Golczewo

Golczewo (niem. Gülzow) – miasto w województwie zachodniopomorskim, w powiecie kamieńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Golczewo. Położone na Równinie Gryfickiej, nad Jeziorem Okonim i Jeziorem Szczuczym i przepływającą przez nie rzeką Niemicą.

Golczewo

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
ulica Zwycięstwa z widocznym kościołem św. Andrzeja Boboli
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	kamieński
Gmina	Golczewo
Prawa miejskie	1 stycznia 1990
Burmistrz	Maciej Zieliński
Powierzchnia	7,42 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	2709 365,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 91
Kod pocztowy	72-410
Tablice rejestracyjne	ZKA
Położenie na mapie gminy Golczewo Golczewo
Położenie na mapie Polski Golczewo
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Golczewo
Położenie na mapie powiatu kamieńskiego Golczewo
53°49′34″N 14°58′55″E
TERC (TERYT)	3207024
SIMC	0978881
Hasło promocyjne: Pierwsze miasto III Rzeczypospolitej
Urząd miejski ul. Zwycięstwa 23 72-410 Golczewo
Strona internetowa

31 grudnia 2010 r. miasto miało 2708 mieszkańców.

Położenie

Jezioro Okonie w Golczewie w latach 20–30 XX wieku. Widok z ulicy Kamieńskiej

Przez Golczewo biegnie droga wojewódzka nr 106

Miasto znajduje się w północno-zachodniej części woj. zachodniopomorskiego. Golczewo jest położone w południowo-zachodniej części Równiny Gryfickiej. W granicach administracyjnych miasta znajdują się dwa większe zbiorniki wodne: Jezioro Okonie i Jezioro Szczucze, przez które przepływa rzeka Niemica. Główna zabudowa Golczewa mieści się na wschodnich brzegach obu jezior.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 7,42 km².

Częściami miasta są: Golczewko, Golczewo-Młyn i Rybaki. Układ miejski tworzą 29 ulic i 2 osiedla mieszkaniowe.

Golczewo położone jest przy drodze wojewódzkiej nr 106 (Rzewnowo – Stargard – Pyrzyce).

Nazwa

Nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiej nazwy Golesz, co oznacza „goły, „golec”. Na przestrzeni czasu nazwa Golczewo zamieniała swoje brzmienie:

• 1304 – Gulzow
• 1315 – Gulsow, Gulsowe

Historia

Kalendarium IX wiek – nad jeziorami Górnym i Dolnym powstało grodzisko, chroniące od południa dawne państwo Słowian – Wolin IX-XIII wiek – twierdza przekształcona została w solidny zamek, wokół którego powstała słowiańska osada XIV wiek – dokument z 15 lipca 1304 roku informuje o sprzedaży zamku przez dwóch rycerzy biskupowi kamieńskiemu Henrykowi von Wacholz za zgodą księcia szczecińskiego Bogusława IV 1405 r. – zamek przeszedł we władanie książąt pomorskich 1436 r. – książę szczeciński ponownie przekazał zamek biskupom kamieńskim 1454 r. – synod biskupów w Golczewie 1520 r. – zamek kilkakrotnie był odwiedzany przez księcia Bogusława X 1684 r. – Golczewo wraz z całym biskupstwem przeszło we władanie Marchii Brandenburskiej XVIII wiek – Golczewo spełniało wszystkie funkcje ośrodka miejskiego. Posiadało 40 domów, liczyło kilkuset mieszkańców. Trudnili się oni rolnictwem, rzemiosłem i handlem. Liczne przywileje otrzymali tutejsi rzemieślnicy: krawcy, tkacze, siodlarze, kowale i płatnerze. Zamek uległ zniszczeniu, z opisu z 1784 roku wynika, że jest już kupą gruzów. Pozostała tylko wieża. XIX wiek – Miasto liczyło ponad 1000 mieszkańców (w roku 1876 – 1300). Zabudowa osady była skrzyżowaniem budownictwa miejskiego z tradycyjną zabudową wiejską. W tym czasie odbywały się w Golczewie liczne targi drewnem, bydłem i końmi. Specyficzną cechą rzemiosła w tamtym czasie była produkcja łodzi dla potrzeb rybactwa z osad nad Zalewem Szczecińskim i Dziwną. Mieszkańcy trudnili się również spławem drewna Niemicą. 1945 r. – podczas działań wojennych zniszczonych zostało 40 procent miasta, wiele zakładów przemysłowych i rzemieślniczych. Miejscowość została włączona do Polski. Jej dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec. Przez krótki okres administracja polska używała nazw Goleszewo oraz Goliszewo, jednak ostatecznie ustaloną ją w obecnej formie. do 1945 r. w prowincji Pomorze, w rejencji szczecińskiej. W latach 1946–1998 Golczewo należało do województwa szczecińskiego. W latach 1954–1959 miasto było siedzibą gromad Golczewo I i Golczewo II, które zostały połączone tworząc gromadę Golczewo. 1 stycznia 1990 r. – ze względu na miejski charakter funkcjonalno-przestrzenny, Golczewo uzyskało prawa miejskie.

