Czytanie

proces poznawczy

Czytanie, lektura (łac. lectura[1]) – proces poznawczy, jedna z umiejętności nabywanych przez człowieka w procesie edukacji, która umożliwia odbiór informacji przekazywanych za pomocą języka pisanego. Współcześnie wciąż jedną z podstawowych form komunikowania się jest mowa pisana, dlatego czytanie jest jedną z najważniejszych umiejętności każdego człowieka.

Czytająca Rzymianka (mal. Stefan Bakałowicz, 1922)

W psychologii i pedagogice spotyka się wiele definicji próbujących uściślić pojęcie czytania. Wyróżnia się jednak dwa zasadnicze podejścia do tematu: lingwistyczne i psychologiczne.

Czytanie a lingwistyka edytuj

Z punktu widzenia lingwistyki czytanie jest tworzeniem „dźwiękowej formy słowa”[2]. Podejście takie reprezentuje m.in. Daniił Borysowicz Elkonin, który zdefiniował to pojęcie następująco[3]: Czytanie to tworzenie dźwiękowej formy słowa na podstawie jego obrazu graficznego. Jednocześnie jako dźwiękową formę słowa rozumie on organizację dźwięków w określonym następstwie czasowym.

Zatem w takim ujęciu osobą, która dobrze czyta, będzie ten, kto utworzy prawidłową formę dźwiękową każdego słowa na podstawie jego symbolu graficznego, a wskaźnikiem opanowanej umiejętności czytania będzie tu właściwe transponowanie grafemów na fonemy oraz słów zapisanych na słowa mówione. Opisane powyżej definicje czytania współcześnie traktuje się jako ujęcie tradycyjne i upraszczające.

Nauka czytania edytuj

 
Dziewczyna czytająca list (fragment obrazu Jana Vermeera, ok. 1658)

Lingwistyka pomija w czytaniu kwestię zrozumienia tekstu, czego konsekwencją jest dobieranie takich tekstów do nauki czytania, aby cechowały się odpowiednimi własnościami fonetycznymi zawartych w nich słów. Wśród pedagogów opowiadających się za podejściem lingwistycznym przeważa pogląd, że podczas nauki czytania należy przede wszystkim eksponować technikę, nie wnikając w treść, która wręcz rozprasza uwagę dziecka. Można spotkać się tu m.in. ze stwierdzeniem, iż czytanie wymaga umiejętności rozpoznawania, różnicowania drobnych elementów pod względem kształtu, kierunku, eliminowania cech nieistotnych oraz przestrzegania poziomego kierunku czytania od lewej do prawej strony[4]. W polskiej literaturze przedmiotu podejście lingwistyczne prezentują m.in. T. Poznańska (1973)[5] i H. Meterowa (1978)[4]. Według Meterowej występują dwa podstawowe okresy podczas nabywania umiejętności czytania:

  • okres wstępny – jest poświęcony wprowadzaniu kształconego dziecka w problematykę dźwiękowej budowy wyrazów,
  • okres właściwy – rozpoczyna się od nauki liter, a kończący wdrażaniem do płynnego czytania ze zrozumieniem.

Czytanie a psychologia edytuj

Podejście psychologiczne kładzie większy nacisk na rozumienie odczytywanego tekstu[6]. Takie stanowisko zajmują m.in. M. A. Tinker i McCullough, według których czytanie polega na rozpoznawaniu symboli (drukowanych lub pisanych), stanowiących bodziec do aktualizowania znaczeń wbudowanych w doświadczenie jednostki oraz do powstawania nowych znaczeń znanych już słów poprzez manipulowanie pojęciami już posiadanymi[7].

Przedstawiciele tego podejścia przeciwstawiają się oddzielaniu techniki czytania od jego istoty oraz traktowaniu go w okresie początkowej nauki czytania w sposób mechaniczny. Uważają podejście lingwistyczne za niewystarczające, z racji tego, że czytanie (podobnie jak pisanie) jest nie tylko zwykłą czynnością, ale należy do podstawowych środków komunikacji społecznej – ułatwia proces porozumiewania się ludzi ze sobą nie tylko w życiu bieżącym, ale także przekaz doświadczeń między pokoleniami dawnymi, obecnymi i przyszłymi[8].

