Charlie i fabryka czekolady

Charlie i fabryka czekolady (ang. Charlie and the Chocolate Factory) – powieść fantasy dla dzieci i młodzieży autorstwa Roalda Dahla wydana w 1964 roku w Wielkiej Brytanii.

Charlie i fabryka czekolady

Charlie and the Chocolate Factory

Autor	Roald Dahl
Tematyka	fantasy
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Wielka Brytania
Język	angielski
Data wydania	1964
Wydawca	Alfred A. Knopf
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1998
Wydawca	ViK
Przekład	Tomasz Wyżyński

Rzeźba z piasku przedstawiająca bohaterów powieści w Weston-super-Mare w Wielkiej Brytanii (2014)

Fabuła

Głównym bohaterem jest Charlie Bucket, chłopiec, który mieszka wraz z rodziną w małym domku na przedmieściach dużego miasta. Charlie najbardziej ze wszystkiego pragnie czekolady, jednak ze względów finansowych może sobie na nią pozwolić tylko raz w roku. Fabryka Wonki – największa fabryka czekolady na świecie – stoi w pobliżu jego domu. Jej właścicielem jest Willy Wonka. Pewnego dnia Wonka umieszcza w gazecie ogłoszenie, że pokaże swoją fabrykę pięciorgu dzieciom, które znajdą w czekoladach Złote Kupony – swego rodzaju bilety wstępu do fabryki. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności jeden trafia się Charliemu. Chłopiec nawet nie przypuszcza, co zobaczy w fabryce.

Bohaterowie

• Charlie Bucket (Karol Szaflik) – optymista znajdujący inteligentne sposoby rozwiązywania problemów. Ubóstwia czekoladę, która jest dla niego bardzo cenna, ponieważ ma okazję ją skosztować tylko raz do roku, w swoje urodziny. Ze względu na to, że jego rodziców nie stać na inne jedzenie poza chlebem z margaryną i kapustą, chodzi wygłodniały i zmarznięty. Znalazł Złoty Kupon do fabryki czekolady Williego Wonki jako ostatni.
• Willy Wonka (Willy Wonka) – sympatyczny, lecz nieco ekscentryczny cukiernik, który zaprasza piątkę dzieci na wycieczkę po swojej fabryce. Zamiast zwyczajnych słodyczy tworzy w niej prawdziwe cuda, np. niekończące się cukierki, gumę o smaku trzech dań obiadowych i czekoladę telewizyjną.
• Dziadek Joe (dziadek Józio) – dziadek Charliego, ojciec pana Bucketa. Najstarszy z czwórki staruszków. Pomimo wieku (96 lat) towarzyszył Charliemu w wycieczce. Jest bardzo sympatyczny.
• Babcia Josefine (babcia Józefina) – babcia Charliego, matka pana Bucketa. Lubiła z babcią Georginą komentować zachowanie pozostałych znalazców kuponów.
• Dziadek George (dziadek Ernest) – dziadek Charliego, ojciec pani Bucket.
• Babcia Georgina (babcia Ernestyna) – babcia Charliego, matka pani Bucket. Z pewnością najsłabsza zdrowotnie z czwórki staruszków. Lubiła komentować z babcią Josefine zachowanie pozostałych znalazców kuponów.
• Pani Bucket (pani Szaflik) – matka Charliego, z powodu panującej w jej domu biedy przyrządza rodzinie dania złożone z chleba z margaryną i kapusty, jedynego pożywienia, na jakie ich stać, lecz bardzo kocha swoją rodzinę, a zwłaszcza Charliego.
• Pan Bucket (pan Szaflik) – ojciec Charliego. Pracował w fabryce pasty do zębów, gdzie nakładał nakrętki do czasu, kiedy fabryka splajtowała i została zamknięta. Potem zarabiał, zgarniając śnieg z chodnika. Na końcu znalazł pracę jako pomocnik pana Wonki.
• Violet Beauregarde (Jagoda Beauregarde) – dziewczynka ciągle żująca gumę, próbuje pobić rekord w długości żucia jednego kawałka. Znalazła kupon jako trzecia. Zwiedzanie fabryki zakończyła jako druga – w gabinecie wynalazków, kiedy żuła gumę o smaku trzydaniowego obiadu i zmieniła się w ogromną borówkę.
• Veruca Salt (Weruka Solony) – rozpieszczona dziewczynka, jej tata zajmuje się produkcją orzeszków ziemnych. Kupon "znalazła" jako druga, ponieważ pan Salt kazał robotnicom w swojej fabryce rozwijać z papierów 500 tysięcy czekolad Wonki i kupon po czterech dniach rozwijania znalazła jedna z nich. Veruca zakończyła zwiedzanie jako trzecia – w orzecharni, kiedy pan Wonka odmówił jej sprzedania wiewiórki. Dziewczynka chciała ją zabrać siłą, niestety wiewiórki skoczyły na nią i wrzuciły do zsypu na śmieci.
• Augustus Gloop (August Smalec) – otyły chłopiec, który uwielbia czekoladę. Kupon znalazł jako pierwszy, co jego miasto obchodziło bardzo hucznie. Zwiedzanie też zakończył na tej samej pozycji – nad czekoladową rzeką, do której wpadł i wyciągnęła go stamtąd rura do hali produkcji truskawkowych krówek w czekoladowej polewie.
• Mike Teavee (Michał T. Elewic) – chłopiec non-stop oglądający telewizję. Kupon znalazł i zwiedzanie zakończył jako czwarty – w sali czekolady telewizyjnej, gdzie silne promieniowanie przeteleportowało go na ekran i przeniosło z powrotem do hali sto razy mniejszego.
• Umpa-Lumpasi (Umpa-Lumpa) – małe stworzonka, pracownicy Wonki. Bardzo lubią piosenki i żarty. Pochodzą z Lumpalandii. Zanim pan Wonka zabrał ich do fabryki, nadał dwóm najwierniejszym imiona: Felix i Domino. Mówili po umpa-lumpasku i żywili się zielonymi gąsienicami, których nie lubili.

