowana siedziba Urzędu Marszałkowskiego – skonsolidowane korzyści dla środowiska | rpo.wzp.pl [online], rpo.wzp.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  45. ↑ a b Schillerschule – Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl [online], pomeranica.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  46. ↑ Szczecin – Ulica Mazowiecka – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-08-21].
  47. ↑ Dane adresowe [online], Dane adresowe – Szpital Zdroje [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  48. ↑ O nas – Be Happy Museum – pierwsze Muzeum Szczęścia i Iluzji [online], behappymuseum.com [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  49. ↑ Teatr Otwarty | e-teatr.pl [online], Teatr w Polsce – polski wortal teatralny [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  50. ↑ Teatr Mały i restauracja Mała [online], Teatr Współczesny w Szczecinie, 23 czerwca 2023 [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  51. ↑ Szczecin [online], multikino.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  52. ↑ a b ks. Roman Kostynowicz: Pomniki architektury sakralnej diecezji szczecińsko-kamieńskiej i kościoły miast biskupich w malarstwie i grafice Wiesława Śniadeckiego. Wyd. 1. Szczecin: Wydawnictwo Polskie Pismo i Książka, 1991.
  53. ↑ Sanktuarium Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szczecinie [online], www.nspj.szczecin.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  54. ↑ Fichtestraße – Methodisten-Kapelle (Immanuel-Kapelle), Fichestraße 7 – sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  55. ↑ Marta Kaszubowska, Buddyjska strona Szczecina – Szczecin [online], wszczecinie.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  56. ↑ Fichtestraße – Turnhalle, Fichtestraße 3 – sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-21] (pol.).
  57. ↑ RADA OSIEDLA CENTRUM. Urząd Miasta Szczecin. [dostęp 2019-07-21].
  58. ↑ Izba Administracji Skarbowej w Szczecinie. Krajowa Administracja Skarbowa. [dostęp 2019-07-21].
  59. ↑ Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie. [dostęp 2019-07-21].
  60. ↑ Radni Osiedla | RADA OSIEDLA CENTRUM [online], centrum.osiedla.szczecin.pl [dostęp 2023-08-21].
  61. ↑ Wybory Rad Osiedlowych 20 maja 2007. Urząd Miasta Szczecin. [dostęp 2010-05-07]. (pol.).
  62. ↑ Wybory do Rad Osiedli 13 kwietnia 2003 r. w statystyce. Urząd Miasta Szczecin. [dostęp 2010-05-07]. (pol.).
  63. ↑ Uchwała Nr VIII/53/90 Rady Miejskiej w Szczecinie z dnia 28 listopada 1990 r. w sprawie utworzenia w mieście Szczecinie dzielnic i osiedli (Uchwała VIII/53/90 Rady Miejskiej w Szczecinie z dnia 28 listopada 1990 r. Załącznik nr 1).
  64. ↑ Plany miast – Europa środkowa. Mapster. [dostęp 2019-08-21].
  65. ↑ a b c d Zmiany nazw ulic, Kurier Szczeciński nr 74 (1533) z 15 marca 1950, s. 3.
  66. ↑ Nazwę przyjęto na podstawie uchwały nr XIV/125/91 po dyskusji na sesji plenarnej Rady Miasta w dniu 27 maja 1991 roku.
  67. ↑ Nazwę zmieniono na podstawie uchwały nr XIV/125/91 po dyskusji na sesji plenarnej Rady Miasta w dniu 27 maja 1991 roku.
  68. ↑ Nazwa zmieniona Uchwałą Miejskiej Rady Narodowej Nr 112 z 9 grudnia 1947; por. Zmiany nazw ulic, Kurier Szczeciński nr 74 (1533) z 15 marca 1950.
  69. ↑ Nazwę zmieniono na podstawie uchwały Rady Miasta nr XXVIII/367/92 na posiedzeniu w dniu 27 lipca 1992 roku.
  70. ↑ Uchwała Rady Miasta nr 241/09 na XL zwyczajnej sesji Rady Miasta z dnia 23 października 2009 roku.
  71. ↑ Bursewicz Sz., Nazwy szczecińskich ulic 1945-2004. Cz.1: Do roku 1956 W: Kronika Szczecina 2003. Nr 22, s. 119–152. Szczecin 2004.
  72. ↑ Nazwę zmieniono na podstawie protokołu nr VI z posiedzenia plenarnego MRN w Szczecinie odbytego w dniu 31 października i 7 listopada 1956 roku.
  73. ↑ Nazwę zmieniono na podstawie protokołu nr XI z posiedzenia plenarnego Rady Miasta w Szczecinie odbytego w dniu 28 lutego 1991 roku.
  74. ↑ Nazwę przywrócono na podstawie protokołu nr XI z posiedzenia plenarnego Rady Miasta w Szczecinie odbytego w dniu 28 lutego 1991 roku.
  75. ↑ Pomniki i tablice w Szczecinie :: Urząd Miasta Szczecin [online], www.um.szczecin.pl [dostęp 2022-07-14].
  76. ↑ a b c d e f Niezwykli szczecinianie i ich kamienice [online], www.kamieniceszczecina.pl [dostęp 2020-05-26].
  77. ↑ Praca zbiorowa: Erwin Ackerknecht – bibliotekarz, humanista (1880–1960). Wybór pism. Szczecin: Monumenta Pomeranorum II, 2007, s. 7–9, 148–149. ISBN 978-83-87879-67-9.
  78. ↑ Edward Włodarczyk: Erwin Ackerknecht. Bibliotekarz aus Stettin. W: Szczecinianie stulecia. Wyd. Piątek trzynastego, 2000, s. 17–18, 135. ISBN 83-87735-63-9.
  79. ↑ Ackerknecht Erwin. W: Praca zbiorowa, red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. T. 1. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 21. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).
  80. ↑ Odnowiona kamienica skradła serca mieszkańców. Zachwyca białą elewacją i miedzianymi wieżyczkami [foto] [online], wszczecinie.pl [dostęp 2022-07-14] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Centrum_(Szczecin)&oldid=72710545”