Wieża Zamkowa

Plan Golczewskiego zamku z 1771 roku

Ulica Zwycięstwa (dawniej Unterstrasse) w Golczewie na początku XX wieku

Pierwsza golczewska szkoła (ul. Szkolna)

W IX i X wieku na terenach Golczewa i okolic występowały gleby bielicowe pokryte warstwą żyznej próchnicy, które nadawały się do uprawy. W tym też okresie dzięki biskupowi kamińskiemu Hermannowi von Gleichen na ziemiach tych zaczęli pojawiać się osadnicy niemnieccy z Brandenburgii. Wskutek działań księcia Bogusława IV i Ottona I, właścicielami Golczewa zostali lennicy Wulvekin Smeling (Schmeling) i Echard Wedelstedt (Wedelstädt). Przypuszczalnie około 1284 roku zbudowali oni na niewielkim wzgórzu między jeziorami Szczuczyn i Okonie niewielki zamek, a w roku 1304 do zamku dobudowano wieżę. Golczewo położone jest w połowie drogi między Nowogardem, a Kamieniem Pomorskim.

Pierwsza wzmianka o Golczewie pochodzi z dokumentu castrum Gülzow z 1304 roku w którym to biskup kamieński Heinrich Wacholz nabył zamek golczewski od Wulvekina Smelinga i Echarda Wedelstedta za 1200 marek. W celu zabezpieczenia transakcji wpłacił zaliczkę w wysokości 500 marek, co umożliwiło dotychczasowym właścicielom pozostanie w zamku.

W 1308 roku atak Brandenburczyków na Kamień i pożar, który zniszczył zabudowania przykatedralne wraz z katedrą, zmusił biskupa i kanoników do opuszczenia Kamienia. Biskup Heinrich Wacholtz, w obliczu trudnej sytuacji, przeniósł swoją siedzibę do zamku w Golczewie, położonego 20 kilometrów na południowy wschód od Kamienia. Stał się tym samym pierwszym biskupem kamieńskim, który zamieszkał w zamku w Golczewie, pozostawiając nowo mianowanego sufragana w Kamieniu i odwiedzając katedrę jedynie w dni świąteczne.

Biskup kamieński Friedrich von Eickstedt, urzędujący w latach 1330–1343, po zastawieniu wsi Lędzin w dawnej części województwa koszalińskiego, zdołał spłacić kolejną ratę w wysokości 300 marek w 1331 roku. Co do pozostałych 400 marek, nie ma pewności, czy zostały również uregulowane. Niemniej jednak, obecność biskupów w zamku golczewskim została odnotowana w dokumentach z lat 1315, 1354, 1355 i 1363, choć formalnie użytkownicy to nadal byli Wedelstedtowie. W kolejnych dwóch wiekach zamek, wraz z przyległym majątkiem, często zmieniał właścicieli, będąc źródłem ciągłych długów, sporów, zastawów i procesów.

