Dalia Grybauskaitė

polityk i ekonomistka litewska

Dalia Grybauskaitė (wym. [ˈdaːlʲæ ɡʲrʲiːbɒʊsˈkaɪtʲeː]; ur. 1 marca 1956 w Wilnie) – litewska polityk i ekonomistka. Minister finansów (2001–2004) oraz komisarz ds. budżetu i programowania finansowego w Komisji Europejskiej (2004–2009). W latach 2009–2019 prezydent Litwy, będąca pierwszą kobietą na tym stanowisku.

Dalia Grybauskaitė
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1 marca 1956
Wilno

Prezydent Litwy
Okres

od 12 lipca 2009
do 12 lipca 2019

Poprzednik

Valdas Adamkus

Następca

Gitanas Nausėda

Komisarz UE ds. budżetu i programowania finansowego
Okres

od 22 listopada 2004
do 1 lipca 2009

Poprzednik

Markos Kyprianou

Następca

Algirdas Šemeta

Komisarz UE ds. edukacji i kultury
Okres

od 1 maja 2004
do 21 listopada 2004

Poprzednik

Viviane Reding

Następca

Ján Figeľ

Minister finansów Litwy
Okres

od 12 lipca 2001
do 1 maja 2004

Poprzednik

Jonas Lionginas

Następca

Algirdas Butkevičius

podpis
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa) Wielki Krzyż ze Złotym Łańcuchem Orderu Witolda Wielkiego (Litwa) Order Trzech Gwiazd I klasy (Łotwa) Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Krzyż Wielki Orderu Sokoła (Islandia) Krzyż Uznania I klasy (Łotwa) Wielki Oficer Orderu Świętego Karola (Monako) Xirka Ġieħ ir-Repubblika (Malta) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Order Krzyża Ziemi Maryjnej I Klasy (Estonia) Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN Order Wolności (Ukraina) Order za Wybitne Zasługi (Słowenia) Order Orła Białego
Prezydent RP Lech Kaczyński i Dalia Grybauskaitė (2010)
Prezydent RP Bronisław Komorowski i Dalia Grybauskaitė (2011)

Życiorys edytuj

Wykształcenie edytuj

W 1983 ukończyła studia ekonomiczne na Uniwersytecie Leningradzkim, a w 1988 uzyskała stopień kandydata nauk ekonomicznych (odpowiednik stopnia doktora) w Akademii Nauk Społecznych przy KC KPZR w Moskwie. W 1991 ukończyła kurs w ramach programu specjalnego dla kadry kierowniczej w School of Foreign Service na Uniwersytecie Georgetown. Oprócz języka litewskiego deklaruje również znajomość języków angielskiego, rosyjskiego, polskiego i francuskiego[1].

Działalność zawodowa edytuj

W wieku 19 lat podjęła pracę w filharmonii państwowej Litewskiej SRR w Wilnie. W trakcie studiów pracowała w zakładach futrzarskich w Leningradzie. Po ukończeniu studiów wróciła na Litwę i przez kilka miesięcy pełniła funkcję sekretarza w Litewskiej Akademii Nauk. W latach 80. była wykładowcą ekonomii politycznej w wyższej szkole partyjnej w Wilnie.

W latach 1990–1991 była kierownikiem wydziału w instytucie badawczym, a w 1991 dyrektorem programowym w biurze Rządu Republiki Litewskiej. Od 1991 do 1993 pełniła funkcję dyrektora departamentu europejskiego w resorcie współpracy gospodarczej z zagranicą. Od 1993 była dyrektorem departamentu ekonomicznego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, pełniła jednocześnie funkcje przewodniczącej komitetu zarządzania pomocą Phare i G-24 oraz głównego negocjatora ds. umowy o wolnym handlu z Unią Europejską.