Polskie tłumaczenia

• Karol i fabryka czekolady, tłum. Tomasz Wyżyński, ViK, 1998
• Charlie i fabryka czekolady, tłum. Jerzy Łoziński, Zysk i S-ka, 2005
• Charlie i fabryka czekolady, tłum. Magdalena Heydel, Znak emotikon, 2015
• Charlie i fabryka czekolady, tłum. Michał Rusinek, Trefl Books, 2021

Ekranizacje

• Powieść została dwukrotnie zekranizowana:
  • w 1971 r. pt. Willy Wonka i fabryka czekolady
  • w 2005 r. pt. Charlie i fabryka czekolady.
• Parodią jest odc. 22a pt. Skandal w mieście Jerky’ego serialu Johnny Bravo. Tytułowy bohater trafia do fabryki suszonego mięsa Jerky'ego, którego sposób bycia i organizacja fabryki są bardzo podobne do Wonki. Także motywy, dla których go zaprosił.
• Parodią jest odc. 13. pt. Fry i fabryka Slurmu serialu Futurama. Rolę biletu pełni złoty kapsel, a czekolady napój o nazwie Slurm. Fabryka jest wiernie odtworzoną fabryką Wonki, ale motywy jest istnienia okazały się niewyobrażalne.
• Film Wielkie kino z 2007 roku jest m.in. parodią ekranizacji z 2005 roku. Tutaj ważnym składnikiem słodyczy są ludzkie organy.
• Film Wonka, którego premiera miała miejsce w grudniu 2023 roku, jest prequelem do dotychczasowej opowieści, w którym przedstawione zostały wcześniejsze wydarzenia z życia Willy’ego Wonki.

Bibliografia

• Charlie and the Chocolate Factory , [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-12-14]  (ang.).