Nauka czytania edytuj

 
Obecnie większość systemów oświatowych przewiduje naukę czytania i pisania u dzieci w wieku około 6 lat

Ujmując pojęcie czytania szerzej, specjaliści wyróżniają tu trzy etapy uczenia się[9]:

  • etap techniczny – opanowanie techniki czytania na poziomie kojarzenia i różnicowania grafemów i fonemów, ich odtwarzanie w odpowiednim czasie (czyli tak jak definiuje to lingwistyka),
  • etap semantyczny – funkcjonalne wykorzystanie tej umiejętności, polegające na kojarzeniu rozpoznawanych znaków z posiadanym doświadczeniem (dekodowanie znaków graficznych i fonicznych), zrozumienie dosłowne treści słów i zdań, przy czym istotą tego etapu jest zrozumienie znaczeń zawartych bezpośrednio w tekście, rozumienie znaczeń poszczególnych fragmentów tekstu w kontekście całego tekstu (czytanie ze zrozumieniem),
  • etap krytyczno-twórczy – który oznacza umiejętność ustosunkowanie się do tekstu, oceny czytanych treści w kontekście własnego doświadczenia, interpretację tekstu zakładającą rozumienie nie tylko dosłowne, ale także przenośne; istotą jest tu refleksyjny, krytyczny stosunek do odczytanych treści.

W przypadku dzieci, opanowanie wyżej wymienionych umiejętności wymaga doskonalenia i rozwoju:

  1. funkcji psychomotorycznych
  2. procesów poznawczych
  3. procesów emocjonalno-motywacyjnych[10].

Znaczenie czytania edytuj

Umiejętność czytania stanowi bazę do rozwoju inteligencji werbalnej oraz inteligencji skrystalizowanej, dlatego można powiedzieć, że czytanie dosłownie czyni człowieka mądrzejszym[11]. Zaobserwowano też, że ilość przeczytanego materiału jest silnie skorelowana z wiedzą ogólną[12], a pozytywne skutki regularnego czytania kumulują się w ciągu życia[13]. U osób czytających regularnie mózg starzeje się wolniej, przez co ryzyko demencji jest mniejsze[14]. W dwunastoletnim badaniu osoby czytające książki miały o 20% niższe ryzyko śmierci, uwzględniając czynniki takie jak wiek, płeć, wykształcenie czy zamożność. Zależność ta nie dotyczy czytanie czasopism[15].

Badania o szerokim zasięgu udowodniły, że czytanie dzieciom czegokolwiek ułatwia im naukę języka i czytania oraz zapobiega późniejszym problemom w tym zakresie[16], a czytanie interaktywne, angażujące dziecko, zwiększa jego iloraz inteligencji[17] i wspomaga rozwój emocjonalny[18].

