Foka pospolita
Foka pospolita[28] (Phoca vitulina) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny fokowatych (Phocidae).
| Phoca vitulina[1] | |||||
| Linnaeus, 1758[2] | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Parvordo | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
foka pospolita | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[27] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Taksonomia edytuj
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Phoca vitulina[2]. Holotyp pochodził z Morza Botnickiego i Bałtyckiego[29][30].
Niektórzy autorzy rozpoznają podgatunek mellonae z jezior i rzek półwyspu Ungava w Kanadzie, ale obecnie nie jest uwzględniany[31]. Podgatunki P. vitulina są rozróżnialne na podstawie morfologii i genetyki, ale granice geograficzne oddzielające richardii od stejnegeri (północny Ocean Spokojny) nie są dokładnie znane[31]. Uznawany powszechnie podgatunek concolor[29], ale ostatnie dane molekularne sugerują, że jest parafiletyczny w stosunku do podgatunku nominatywnego i powinien być uważany za jego synonim[31]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[31]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe |
|---|---|---|---|
| P. v. richardii | Halicyon richardii | J.E. Gray, 1864 | Vancouver, Kolumbia Brytyjska, Kanada[32][30]. |
| P. v. stejnegeri | Phoca stejnegeri | J.A. Allen, 1902 | Wyspa Beringa, Kraj Kamczacki, Rosja[30]. |
Etymologia edytuj
- Phoca: gr. φωκη phōkē „foka”[33].
- vitulina: łac. vitulinus „cielęcy”, od vitulus „cielę”[34].
- richardii: adm. Sir George Henry Richards (1820–1896), Royal Navy, hydrograf Admiralicji[35].
- stejnegeri: dr Leonhard Hess Stejneger (1851–1943), norweski zoolog mieszkający w Stanach Zjednoczonych w latach 1881–1943, kustosz Smithsonian Institution w latach 1884–1943[36].
Zasięg występowania edytuj
Foka pospolita występuje w wodach klimatu umiarkowanego, subarktycznego i na wybrzeżach mórz strefy okołobiegunowej. Zamieszkuje północne wybrzeża Atlantyku i Pacyfiku. W Atlantyku obszar jej występowania dochodzi do granicy Portugalii i Meksyku. Na Pacyfiku spotykana jest wzdłuż wybrzeży Kanady i Chin. Można ją także spotkać w zachodnim Bałtyku po wyspy Uznam i Wolin, sporadycznie także bardziej na wschód. Bałtycka populacja liczy 600-700 sztuk. Niewielka kolonia występuje na południu Szwecji, większe znajdują się w Cieśninach Duńskich.
Zasięg występowania w zależności od podgatunku[31]:
- P. vitulina vitulina – północno-wschodni Ocean Atlantycki, w tym Svalbard na południe do północno-zachodniej Francji (Bretania), sporadycznie obserwowany na południu aż do północnej Portugalii i północno-zachodniego Oceanu Atlantyckiego, od środkowej części atlantyckich Stanów Zjednoczonych do kanadyjskiej Arktyki i na wschód do Grenlandii.
- P. vitulina richardii – północno-wschodni Ocean Spokojny, od Aleutów przez Zatokę Alaska (w tym jezioro Iliamna) na południe do wybrzeży Kalifornii Dolnej (północny Meksyk); strefa kontaktu z podgatunkiem stejnegeri może przebiegać w linii zachodni półwysep Alaska–wschodnie Aleuty.
- P. vitulina stejnegeri – północno-zachodni Ocean Spokojny wzdłuż wybrzeży Rosyjskiego Dalekiego Wschodu, od Kamczatki, Wysp Kurylskich po północną Japonię (Hokkaido) i na wschód do Aleutów; strefa kontaktu z podgatunkiem richardii może przebiegać w linii wschodnie Aleuty–zachodni półwysep Alaska.
Morfologia edytuj
Długość ciała samic około 120–170 cm, samców około 140–190 cm; masa ciała samic około 80–120 kg, samców około 100–140 kg[37]. Noworodki osiągają długość 75–100 cm i ciężar 8–12 kg[37]. Ubarwienie od jasnoszarego do ciemnobrązowego.
Ekologia edytuj
Fokę pospolitą cechuje słaby węch, ale bardzo dobry słuch oraz doskonały wzrok. Foka unika wypływania na otwarte wody. Żyje zazwyczaj w wodach płytkich przy kamienistych wybrzeżach. Czasami spotyka się ją blisko ujść rzek oraz przy niewielkich piaszczystych wyspach. W wodzie foki są niezwykle zwinne i doskonale sobie radzą przy połowie ryb, które są ich podstawowym pożywieniem. Zjadają głównie śledzie i ryby dorszowate. Dietę uzupełniają bezkręgowcami.
Ciało foki jest doskonale przystosowane do życia w wodzie. Ma opływowy kształt, jest stosunkowo krępe, głowa zaokrąglona, pysk krótki z nozdrzami ustawionymi pod kątem w kształcie litery V[38].
Ciąża trwa 9-11 miesięcy. Samica rodzi jedno, czasami dwa młode. Poród następuje na lądzie, ale małe foki już po kilku godzinach wchodzą do wody i doskonale pływają. Matka karmi młode mlekiem przez około 5 tygodni[39]. Dożywają nawet do 46 roku życia[40].
