Wikipedia

Fotos Dzawelas

Fotos Dzawelas, gr. Φώτος Τζαβέλας lub Φώτος Τζαβέλλας[1] (ur. 1770 w Souli, zm. w listopadzie 1809 na Korfu[2]) – przywódca Suliotów podczas obrony przed wojskami Ali Paszy. Jeden z synów Lambrosa Dzawelasa[3] i Moscho Dzaweli (1760-1803)[4][5].

Fotos Dzawelas

Życiorys edytuj

Fotos Dzawelas wraz z rodziną należał do Τζαβελαίοι (Dzawelasów) – klanu z Souli w Epirze[6][7]. Jego ojciec Lambros Dzawelas był przywódcą Souli. W lecie 1792 roku młody Fotos wraz z 70 Suliotami pod dowództwem Lambrosa Dzawelasa spotkał się z wojskiem Alego Paszy w związku z zawarciem sojuszu Alim Paszą, co miały uświetnić zawody sportowe. Pod pretekstem tychże zawodów Sulioci zostali najpierw rozbrojeni, a następnie uwięzieni w Janinie. Fotos, mimo młodego wieku, podtrzymywał na duchu współwięźniów aż do zwycięstwa Suliotów i wymiany jeńców z Ali Paszą[8]. Fotos został wodzem wojennej wspólnoty Souli po śmierci swego ojca Lambrosa[9]. 2 czerwca 1800 r. Ali Pasza wprowadził wojska w okolice bliskie Souli i zajął bez walki 2 opuszczone wsie i obległ Kiafę. Dowodzeni przez Dzawelasa przerwali oblężenie, zabijając 3000 żołnierzy Alego, a tracąc 70 zabitych i około 100 rannych. W rezultacie Ali uciekł do Janiny[10]. Po kilku miesiącach Ali powtórzył atak, ale znowu jego wojska zostały zdziesiątkowane. Wówczas Ali Pasza otoczył Suliotów, by wziąć ich głodem, ale Sulioci przez długie miesiące przerywali kordon jego wojsk. Początkowo odbywało się to w sposób zorganizowany. Później, gdy im zabrakło żywności i w dzień niepodobna im było przechodzić pod ogniem krzyżowym wojsk Alego, w nocy i w pojedynkę przekraczali kordon w ubiorach szarych futrzanych z kozy, pełznąc po ziemi, z nieczyszczoną bronią, by nie błyszczała, przesuwali się pod baszty, obsadzone armatami, tak iż oblegający nazywać ich zaczęli demonami nocy[11].

Po 10 miesiącach nie udało ich się złamać, lecz przez głód spadła ich odporność i chorowali. Wtedy Tzawellas przystał na propozycję zawieszenia broni pod warunkiem oddania 24 zakładników w ręce Alego, który ich uwięził w Janinie. Oblężenia jednak nie tylko nie przerwał, lecz podwoił liczbę oblegających[12]. Po roku oblężenia Sulioci stracili ok. 100 osób. Wobec głodu i potrzeby dalszej obrony Dzawelas odesłał okaleczonych i starców na Korfu. Głód był jednak w oblężonej Kiafie tak duży, że Sulioci jedli trawę gotowaną z odrobiną mąki. Fotos posłał więc ok. 160 osób do niedalekiej Pargi po żywność, z którą powrócili mimo oblężenia. Na wieść o tym Ali Pasza wyznaczył tak surowe kary dla swego wojska, że doszło w nim do buntu i chwilowego sojuszu części Albańczyków z Suliotami. Ali przekupił jednak lub skłócił Albańczyków i zajął przez zdradę twierdzę Delwina oraz zabił część zakładników, szantażując rodziny pozostałych, w tym Dzawelasa[13]. Wówczas Fotos przekazał władzę przybyłemu wtedy do Kiafy mnichowi Samuelowi, a sam walczył jako szeregowiec, wykazując się osobistym męstwem. W tym czasie Selim III nakazał Alemu rozejm z Suliotami, Ali zaś zażądał, by wygnali niezłomnego Fotosa i postawili Turkom twierdzę. Wysłał także do nich potencjalnego rywala Dzawelasa[14]. Przy rozważaniu tych warunków Mnich Samuel udał się do Kunghi, a Fotos powiedział: Odejdę! – Dawszy tylekroć krew i życie ojczyźnie, nie chcę, szkodzić jej moją obecnością, ale przebóg, zachowajcie starannie skarb, który wam poruczam: wolność i ojczyznę[15]. Po czym spalił dom, by nie stanął w nim wróg i zapowiedział powrót, gdy Sulioci będą go potrzebowali, po czym opuścił Kiafę. Ali natychmiast zaprosił go do siebie i zwlekał z rozejmem. Fotos był przeciwny swemu wyjazdowi do Janiny, ale za namowami Suliotów pojechał, by po wspaniałym przyjęciu usłyszeć od Alego Paszy żądanie poddania całego Souli. Fotos odmówił, ale zgodził się wyprowadzić z Kiafy tych, którzy zechcą z nim wyjść. Powróciwszy do Kiafy, opowiedział o podstępie Alego, i o tym, jak się zobowiązał powrócił do Janiny, tyle że sam. Natychmiast został uwięziony.