Czytanie literatury pięknej i beletrystycznej poprawia inteligencję emocjonalną[19][20] oraz empatię[21] i jest jedną ze skuteczniejszych form łagodzenia stresu[22].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: PWN, 1991, s. 499.
  2. Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, op. cit., s. 30.
  3. Daniił Borysowicz Elkonin Psichologiczne issledowanije znanij w naczalnej szkole, „Sowietskaja Piedagogika”, 1961, s. 22-23.
  4. a b Halina Meterowa Uwarunkowania nauki czytania, [w:] „Oświata i wychowanie”, nr 5/1978.
  5. T. Poznańska Przeciętny wybitnych nie wychowa, [w:] „Wychowanie i dialog”, nr 4/1973.
  6. Paweł Rogaliński Mówienie, rozumienie i perswazja, rogalinski.com.pl, dostęp 2012-10-08.
  7. Miles Albert Tinkner Podstawy efektywnego czytania (Bases for effective reading), PWN, Warszawa 1980, ISBN 83-01-01778-3, s. 15.
  8. Maria Cackowska, Nauka czytania i pisania w klasach przedszkolnych, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1984, s. 9, ISBN 83-02-02012-5, OCLC 749592536.
  9. Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, op. cit., s. 36.
  10. Czym jest czytanie i dojrzałość do czytania. W: Barbara Zakrzewska: Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole. Warszawa: WSiP, 2003, s. 13-14. ISBN 978-83-02-08759-2.
  11. K. E. Stanovich. Does reading make you smarter? Literacy and the development of verbal intelligence. „Advances in Child Development and Behavior”. 24, s. 133-180, 1993-01-01. ISSN 0065-2407. PMID: 8447247. 
  12. Keith E. Stanovich, Anne E. Cunningham. Where does knowledge come from? Specific associations between print exposure and information acquisition.. „Journal of Educational Psychology”. 85 (2), 1993-01-01. DOI: 10.1037/0022-0663.85.2.211. [dostęp 2015-09-22]. 
  13. Stanovich, K. E., and A. E. Cunningham. „What reading does for the mind.” American Education Journal (1998).
  14. Robert S. Wilson, Patricia A. Boyle, Lei Yu, Lisa L. Barnes i inni. Life-span cognitive activity, neuropathologic burden, and cognitive aging. „Neurology”. 81 (4), s. 314-321, 2013-07-23. DOI: 10.1212/WNL.0b013e31829c5e8a. ISSN 0028-3878. PMID: 23825173. PMCID: PMC3772831. [dostęp 2015-09-22]. (ang.). 
  15. Bavishi A, Slade MD, Levy BR. A chapter a day: Association of book reading with longevity. „Social Science & Medicine”. 164, s. 44-48, September 2016. DOI: 10.1016/j.socscimed.2016.07.014. [dostęp 2016-11-04]. (ang.). 
  16. Elizabeth Swanson, Jeanne Wanzek, Yaacov Petscher, Sharon Vaughn i inni. A synthesis of read-aloud interventions on early reading outcomes among preschool through third graders at risk for reading difficulties. „Journal of Learning Disabilities”. 44 (3), s. 258-275, 2011-06-01. DOI: 10.1177/0022219410378444. ISSN 1538-4780. PMID: 21521868. PMCID: PMC3319370. 
  17. John Protzko, Joshua Aronson, Clancy Blair. How to Make a Young Child Smarter Evidence From the Database of Raising Intelligence. „Perspectives on Psychological Science”. 8 (1), s. 25-40, 2013-01-01. DOI: 10.1177/1745691612462585. ISSN 1745-6916. PMID: 26172250. [dostęp 2015-09-22]. (ang.). 
  18. Raymond A. Mar, Jennifer L. Tackett, Chris Moore. Exposure to media and theory-of-mind development in preschoolers. „Cognitive Development”. 25 (1), s. 69-78, 2010-01-01. DOI: 10.1016/j.cogdev.2009.11.002. [dostęp 2015-09-22]. 
  19. Raymond A. Mar, Keith Oatley, Jacob Hirsh, Jennifer dela Paz i inni. Bookworms versus nerds: Exposure to fiction versus non-fiction, divergent associations with social ability, and the simulation of fictional social worlds. „Journal of Research in Personality”. 40 (5), s. 694-712, 2006-10-01. DOI: 10.1016/j.jrp.2005.08.002. [dostęp 2015-09-22]. 
  20. David Comer Kidd, Emanuele Castano. Reading Literary Fiction Improves Theory of Mind. „Science”. 342 (6156), s. 377-380, 2013-10-18. DOI: 10.1126/science.1239918. ISSN 0036-8075. PMID: 24091705. [dostęp 2015-09-22]. (ang.). 
  21. Raymond A. Mar, Keith Oatley, Jordan B. Peterson. Exploring the link between reading fiction and empathy: Ruling out individual differences and examining outcomes. „Communications”. 34 (4), 2009-01-01. DOI: 10.1515/comm.2009.025. [dostęp 2015-09-22]. 
  22. Reading 'can help reduce stress'. [dostęp 2015-09-22].

Bibliografia edytuj