Działalność publiczna do 2009 edytuj

W latach 1994–1995 była posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym w przedstawicielstwie Litwy przy Unii Europejskiej, zastępczynią głównego negocjatora ds. układu europejskiego z Unią Europejską oraz przedstawicielem koordynatora pomocy państwowej w Brukseli. Od 1996 pełniła funkcję ministra pełnomocnego w ambasadzie Litwy w Stanach Zjednoczonych. W latach 1999–2000 zajmowała stanowisko wiceministra finansów oraz głównego negocjatora w negocjacjach z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym. W latach 2000–2001 była wiceministrem spraw zagranicznych i zastępczynią przewodniczącego litewskiej delegacji w negocjacjach dotyczących przystąpienia do Unii Europejskiej.

W lipcu 2001 objęła urząd ministra finansów w nowo utworzonym rządzie Algirdasa Brazauskasa. 1 maja 2004, w dniu przyjęcia Litwy do Unii Europejskiej, została powołana w skład Komisji Europejskiej na funkcję komisarza odpowiedzialnego za edukację i kulturę (obok Viviane Reding). W utworzonej w listopadzie 2004 komisji pod przewodnictwem José Barroso odpowiadała za programowanie finansowe i budżet.

W latach 1979–1988 była członkiem KPZR. Później pozostała bezpartyjna[2].

Prezydent Republiki Litewskiej edytuj

Dalia Grybauskaitė była wymieniana w gronie potencjalnych kandydatów na stanowisko prezydenta Litwy w wyborach w 2009. 26 lutego 2009 oficjalnie ogłosiła swoją decyzję o starcie w wyborach jako kandydatka niezależna[3]. Poparcie dla niej wyraziły dwa ugrupowania koalicji rządowej: Związek Ojczyzny[4] i Ruch Liberalny[5].

W wyborach prezydenckich z 17 maja 2009 Dalia Grybauskaitė odniosła zwycięstwo już w pierwszej turze głosowania. Zdystansowała rywali[6][7], zdobywając 68,21% głosów ważnych. 12 lipca 2009 została zaprzysiężona na urząd prezydenta Litwy, stając się w ten sposób pierwszą kobietą sprawującą ten urząd[8].

Kilka razy na zaproszenie prezydentów Polski gościła na uroczystościach Narodowego Święta Niepodległości przed Grobem Nieznanego Żołnierza, podczas których wygłaszała przemówienia w języku polskim.

W 2014 zdecydowała się ubiegać o reelekcję w kolejnych wyborach prezydenckich[9]. W pierwszej turze wyborów zdobyła 612 485 głosów (tj. 45,92%), przechodząc do drugiej tury z kandydatem LSDP Zigmantasem Balčytisem[10]. W ponownym głosowaniu z 25 maja 2014 pokonała kandydata lewicy, otrzymując 57,87% głosów ważnych[11]. 12 lipca 2014 została po raz drugi zaprzysiężona na prezydenta Litwy[12]. Jej druga pięcioletnia kadencja zakończyła się 12 lipca 2019[13].

W 2020 przyjęła zaproszenie do Klubu Madryckiego, zrzeszającego byłych prezydentów i premierów[14].

Odznaczenia i wyróżnienia edytuj

Ordery i odznaczenia
Nagrody i wyróżnienia

W 2006 otrzymała Nagrodę im. Władysława Grabskiego przyznaną przez Konfederację Lewiatan[29], a w 2012 została wyróżniona Nagrodą Karola Wielkiego[30].