W owym czasie do klucza golczewskiego należały również Drzewica, Kłęby, Unibórz, Niemica, Upadły, Gadom oraz nieco dalej położone Przybiernów, Miodowice i Zabierzewo.

Trudności finansowe biskupa Johanna I zostały rozwiązane poprzez zastawienie zamku golczewskiego kapitule katedralnej w 1363 roku. W 1385 roku biskup Filip von Rehberg odebrał zastaw od kapituły, przekazując go zaufanemu archidiakonowi, Filipowi von Helpte z Uznamia. Ten spłacił część długów biskupa, jednak pierwsi wierzyciele, Flemmingowie, zrezygnowali w 1402 roku z roszczeń do 6000 marek pożyczonych biskupowi, w zamian za przejęcie zamku w Golczewie. W 1406 roku zamek został sprzedany księciu Bogusławowi VIII, który był pretendentem do tronu biskupiego, za dwukrotnie wyższą cenę. W ten sposób Golczewo stało się własnością konkurencyjnego biskupa, który toczył spory z biskupem od 1392 roku do swojej śmierci w 1417 roku.

Sprawa prawa do zamku stała się głośna poza granicami księstwa, a proces toczył się nawet na soborze w Konstancji. Mimo interwencji cesarza Zygmunta Luksemburskiego, sprawa nie została rozstrzygnięta. Dopiero w 1436 roku kapituła odzyskała zamek, ale wkrótce znowu musiała go zastawić, tym razem hrabiemu Otto von Ebersteinowi z Nowogardu, Ludwikowi z Maszewa i Kurtowi Flemmingowi, aby uwolnić pojmanego biskupa Henninga Ivena w trakcie walk ze Schliefenami z Kołobrzegu, wspieranymi przez księstwo meklemburskie. W 1454 roku na zamku odbył się synod biskupi. Do 1500 roku kapituła i biskup spłacili długi, a do czasu sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 roku, zamek pozostawał własnością kapituły, służąc biskupom jako letnia rezydencja. W okresie po 1534 roku zamek wszedł w skład dóbr książęcych.

W roku 1637 na zamku w Golczewie zamieszkał ostatni protestancki biskup kamieński, Ernest Bogusław de Croy. W rezydencji biskupów kamieńskich w Golczewie, 6 listopada 1669 roku, podpisał akt fundacyjny organów dla katedry kamieńskiej, finansując budowę nowych organów na własny koszt. Po jego śmierci w 1684 roku, na podstawie umowy z 1650 roku z Wielkim Elektorem, zamek przeszedł w posiadanie Brandenburgii, a władze Golczewa zarządzały nim. Opuszczony zamek stopniowo ulegał niszczeniu, a rozbiórki murów (z wyjątkiem wieży) miały miejsce po 1812 roku. Resztki zamku przeszły w prywatne ręce, ale z polecenia Fryderyka Wilhelma IV państwo odkupiło wieżę zamkową. Na końcu XIX wieku jedyną ocaloną częścią zamku był cylindryczna wieża strażnicza, poddana gruntownej renowacji w latach 1895–1929.

W okresie protestantyzmu, Golczewo w latach 1653–1816 pełniło funkcję siedziby synodu, odpowiednika dekanatu w kościele katolickim. Do Synodu należały kościoły w Bodzęcinie, Wodzisławiu, Łożnicy, Przybiernowie, Upadłym, Mechowie, Samlinie i Niemicy. Po rozwiązaniu synodu, część kościołów została włączona do synodów w Wolinie i Goleniowie, zaś Golczewo wraz z kościołami w Upadłym, Mechowie, Samlinie i Niemicy znalazło się w Synodzie w Nowogardzie.