W tym czasie okręt francuski z pomocą dla Souli spowodował zmianę polityki Selima III, który rozkazał Alemu wyniszczyć Souli, wieś o tej nazwie padła przez zdradę. Fotos jeszcze raz w tym samym celu uwolniony postanowił wyprowadzić z Kiafy niezdolnych już do walki[16], lecz zamiar ten przejrzano, a Kiafa padła przez zdradę. Tylko Kunghi z mnichem Samuelem i Dzawelasem broniło się tak, że Ali Pasza znów wyjechał do Janiny. W Kunghi jednak zabrakło nie tylko żywności, ale i wody, i umierało tak wielu, że Sulioci zwrócili się do Dzawelasa o honorową kapitulację, a oblegający Kunghi Wely Pasza, syn Alego, na nią przystał pod warunkiem opuszczenia rodzinnych stron[17].

Mimo pościgu nakazanego przez Alego, Dzawelas wyprowadził większość Suliotów w połowie grudnia 1803 do Pargi[18], skąd odpłynęli na wygnanie na Korfu i inne wyspy Jońskie[19], gdzie wielu z nich znalazło służbę w tamtejszym wojsku[20]. Fotos zmarł na Korfu w listopadzie 1809[21]. Pogłoski głosiły, że został otruty na polecenie Ali Paszy przez jego agentów[22], albo przez suliockich rywali. Wiadomo, iż miał wtedy zaledwie 35 lat. W r. 1822 wielu Suliotów powróciło z wysp do kontynentalnej części Grecji i odegrało ważną rolę w greckiej walce o niepodległość.

Fotos miał dwu synów: starszy miał na imię Νικόλαος, w transkrypcji: Nikolajos (1790-1872)[23][24], zaś młodszy Κίτσος, w transkrypcji: Kitsos (1800-1855)[25]. Obaj brali udział w walkach o niepodległość Grecji, Kitsos był później adiutantem króla Ottona oraz premierem Grecji[26][24].

Upamiętnienie edytuj

Jego postać została przedstawiona upamiętniona pomnikami m.in. w rodzinnym Souli[27] oraz w filmach:

  • Zalongo, to kastro tis lefterias, w angielskiej wersji pt. Zalongo, the Fort of Freedom z r. 1959, w reżyserii Steliosa Tatasopoulosa, na podstawie scenariusza Teodorosa Tembosa, rolę Fotosa odtwarzał Dzawelas Karusos[28];
  • Suliotes z r. 1972, w reżyserii Dimitrisa Papakonstadisa, na podstawie scenariusza Panosa Kontellisa i Mihalisa Peranthisa (autor powieści), rolę Photosa odtwarzał Christos Kalavrouzos[29].