Ochrona edytuj
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[27]. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej, zakazuje się także umyślnego płoszenia lub niepokojenia fok[41][42].
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Phoca vitulina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 38. (łac.).
- ↑ P.S. Pallas: Zoographia Rosso-Asiatica: sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico, et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. T. 1. Petropoli: Ex Officina caes. Academiae Scientiarum, 1811, s. 114. (łac.).
- ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. xxi, 629. (łac.).
- ↑ S. Nilsson: Skandinavisk Fauna en Handbok for Jagare och Zoologer. Cz. 1: Daggande djuren. Lund: Trycki uti Bolingska Boktryckeriet, 1820, s. 359. (szw.).
- ↑ Thienemann 1824 ↓, s. 59.
- ↑ Thienemann 1824 ↓, s. 61.
- ↑ Lesson 1828 ↓, s. 414.
- ↑ Lesson 1828 ↓, s. 415.
- ↑ J.E. DeKay: Zoology of New-York, or the New-York fauna; comprising detailed descriptions of all the animals hitherto observed within the state of New-York, with brief notices of those occasionally found near its borders, and accompanied by appropriate illustrations. Cz. 1: Mammalia. Albany: W. & A. White & J. Visscher, 1842, s. 53. (ang.).
- ↑ T.R. Peale: Mammology. W: United States Exploring Expedition: United States Exploring Expedition. During the year 1838, 1839, 1840, 1841, 1842. Under the command of Charles Wilkes, U.S.N.. Cz. 8: Mammalia and ornithology. Philadelphia: Printed by C. Sherman, 1848, s. 30. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of the Specimens of Mammalia in the Collection of the British Museum. Cz. 2: Seals. London: The Trustees, 1850, s. 24. (ang.).
- ↑ J.E. Gray. Notes on seals (Phocidae), including the description of a new seal (Halicyon richardii) from the West Coast of North America. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 28, 1864. (ang.).
- ↑ T.S. Gill. Prodrome of a Monograph of the Pinnipedes. „Communications of the Essex Institute”. 5, s. 4 (przypis), 1866–1867. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British museum. Supplement. London: The Trustees, 1871, s. 2. (ang.).
- ↑ Gray 1866 ↓, s. 30.
- ↑ Gray 1866 ↓, s. 367.
- ↑ J.W. Clark. Exhibition of, and remarks upon, skulls of Phoca (Halicyon) richardsi and Phoca vitulina. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1873, s. 556, 1873. (ang.).
- ↑ J.A. Allen: History of North American Pinnipeds. A Monograph of the Walruses, Sea-Lions, Sea-Bears and Seals of North America. Washington: Government Printing Office, 1880, s. 454. (ang.).
- ↑ Allen 1902 ↓, s. 485.
- ↑ a b Allen 1902 ↓, s. 495.
- ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 286. (łac.).
- ↑ J.K. Doutt. A review of the genus Phoca. „Annals of Carnegie Museum”. 29, s. 111, 1942. (ang.).
- ↑ T. Inukai. [Hair seals (a za rishi) in our northern waters]. „Shokubutsu Dobutsu”. 10, s. 630, 1942. (jap.).
- ↑ А.Н. Белкин. Новый вид тюленя с Курильских островов — Phoca insularis sp. n.. „Доклады Академии Наук СССР”. 158 (5), s. 1217, 1964. (ros.).
- ↑ I.A. McLaren. Taxonomy of harbor seals of the western North Pacific and evolution of certain other hair seals. „Journal of Mammalogy”. 47 (3), s. 470, 1966. DOI: 10.2307/1377687. (ang.).
- ↑ a b L. Lowry, Phoca vitulina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-18] (ang.).
- ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 154. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Phoca vitulina. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-18].
- ↑ a b c J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 328. (ang.).
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 446. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ G.S. Miller & R. Kellogg. List of North American Recent mammals. „Bulletin - United States National Museum”. 205, s. 785, 1955. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 532.
- ↑ K. Kumaniecki: Słownik łaciński polsko. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1986, s. 541. (pol. • łac.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 307.
- ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 392–393. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
- ↑ a b B. Stewart: Family Phocidae (Earless Seals). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 180–181. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
- ↑ Sławomir Wąsik, Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 36, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-29].
- ↑ K. Krzyżanowski: Wśród zwierząt. Ssaki.
- ↑ Emilia Stawikowska Foka Rowcia wyszła ze szpitala. "To egzotyczny gatunek na naszym wybrzeżu"
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
Bibliografia edytuj
- F.A.L. Thienemann: Reise im Norden Europas, vorzüglich in Island in den Jahren 1820 bis 1821. Cz. 1. Leipzig: Carl Heinrich reelam, 1824, s. i–viii, 1–160. (niem.).
- R.-P. Lesson: Phoque. Phoca. Mam. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 13. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D'Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1828, s. 400–426. (fr.).
- J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British Museum. Wyd. 2. London: The Trustees, 1866, s. 1–402. (ang.).
- J.A. Allen. The hair seals (family Phocidae) of the North Pacific Ocean and Bering Sea. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 16 (34), s. 459–499, 1902. (ang.).
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- Foka pospolita. Strona internetowa Stacji Morskiej Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego. [dostęp 2008-06-16].
- Steinway, M.: Phoca vitulina. (On-line), Animal Diversity Web, 2003. [dostęp 2008-06-16]. (ang.).