W 1732 roku Golczewo liczyło zaledwie 36 domów mieszkalnych, jednak w kolejnych wiekach nastąpił wyraźny rozwój gospodarczy osiedla. Rzemieślnicy, tacy jak krawcy, tkacze, siodlarze, stolarze, kowale, tokarze i płatnerze rozwijało się, a pobliskie lasy były wykorzystywane do eksploatacji drzewa, które spławiano Niemicą do Zalewu Szczecińskiego. Rozwijano także produkcję łodzi z tego budulca. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa i handlu płodami rolnymi. W XIV wieku istniał młyn wodny i kuźnie, a w XV wieku zbudowano kościół, który był później przebudowywany. Nie jest pewne, czy Golczewo miało prawa miejskie w średniowieczu, choć zachowała się pieczęć z XIV wieku z herbem przedstawiającym gryfa pomorskiego, symbolizującego przynależność do książąt pomorskich.

Golczewo miało już w XV wieku regularne połączenia z innymi miejscowościami. W 1490 roku cesarz Fryderyk III utworzył regularne przewozy osób konno, powozami i saniami, czyli pocztę. W 1722 roku powstała linia Berlin – Nowogard, a niedługo potem dyliżanse pocztowe przejeżdżały przez Golczewo dwa razy dziennie, łącząc miejscowość z Kamieniem, Nowogardem, Stargardem, Szczecinem i Berlinem. W 1840 roku powstało towarzystwo akcyjne budowy linii kolejowej Berlin – Szczecin, otwartej w 1843 roku przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV. Koleje, zarówno normalnotorowe, jak i wąskotorowe, miały duże znaczenie dla rozwoju Golczewa, umożliwiając transport różnych towarów.

W czasie II wojny światowej, w latach 1941–1945, Golczewo było miejscem pracy przymusowej dla jeńców radzieckich, którzy budowali obiekty podziemne i baraki. Wojska radzieckie zdobyły Golczewo 6 marca 1945 roku. W wyniku działań wojennych Golczewo ucierpiało, tracąc około 40 procent zabudowy.

Po wojnie miejscowość nosiła nazwę Goliszewo, ale później przywrócono nazwę Golczewo. Golczewo rozwinęło się w ośrodek administracyjny i przemysłowy, a liczba ludności wzrosła, wynosząc w 1989 roku 2400 mieszkańców.

1 stycznia 1990 roku, na mocy uchwały Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polski z dnia 11 grudnia 1989 roku, Golczewo zdobyło status miasta.

Architektura

Zabytki

• Przy skrzyżowaniu ulic Jedności Narodowej, Witosa i Zwycięstwa znajduje się XVI-wieczny kościół pw. św. Andrzeja Boboli. Tutejsza parafia jest siedzibą dekanatu.
• Przy wyjeździe z Golczewa w kierunku Przybiernowa stoi wysoka na 33 m baszta – pozostałość po zamku biskupów kamieńskich, z przełomu XIII/XIV w. Znajduje się na niej punkt widokowy, z którego roztacza się widok na Jezioro Szczucze i Jezioro Okonie oraz okolice Golczewa.

• zabudowa ryglowa z XVIII-XIX w. przy ul. Zwycięstwa
• studzienka na podzamczu z rzeźbą żaby w koronie

Współczesność

W mieście znajdują się: Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w którym działają poradnie podstawowej opieki zdrowotnej, poradnia ginekologiczno-położnicza, poradnia chirurgiczna oraz gabinet fizjoterapii Lecznica dla zwierząt, posterunek policji, dwa banki, urząd pocztowy. W mieście działają 3 placówki oświatowe: zespół szkół ogólnokształcących, gimnazjum oraz zespół szkolno-przedszkolny, w ramach którego działa szkoła podstawowa i przedszkole. Placówką kulturalną jest Miejska Biblioteka.