Przypisy edytuj

  1. Curriculum Vitae of Dr. Dalia Grybauskaitė. ec.europa.eu. [dostęp 2014-04-28]. (ang.).
  2. Joanna Hyndle: Dalia Grybauskaite zwycięzcą w wyborach prezydenckich na Litwie. osw.waw.pl, 19 maja 2009. [dostęp 2009-05-24].
  3. Grybauskaite kandyduje w wyborach prezydenckich. znadwilii.lt, 26 lutego 2009. [dostęp 2009-05-24].
  4. Konserwatyści poprą D. Grybauskaitė. znadwilii.lt, 7 marca 2009. [dostęp 2009-05-24].
  5. Ruch Liberałów wyraża poparcie dla D. Grybauskaitė. znadwilii.lt, 7 marca 2009. [dostęp 2009-05-24].
  6. Grybauskaite wygrała wybory. Litwa będzie miała pierwszą prezydent. gazeta.pl, 18 maja 2009. [dostęp 2009-05-24].
  7. Lithuania gets first woman leader. bbc.co.uk, 18 maja 2009. [dostęp 2009-05-24]. (ang.).
  8. Dalia Grybauskaite zaprzysiężona na prezydenta. znadwilii.lt, 12 lipca 2009. [dostęp 2009-12-06].
  9. Grybauskaitė chce powalczyć o drugą kadencję. kurierwilenski.lt, 3 lutego 2014. [dostęp 2014-05-13].
  10. Dalia Grybauskaite wygrywa. Ale druga tura jednak będzie. tvn24.pl, 12 maja 2014. [dostęp 2014-05-13].
  11. 2014 m. gegužės 11 d. Respublikos Prezidento rinkimai. vrk.lt. [dostęp 2014-05-26]. (lit.).
  12. Dalia Grybauskaite zaprzysiężona na drugą kadencję. tvn24.pl, 12 lipca 2014. [dostęp 2014-08-02].
  13. Grybauskaitė przekazała Pałac Prezydencki Nausėdzie. zw.lt, 12 lipca 2019. [dostęp 2019-07-13].
  14. Dalia Grybauskaitė została członkiem klubu madryckiego. wilnoteka.lt, 22 czerwca 2020. [dostęp 2020-11-04].
  15. a b Apdovanotų asmenų duomenų bazė. lrp.lt. [dostęp 2020-11-04]. (lit.).
  16. Lietuvas valsts apbalvojumus piešķir arī Latvijas kultūras un zinātnes darbiniekiem. nra.lv, 16 lutego 2011. [dostęp 2013-05-08]. (łot.).
  17. Tildelinger av ordener og medaljer. kongehuset.no. [dostęp 2020-11-04]. (norw.).
  18. Fálkaorðuhafar – Grybauskaite, Dalia. falkadb.forseti.is. [dostęp 2014-04-28]. (isl.).
  19. Lietuvas prezidentei piešķir Atzinības krustu. la.lv, 12 czerwca 2012. [dostęp 2013-05-08]. (łot.).
  20. Ordonnance Souveraine n° 3.987 du 15 octobre 2012 portant élévation dans l’Ordre de Saint-Charles. journaldemonaco.gouv.mc, 19 października 2012. [dostęp 2020-11-04]. (fr.).
  21. Lithuania and Malta will strengthen bilateral relations and cooperation within EU. lrp.lt, 29 maja 2012. [dostęp 2020-11-04]. (ang.).
  22. Suomen Valkoisen Ruusun ritarikunnan suurristin ketjuineen ulkomaalaiset saajat. ritarikunnat.fi. [dostęp 2020-11-04]. (fiń.).
  23. Riiklike autasude andmine. riigiteataja.ee, 21 maja 2013. [dostęp 2020-11-04]. (est.).
  24. Lithuania-Germany strategic partnership – for the benefit of Europe. lrp.lt, 11 lipca 2013. [dostęp 2020-11-04]. (ang.).
  25. Указ Президента України № 413/2018 Про нагородження Д. Грібаускайтє орденом Свободи. rada.gov.ua, 6 grudnia 2018. [dostęp 2021-08-25]. (ukr.).
  26. Dalia Grybauskaitė, predsednica Republike Litve. up-rs.si. [dostęp 2020-11-04]. (słoweń.).
  27. M.P. z 2019 r. poz. 326.
  28. Valstybinis vizitas Lenkijoje – pasiektų rezultatų įtvirtinimas. lrp.lt, 21 lutego 2019. [dostęp 2019-02-23]. (lit.).
  29. Nagrody Lewiatana. konfederacjalewiatan.pl. [dostęp 2017-07-20].
  30. Litauische Präsidentin erhält Karlspreis 2013. handelsblatt.com, 8 grudnia 2012. [dostęp 2013-05-08]. (niem.).

Bibliografia edytuj