Fort Winiary
Fort Winiary (nazywany potocznie Cytadelą) – centralny fort w strukturze poligonalnych umocnień Twierdzy Poznań (niem. Festung Posen) położony na Wzgórzu Winiarskim w Poznaniu. Był największym fortem artyleryjskim w Europie. W 2008 uznany został przez prezydenta RP, w ramach historycznego zespołu miasta Poznania, jako pomnik historii.
 nr rej. 559/Wlkp/A z 16 kwietnia 1966, 23 listopada 2007
| |
 Rawelin I na Cytadeli | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Architekt | |
| Ukończenie budowy |
1828–1842 |
Położenie na mapie Poznania  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
 52°25′16″N 16°56′07″E/52,421111 16,935278
| |
Historia edytuj
Budowa edytuj
Pierwsze prace przy budowie fortu rozpoczęto 23 czerwca 1828 roku[1]. Projekt fortu sporządził Johann Leopold Ludwig Brese, zatwierdzono go 21 lutego 1829 roku. W maju i czerwcu 1830 przeniesiono na północ dwie wsie Winiary oraz zlikwidowano folwark Bonin. 29 czerwca 1834 2. batalion 18. Pułku Piechoty obsadził nie wykończony jeszcze fort, zaś w październiku i grudniu Kernwerk został obsadzony przez dwa bataliony 6. Pułku Piechoty. Do 1839 roku były już ukończone skarpy, a do 1842 zbudowano przeciwskarpy. Tym samym budowa fortu została zakończona.
Modernizacje edytuj
Modernizacje przechodziły dwie prochownie wojenne (Kriegs-Pulver-Magazin) zbudowane w 1838, następnie przebudowywane w 1869, 1873, 1888. W 1882 roku na narożnikach rawelinów II i III zbudowano stanowiska dla dział 21mm (Mantel-Rohr). Na początku XX w. postawiono budynek radiostacji oraz trzy maszty antenowe. W tym samym okresie powstał betonowy schron sanitarny w rejonie Reduty III.
Lata 1918–1939[2] edytuj
W roku 1918 załogę Cytadeli stanowiło około 800 ludzi. Polaków było około 50. Jednym z nich był dowódca stacji radiowej sierżant Stanisław Jóźwiak, który był jednocześnie członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego. Z jego inicjatywy w miejsce zdemobilizowanych żołnierzy niemieckich udało się do obsługi radiostacji wprowadzić Polaków. Od tego momentu Polacy kontrolowali wymianę informacji między Poznaniem a Berlinem. W dniu wybuchu powstania wielkopolskiego do Komisji Rozjemczej w Spa został wysłany pierwszy polski radiogram o sytuacji w Poznaniu. Powstańcy pragnęli jak najszybciej opanować Cytadelę. Dowództwo niemieckie chcąc wzmocnić załogę przygotowywało demobilizację żołnierzy polskiego pochodzenia, jednak nie zdążyło tego zrobić. 29 grudnia do koszar wprowadzono kompanię powstańczą i zmuszono niemiecką załogę do kapitulacji. Na terenie Cytadeli utworzono I Batalion Telegrafistów Wielkopolskich. W kwietniu 1919 roku rozpoczęto formowanie II Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich. Jesienią 1919 roku w wyniku połączenia Wojsk Wielkopolskich z wojskiem krajowym, na bazie istniejących dwóch batalionów, utworzono dodatkowo 7. Batalion Telegraficzny i 2. Batalion Radiotelegraficzny. Na terenie Cytadeli, oprócz łącznościowców stacjonowały również okresowo takie jednostki jak dywizjon zapasowy samochodów pancernych, batalion kolejowy. szwadron zapasowy 17. Pułku Ułanów. W 1921 roku radiostację udostępniono Ministerstwu Poczt i Telegrafów, oraz poznańskiej stacji Polskiego Radia. Od 1934 roku zainstalowano aparaturę o mocy 16 kW a w 1938 roku o mocy 50 kW. Na terenie 7. Batalionu Telegraficznego odbywały się kursy kryptograficzne dla studentów matematyki Uniwersytetu Poznańskiego. W sierpniu 1939 roku ogłoszono mobilizację alarmową dla wojsk łączności. 7. Batalion Telegraficzny zmobilizował oddziały łączności na potrzeby Armii „Poznań” i Armii „Pomorze”.
Fort w okresie II wojny światowej edytuj
Cytadela stanowiła ostatni punkt oporu Niemców i została zdobyta 23 lutego 1945 roku – w 27. rocznicę utworzenia Armii Czerwonej. Fortyfikacje zostały częściowo zburzone w trakcie zdobywania miasta. Najbardziej ucierpiała redita koszarowa, pozostałe elementy fortu doznały tylko lekkich uszkodzeń.
Lata powojenne edytuj
Na stokach Cytadeli miała miejsce ostatnia w historii Polski publiczna egzekucja. W dniu 21 lipca 1946 roku powieszono tutaj z wyroku Najwyższego Trybunału Narodowego, niemieckiego zbrodniarza, gauleitera Kraju Warty (niem. Reichsgau Wartheland; Warthegau) Artura Greisera.
W kolejnych latach fort systematycznie rozbierano. W latach 1963–1970 Cytadela została oczyszczona z ruin budowli obronnych i przekształcona w Park-Pomnik Braterstwa Broni i Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (obecnie Park Cytadela). Budowa parku doprowadziła do niemalże całkowitej rozbiórki fortu, a pozyskaną cegłę użyto do odbudowy zrujnowanej Warszawy i Poznania[3].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Marek Rezler: Kalendarium poznańskie. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy "Koziołki Poznańskie", 1994, s. 248. ISBN 83-901625-0-4.
- ↑ Janusz Karwat: Telegrafiści w koszarach Fortu Winiary,KMP 2011 4 Cytadela. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2011, s. 141-153. ISSN 0137-3552.
- ↑ Jarosław Bączyk, Zarys historii Cytadeli (Fortu Winiary), Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych
Linki zewnętrzne edytuj
- Twierdza poligonalna – Fort Winiary
- Fort Winiary – Mariusz Wojciechowski
- Muzeum uzbrojenia w Poznaniu. muzeumniepodleglosci.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-26)].