Turystyka

Molo w Golczewie, na Jeziorze Szczuczym

Golczewska żabka – symbol miasta

Szlaki turystyczne

• „Szlak przez „Las Golczewski” (o długości 15,5 km, szlak okrężny: Golczewo – rezerwat przyrody „Golczewskie Uroczysko” – Jezioro Żabie – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Las Golczewski” – Kłęby (wschodni skraj wsi) – Jezioro Szczucze – Golczewo)
• „Szlak „Doliną Niemicy” (o długości 17,5 km, szlak okrężny: Golczewo – Jezioro Szczucze – Jezioro Okonie – Gadom – dolina Niemicy – Samlino – Gołogóra – Golczewo)

Ochrona przyrody

W Golczewie rośnie 5 drzew uznanych za pomniki przyrody. Na ogródkach działkowych przy ul. Miodowej (działka nr 393) rosną 4 buki czerwone o obwodach od 347 do 356 cm. Na cmentarzu niemieckim na działce nr 199 rośnie brzoza brodawkowata o obwodzie 478 cm.

W obrębie gminy powołano trzy obszary przyrodniczo-krajobrazowe, których głównym celem jest zabezpieczanie wartościowych grup ekosystemów:

• rezerwat przyrody „Golczewskie Uroczysko” – 3 km na wschód-północny wschód
• zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Las Golczewski” – 3 km na wschód-południowy wschód, a w nim
  • Widłakowy Las - gęsty kobierzec jałowców obejmuje około 25 hektarów. Rośliny te rozwijają się na nieużytkach i rozprzestrzeniają się po pniach drzew, osiągając wysokość od 30 do 45 centymetrów.
• zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Las Samliński” – 1,5 km na północny zachód

Sport i rekreacja

Miejscowym zespołem piłki nożnej jest Ludowy Klub Sportowy „Iskra” Golczewo, utworzony 17 września 1946 roku. Zespół piłkarski posiada barwy klubowe zielono-niebiesko-żółte. Klub rozgrywa mecze na stadionie przy ulicy Krótkiej. W sezonie 2010/2011 „Iskra” Golczewo grała w A-klasie, grupie szczecińskiej. „Iskra” zajęła 1 miejsce przed Pomorzaninem Przybiernów i awansowała do klasy Okręgowej.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców Golczewa według danych z 31 grudnia 2008:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	2726	100	1397	51,25	1329	48,75
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)	541	19,85	256	9,39	285	10,45
Wiek produkcyjny (18–65 lat)	1815	66,58	870	31,91	945	34,67
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	370	13,57	271	9,94	99	3,63

• Piramida wieku mieszkańców Golczewa w 2014 roku.

Administracja

Siedziba Urzędu Miejskiego w Golczewie

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. W Radzie Miejskiej w Golczewie zasiada 15 radnych. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest urząd miejski przy ul. Zwycięstwa.

Burmistrzowie Golczewa:

• Janusz Domański (1990 – 2006)
• Andrzej Jan Danieluk (2006 – 2018)
• Maciej Zieliński (od listopada 2018)

Gmina Golczewo utworzyła jednostkę pomocniczą – „Osiedle Golczewo”, które obejmuje miejscowości: Golczewo, Golczewo-Gaj i Sosnowice. Mieszkańcy tych trzech miejscowości na zebraniu ogólnym wyłaniają zarząd osiedla oraz jego przewodniczącego.

Mieszkańcy Golczewa wybierają parlamentarzystów z okręgów wyborczych Szczecin, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Miasta partnerskie

• Joachimsthal

Zobacz też

• cmentarz żydowski w Golczewie

Bibliografia

• MarianM. Klasik MarianM., Golczewo. 700 lat historii. Golczewo, Urząd Miejski w Golczewie, 2004  (pol.).
• Jerzy Kosacki, Bogdan Kucharski: Pomorze Zachodnie i Środkowe. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 2001, s. 403–404. ISBN 83-7200-583-4.

Linki zewnętrzne

• Nadleśnictwo Rokita
• Historia Żydów w Golczewie na portalu Wirtualny Sztetl