Przypisy edytuj

  1. ↑ W publikacji Eugène Yemeniz imię pisane jest jako Photos. Nazwisko pisane jest zarówno przez jedno „l” (λ), jak i dwa; w podanej publikacji pisane jest przez dwa. Podobnie w haśle Tzavellas, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 147.
  2. ↑ Photos Tzavellas na http://www.ancestry.com/.
  3. ↑ Lambros Dzawelas żył w latach 1745–1795 lub 1796 (- Lambros Tzavellas, [w:] Eκπαιδευτικἠ Ελληνικἠ Εγκυκλοπαίδεια – Παγκοσμιο Βιογραφικο Λεξικο, Εκδοτικη Αθηνων, 1991, Tom 9a, s. 100.). W latach 1750–1792 (-Lambros Tzavellas na http://www.ancestry.com/). 1792 jako rok śmierci wynika też z Eugène Yeméniz w Bohaterach Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 31 z 29 VII 1876, s. 72.
  4. ↑ Women in World History. A Biographical Encyclopedia – [1].
  5. ↑ Jego rodzeństwo to:
  6. ↑ Tzavellas, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 147.
  7. ↑ Związki rodowe czy klany Suliotów zwane były farami, główne fary to: Dzawelasowie i Bodzarisowie (– Monika Woźna-Kazantzidis „Markos Botsaris w greckich i polskich utworach romantycznych” w: Małgorzata Borowska, Maria Kalinowska, Katarzyna Tomaszuk (red.) „Filhelenizm w Polsce – wybrane tematy.”, Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego i Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2012, s. 68.).
  8. ↑ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 31 z 29 VII 1876, s. 72.
  9. ↑ W roku 1792 – Eugène Yeméniz w Bohaterach Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 31 z 29 VII 1876, s. 72, podaje, że nastąpiło to w wyniku decyzji Lambrosa Dzawelasa na łożu śmierci: W chwili skonu Lampros Tsawellas polemarka oddający ducha, zwołał wszystkich wodzów. Z męzkiem pożegnaniem podniósł swój uświęcony życiem oręż, i oddał go w ręce swego syna. Zrozumiano ten ruch umierającego, i Fotos, obwołany wodzem polemarką Souli, czyli, jak wynika z daty śmierci Lambrosa, w roku 1792. W roku 1795 lub 1796 – Lambros Dzawelas, [w:] Eκπαιδευτικἠ Ελληνικἠ Εγκυκλοπαίδεια – Παγκοσμιο Βιογραφικο Λεξικο, Εκδοτικη Αθηνων, 1991, Tom 9a, s. 100.
  10. ↑ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 32 z 5 VIII 1876, s. 90–91.
  11. ↑ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 32 z 5 VIII 1876, s. 91.
  12. ↑ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 33 z 12 VIII 1876, s. 105.
  13. ↑ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 33 z 12 VIII 1876, s. 108; i nr 34 z 19 VIII 1876, s. 119.
  14. ↑ Christos Botzaris był synem przywódcy rywalizującego z Tzawellasami klanu osiadłego w Souli, zatem konkurentem do przewodzenia Suliotom. Na wzmożenie rywalizacji między klanami wpłynęło uczynienie Fotosa Dzawelasa przywódcą mimo młodego wieku.
  15. ↑ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 33 z 12 VIII 1876, s. 108; i nr 34 z 19 VIII 1876, s. 107.
  16. ↑ O ciężkim położeniu oblężonych Suliotów świadczy też prośba w liście wysłanym przez Suliotów w lutym 1803 r. do Aleksandra I, wówczas cesarza rosyjskiego, później też króla polskiego, o następującej treści (list został znaleziony przez G. Arsza w archiwum rosyjskiego MSZ, a pochodzi z czasów, gdy kierował nim ks. Adam Jerzy Czartoryski – G. Arsz, dossier 5003, s. 19–21, Албания и Эпир в конце 18-го начале 19-го веков. <Albania i Epir w końcu XVIII i początku XIX wieku>; opublikowany został m.in. w pracy greckiego historyka D. Fotiadisa, Δημήτρη Φωτιάδη, Ιστορία, Μελισσα 1971, tom 21 Α, s. 334.): Cesarzu! Użal się nad dziesięcioma tysiącami dusz prawosławnych, oblężonych w górach Suli, z których 1500 ciągle walczy. Tylko trofeami na wrogach trzymamy się przy życiu i jeszcze nie umarliśmy. Innej pomocy, Władco, nie prosimy, tylko prochu, ołowiu i chleba.
  17. ↑ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 33 z 12 VIII 1876, s. 106.
  18. ↑ Mnich Samuel z 5 Suliotami wysadzili się w powietrze, podpalając zapasy prochu w Kunghi. Kutzonitzas, wcześniej jeden ze zwolenników kapitulacji, poprowadził część Suliotów do Zalongos. Za: Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 34 z 19 VIII 1876, s. 120.
  19. ↑ Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 34 z 19 VIII 1876, s. 120.
  20. ↑ Wojsko powołane dla obrony Wysp Jońskich, wówczas znajdujących się pod kontrolą rosyjską, było pod takąż zwierzchnością. Po Pokoju w Tylży Wyspy Jońskie wróciły do Francji, która, pamiętając o oblężeniu Prewezy w 1798 roku przez Alego Paszę i o losie francuskich jeńców, przejęła zwierzchność nad legią grecką. Wraz ze swymi rodakami Fotos trafił w ten sposób pod dowództwo francuskie – stąd wzmianki o Rosji i Francji w: Eugène Yeméniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 34 z 19 VIII 1876, s. 120.
  21. ↑ Podawana jest data 12 listopada 1809 roku, ale też 4 listopada 1809.
  22. ↑ D. Fotiadisa, Δημήτρη Φωτιάδη, Ιστορία, tom 21, Μελισσα 1971, tom Α, s. 328.
  23. ↑ Tzavellas Nikolajos, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 148.
  24. ↑ a b Hasło Τζαβέλας na portalu Golden-greece. golden-greece.gr. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]..
  25. ↑ Tzavellas Kitsos, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 148.
  26. ↑ Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 148.
  27. ↑ Popiersie Fotosa Dzawelasa w Souli. panoramio.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]..
  28. ↑ Informacje o „Zalongo, to kastro tis lefterias” w bazie Filmweb.pl.
  29. ↑ Informacje o „Souliotes” w bazie Filmweb.pl.

