Dolina Jałowiecka

dolina w Tatrach Zachodnich

Dolina Jałowiecka (słow. Jalovecká dolina, Jalovská dolina[1]) – dolina walna w zachodniej części słowackich Tatr Zachodnich.

Dolina Jałowiecka, widok z Siwego Wierchu
Głęboki Worek – kocioł lodowcowy w odgałęzieniu Doliny Jałowieckiej
Dolina Bobrowiecka Liptowska – główny ciąg Doliny Jałowieckiej
Wylot Doliny Jałowieckiej

Topografia edytuj

Górna część doliny podchodzi pod grań główną na odcinku od Banówki po Siwy Wierch. Od wschodniej strony obramowanie doliny tworzy Grań Rosochy i najbardziej zachodnia odnoga Rosochy z Trnacem, Rokitowcem i Skałą, od zachodniej długa grań ciągnąca się od Siwego Wierchu poprzez Ostrą, Wielką Kopę, Małą Kopę, Babki, Szczawne i Sokół. Wylot doliny znajduje się na wysokości ok. 800 m n.p.m. w miejscowości Jałowiec na Liptowie. W górnej części dolina rozgałęzia się. Główny ciąg stanowi Dolina Bobrowiecka Liptowska, która ciągnie się pod szczyt Brestowej (1934 m) w grani głównej. Drugie główne odgałęzienie to dolina Parzychwost ciągnąca się po Banówkę (2178 m, najwyższy punkt w otoczeniu doliny) i Pachoł (2167 m) – obydwa szczyty również znajdują w grani głównej. Dolina Parzychwost ma boczną odnogę – Dolinę Głęboką z kotłem lodowcowym zwanym Głębokim Workiem. Mniejszymi odgałęzieniami i żlebami Doliny Jałowieckiej są: Sokoli Żleb, Mnichowy Żleb, Zapaczny Żleb, Zabijaczny Żleb, Rokitowiec, żleb Brzezowczyk, Żleb pod Wałowiec, żleb Cielarczysko[2]. Rozpiętość pionowa doliny wynosi aż 1380 m[3].

Opis doliny edytuj

Cała dolina ma długość 8,5 km. Jej dolna część to głęboki jar o stromych zboczach i długości ok. 3 km. Dolina zbudowana jest głównie z gnejsów i łupków krystalicznych. W górnych partiach północno-wschodniej części doliny spotyka się granitoidy, a w części zachodniej występują skały osadowe: dolomity i wapienie. Górna część doliny była zlodowacona. Po zlodowaceniach pozostało kilka kotłów lodowcowych. Jednym z nich jest położony pomiędzy Spaloną Kopą i Pachołem Głęboki Worek – najwyższe piętro doliny Parzychwost. Ostatni lodowiec miał grubość ok. 110 m i długość ok. 4,3 km. W rejonie Kotlin (w pobliżu przełęczy Palenica Jałowiecka) w plejstocenie występowało zjawisko przepływu lodów przez główną grań w kierunku północnym (transfluencja lodowca)[3].

Duże zróżnicowanie podłoża (zarówno skały osadowe, jak i krystaliczne) powoduje, że występuje tutaj bogata gatunkowo szata roślinna. W 1988 r. lasy zajmowały 44% powierzchni, kosówka 32%, a hale 24%. Od kiedy zaprzestano wypasu, stopniowo zmniejsza się powierzchnia hal na korzyść lasów, a zwłaszcza kosówki, dawniej silnie przetrzebionej na potrzeby pasterstwa[3].

W głównym ciągu doliny znajdują się trzy niewielkie jeziora zwane Bobrowieckimi Stawkami: Czarny Stawek, Mały Stawek (najmniejszy, w związku z czym często pomijany przez polskojęzyczne źródła)[4] i Biały Stawek. Niekiedy wysychają.

Głównym potokiem jest Jałowiecki Potok powstający z połączenia Potoku z Polany i Parzychwostu[5]. Odmienny pogląd – oparty przede wszystkim na wielokrotnej różnicy w wielkościach przepływu – występuje we wszystkich źródłach słowackich. Zgodnie z nimi górny bieg Jałowieckiego Potoku stanowi odcinek nazywany w polskich źródłach potokiem Parzychwost, natomiast Potok z Polany jest wyłącznie prawym dopływem Jałowieckiego Potoku[6].

Historia i turystyka edytuj

Dolina Jałowiecka jest jedną z dolin tatrzańskich mało znanych i rzadko odwiedzanych przez Polaków. Dla turystów polskich opisał ją Ludwik Zejszner, który w 1835 r. wędrował tędy, podziwiając „szczyty z wysokogórskim wejrzeniem”. Z Polaków prowadzili tutaj obserwacje także botanik Bolesław Kotula i fizjograf Antoni Rehman. Dzisiaj opuszczona dolina niegdyś wrzała intensywnym życiem pasterskim. W 1925 r. wypasano w niej 1220 owiec, a oprócz tego źrebięta, woły i konie. Centrum gospodarcze doliny stanowiła Bobrowiecka Polana[3]. Oprócz niej były jeszcze następujące polany: Praszywe, polana Parzychwost, polana Wałowiec, Nowa Hala, Niedźwiedzia Polana i polana Czerwieniec[5]. Doliną prowadziła dość uczęszczana, kiepskiej jakości droga gospodarcza z Orawy na Liptów (przez Palenicę Jałowiecką). W dawnych wiekach prowadzono też tutaj prace górnicze (wskazują na to miejscowe nazwy topograficzne)[3].

Doliną prowadzą znakowane szlaki turystyczne. Do rozdroża do Parzychwostu są dostępne przez cały rok, powyżej rozdroża tylko w sezonie letnim (15 czerwca – 30 października). Ruch turystyczny jest tutaj niewielki[3].

Szlaki turystyczne edytuj

  – żółty: Jałowiecrozdroże pod TokarniąPrzesieka – rozdroże do Parzychwostu – Palenica Jałowiecka.
  • Czas przejścia z Jałowca do Przesieki: 1:05 h, ↓ 45 min
  • Czas przejścia od Przesieki do rozdroża do Parzychwostu: 1:35 h, z powrotem tyle samo
  • Czas przejścia od rozdroża do Parzychwostu na Palenicę Jałowiecką: 2 h, ↓ 1:30 h
  – czerwony (fragment Magistrali Tatrzańskiej): rozdroże pod Tokarnią – Przesieka – Dolina Żarska. Czas przejścia: 1:50 h, z powrotem tyle samo
  – zielony Doliną Głęboką: rozdroże do Parzychwostu – PraszywePośrednia Salatyńska Przełęcz. Czas przejścia: 2:30 h, ↓ 2:10 h
  – niebieski Doliną Parzychwost: rozdroże do Parzychwostu – Praszywe – Banikowska Przełęcz. Czas przejścia: 2:30 h, ↓ 2 h[7]

Przypisy edytuj

  1. Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
  2. Tatry Zachodnie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000. Warszawa: Wyd. Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2009/10. ISBN 83-87873-36-5.
  3. a b c d e f Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II. Latchorzew: Wyd. Trawers, 1998. ISBN 83-901580-8-6.
  4. Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski, Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker Tatrzański, s. 283. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
  5. a b Marian Kunicki, Tadeusz Szczerba: Tatry Zachodnie. Słowacja. Kraków: PTTK „Kraj”, 1992. ISBN 83-7005-248-7.
  6. Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski, Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker Tatrzański, s. 284. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
  7. Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Zachodnie: polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-89-7.
Panorama wylotu Doliny Jałowieckiej i podnóży Babek