Eduard Budźka
Eduard Adamawicz Budźka (biał. Едуард Адамавіч Будзька[a]; ur. 22 marca 1882 w Budsławiu, zm. 14 sierpnia 1958 w Chicago) – białoruski poeta, publicysta, autor wspomnień, działacz społeczny związany z białoruskim ruchem narodowym początku XX wieku; jeden z pierwszych organizatorów białoruskiego systemu oświaty, w 1918 roku Sekretarz Komisji ds. Utworzenia Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego przy Ludowym Sekretariacie Białoruskiej Republiki Ludowej.
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Eduard Adamawicz Budźka |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
22 marca 1882 |
| Data i miejsce śmierci |
14 sierpnia 1958 |
| Sekretarz Komisji ds. Utworzenia Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego przy Ludowym Sekretariacie Białoruskiej Republiki Ludowej | |
| Okres |
od czerwca 1918 |
| Członek Tymczasowego Komitetu Wykonawczego Wielkiej Rady Białoruskiej | |
| Okres |
od 6 listopada 1917 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik |
stanowisko utworzone |
| Następca |
stanowisko zlikwidowane |
| Członek prezydium Białoruskiego Komitetu Narodowego | |
| Okres |
od 7–9 kwietnia 1917 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik |
stanowisko utworzone |
| Następca |
stanowisko zlikwidowane |
Życiorys edytuj
Urodził się 22 marca 1882 roku w miasteczku Budsław w powiecie wilejskim guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. Uczył się w Ryskim Instytucie Politechnicznym, jednak przerwał naukę ze względu na trudności finansowe i zły stan zdrowia. Mieszkając w Rydze służył na poczcie i organizował białoruskie stowarzyszenie narodowe. Od 1906 roku publikował na łamach wydawanej w Wilnie białoruskojęzycznej gazety „Nasza Niwa”, a także w jej kalendarzach wiersze, wolne tłumaczenia rosyjskich bajek i notatki publicystyczne[1]. Często odwiedzał redakcję tego czasopisma i był jednym z jego najaktywniejszych popularyzatorów wśród mieszkańców wsi[2].
Po wybuchu I wojny światowej został ewakuowany przed nadejściem wojsk niemieckich do Petersburga[3]. W 1916 roku brał udział w pracach Białoruskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny w Piotrogrodzie (BTPOWP), wydawał[1] i redagował dziennik katolicki „Swietacz” (pol. „Oświeciciel”)[3], publikował w gazecie „Dziannica” (pol. „Zorza Poranna”; artykuł Dumki da hramatyki pod pseudonimem Akcub, 1916)[1]. W dniach 7–9 kwietnia (25–27 marca st. st.) 1917 roku brał udział jako przedstawiciel BTPOWP w Zjeździe Białoruskich Organizacji Narodowych w Mińsku, który opowiedział się za autonomią Białorusi w składzie demokratycznej federacji rosyjskiej. W jego trakcie został wybrany na członka prezydium Białoruskiego Komitetu Narodowego (BKN)[4]. W połowie kwietnia wszedł w skład delegacji BKN, która udała się do Piotrogrodu w celu nawiązania stosunków z Rządem Tymczasowym Rosji[b]. Delegacja przekazała na ręce premiera Gieorgija Lwowa rezolucję mówiącą m.in. o konieczności przekształcenia Rosji w demokratyczną federację, a także zawierają postulaty wprowadzenia w szkołach krajowych języka białoruskiego i kursów wiedzy o Białorusi. Postulaty nie zostały jednak przez Rząd Tymczasowy Rosji uwzględnione[4].
Eduard Budźka był członkiem Petersburskiego Oddziału Białoruskiej Socjalistycznej Gromady (BSG). W czerwcu 1917 roku na konferencji BSG został wybrany do jej Komitetu Centralnego. W lipcu był delegatem na Zjazd Białoruskich Organizacji i Partii w Mińsku[1]. W trakcie drugiej sesji Centralnej Rady Białoruskich Organizacji i Partii w dniach 28 października – 6 listopada (15–24 października st. st.) 1917 roku, w trakcie którego organizacja została przekształcona w Wielką Radę Białoruską (WRB), Eduard Budźka został wybrany na członka 24-osobowego Tymczasowego Komitetu Wykonawczego WRB. W tym czasie był członkiem Chrześcijańskiego Związku Demokratycznego[5]. W grudniu został delegatem na I Zjazd Wszechbiałoruski[1]. W czerwcu 1918 roku, po ogłoszeniu niepodległości przez Białoruską Republikę Ludową (BRL), Eduard Budźka objął stanowisko Sekretarza Komisji ds. Utworzenia Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego przy Ludowym Sekretariacie BRL. Aktywnie zaangażował się w tworzenie białoruskich szkół[2] i w tym samym roku był jednym z organizatorów Budsławskiego Gimnazjum Białoruskiego[1] (według innego źródła – Białoruskiego Seminarium Nauczycielskiego w Budsławiu)[2]. W 1921 roku wszedł w skład tajnego Białoruskiego Komitetu Państwowego, który stawiał sobie za cel utworzenie państwa białoruskiego pod patronatem Polski. Organizacja istniała ok. trzech-czterech miesięcy[6]. Na początku lat 20. przeprowadził się z Polski na Łotwę, gdzie organizował białoruską oświatę[2]. W latach 1921–1922 kierował białoruskimi kursami nauczycielskimi w Dyneburgu. Mieszkał w Rydze i Kownie, występował z artykułami na tematy moralno-etyczne i religijne[1]. Następnie powrócił do Polski, gdzie mieszkał przez kilka lat do wybuchu II wojny światowej[2].
W czasie niemieckiej okupacji pracował jako nauczyciel w Mińsku i Baranowiczach. Po wojnie mieszkał w Niemczech Zachodnich i Stanach Zjednoczonych, gdzie od lat 50. działał w miejscowej białoruskiej społeczności[2], m.in. występował ze wspomnieniami w gazecie „Baćkauszczyna”[1]. Zmarł w Chicago 14 sierpnia 1958 roku[2].
Twórczość edytuj
Eduard Budźka był autorem licznych artykułów w białoruskiej prasie, m.in. krótkich wspomnień o wydarzeniach i postaciach białoruskiego ruchu narodowego pierwszej ćwierci XX wieku[2].
Rodzina edytuj
Eduard Budźka miał córki Ludwikę i Irenę, a także syna Czasłaua. Wszyscy troje ukończyli Gimnazjum Białoruskie w Wilnie i Uniwersytet Stefana Batorego, pracowali w różnych okresach jako nauczyciele, a po wojnie znaleźli się na emigracji w Stanach Zjednoczonych[7].
Uwagi edytuj
- ↑ W literaturze występuje także jako Эдзюк Будзька (czyt. Edziuk Budźka).
- ↑ Oprócz Eduarda Budźki w skład delegacji weszli także: Roman Skirmunt, Paweł Aleksiuk, J. Kanczar, Michał Kochanowicz oraz Iwan Kraskouski.
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- pod. red. Michaiła Tkaczoua: Encykłapiedyja historyi Biełarusi u 6 tamach. T. 1. A – bielica. Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imia Pietrusia Brouki, 1993, s. 496. ISBN 5-85700-074-2. (biał.).
- Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.
- Oleg Łatyszonek: Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 1995, s. 273. ISBN 83-903068-5-9.
- Alena Katkowicz, Weranika Katkowicz-Klentak, red. Ł. Hłahouska, W. Charuży: Uspaminy. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 1999, s. 142. (biał.).