Bibliografia edytuj

  • Eugène Yemeniz, Bohaterowie Grecji, „Ruch literacki” (lwowski), nr 30–45/1876 (dostępne także na Wikiźródłach).
  • Tzavellas Fotos, [w:] Papirus Larousse Britannica, wyd. Papirus, Ateny, 1993, tom 57 (Ταταρία – Τουρκοτέλι), s. 147–148.
  • Ch. Perraivos Ιστορία του Σουλίου και Πάργας..., t. A, oficyna wydawnicza Φ. Καραμπίνη και Κ. Βάφα, 1857 (dostępne także on-line).
  • Eκπαιδευτικἠ Ελληνικἠ Εγκυκλοπαίδεια – Παγκοσμιο Βιογραφικο Λεξικο, Εκδοτικη Αθηνων, 1991, Tom 9a, s. 101.
  • Małgorzata Borowska (wybór, przekład, wstęp i komentarz) antologia: Gminna pieśń Greków (tom 2 w serii „Arcydzieła Literatury Nowogreckiej”), Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną Uniwersytetu Warszawskiego i Wydawnictwo DiG, Warszawa, 2004, rozdział: „Cykl kleftycki”, III cykl pieśni, pieśni 26: „Boje Suliotów”, s. 88–91 (o Moscho i Lambrosie – 26a, s. 88–89, o ich synu Fotosie – 26b, s. 89–90, zastosowana tamże transkrypcja nazwiska to Dzawela i Dzawelas, ze względu na osadzenie w historii tożsamość osób jest jednak pewna).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fotos_Dzawelas&oldid=71577811”