Wikipedia

Instrument pochodny

instrument finansowy, którego cena lub wartość zależy od ceny lub wartości innych instrumentów fin., walut, stóp proc., indeksów fin., wskaźników fin., towarów, stawek inflacji, a także innych aktywów, praw, zobowiązań, indeksów lub wskaź

Instrument pochodny, derywat (ang. derivative) – rodzaj instrumentu finansowego, niebędącego papierem wartościowym, którego wartość uzależniona jest od instrumentu bazowego, np. kursów akcji, rentowności obligacji, wysokości stopy procentowej, wartości indeksu giełdowego, a także tak nietypowych wskaźników, jak liczba dni słonecznych, wielkość opadu śniegu czy deszczu – derywatów pogodowych.

Charakterystyka edytuj

Instrumenty pochodne dzieli się na dwie grupy[1]:

Otwarcie pozycji w instrumencie symetrycznym, czyli zakupienie instrumentu przez jedną stronę transakcji i jego sprzedaż przez drugą stronę, rodzi dla obu stron obowiązek zawarcia umówionej transakcji, której przedmiotem jest instrument bazowy, na warunkach i w terminie wynikających z parametrów instrumentu pochodnego. Na przykład w wyniku zawarcia umowy FX-forward na parze EUR/USD, jedna strona transakcji musi zakupić ustaloną liczbę dolarów za euro w ustalonym dniu po ustalonym kursie, a druga strona musi tę samą ilość dolarów w tymże dniu po tymże ustalonym kursie sprzedać. Występuje wtedy symetria zobowiązań obu stron.

Otwarcie pozycji w instrumencie niesymetrycznym dla jednej ze stron transakcji rodzi obowiązek, a dla drugiej daje prawo do zawarcia ustalonej transakcji, której przedmiotem jest instrument bazowy, na warunkach i w terminie wynikających z parametrów instrumentu pochodnego. Przykładowo w wyniku zawarcia umowy opcji europejskiej na kurs EUR/USD, nabywca opcji zyskuje prawo do zakupu ustalonej liczby dolarów za euro w ustalonym dniu, po ustalonym kursie (nabywca może z tego prawa skorzystać lub nie), zaś wystawca opcji ma obowiązek sprzedaży tej samej ilość dolarów w tymże dniu, po tymże ustalonym kursie. Występuje wtedy asymetria sytuacji stron transakcji – nabywca ma prawo, wystawca ma obowiązek[2].

Rynek instrumentów pochodnych powstał w odpowiedzi na potrzeby uczestników rynków finansowych zabezpieczenia się przed ryzykiem. Obok transakcji zabezpieczających (ang. hedging) zawierane są również transakcje o charakterze spekulacyjnym, mające na celu uzyskanie zysków w zamian za przyjęcie na siebie ryzyka. Dzięki zjawisku dźwigni finansowej wykorzystanie instrumentów pochodnych pozwala osiągnąć duży zysk, przy znacznie mniejszym zaangażowaniu środków własnych, niż w przypadku klasycznych instrumentów finansowych.

Tworzeniem nowych instrumentów finansowych i strategii zawierania transakcji z ich zastosowaniem zajmuje się dziedzina finansów nazywana inżynierią finansową.

Transakcje pochodne mogą być zawierane albo na zorganizowanych platformach obrotu (np. giełdach), albo w postaci umów zawieranych bezpośrednio między dwoma podmiotami (ang. over-the-counter, OTC). Niektóre instrumenty pochodne funkcjonują praktycznie tylko na rynkach pozagiełdowych (np. forwardy).

Przykłady instrumentów pochodnych edytuj

Do najpopularniejszych instrumentów pochodnych należą:

Wielkość rynku instrumentów pochodnych edytuj

Zgodnie z szacunkami Banku Rozliczeń Międzynarodowych w Bazylei, wartość nominalna instrumentów pochodnych zawartych na rynkach OTC osiągnęła w 2013 r. poziom 700–800 bilionów dolarów[3], co jest wartością znacznie większą niż roczne PKB całego świata. Dzienne obroty na rynkach pochodnych stóp procentowych na świecie osiągnęły ok. 2 biliony dolarów.

Kierunek zmian regulacyjnych edytuj

Brak przejrzystości rynku instrumentów pochodnych OTC, wynikający głównie z jego zdecentralizowanego charakteru, skutkował niewłaściwą oceną ekspozycji na ryzyko kontrahentów i przyczynił się do pogłębienia zaburzeń na rynkach finansowych w latach 2008–2009.

Jednym z postanowień szczytu G20 w Pittsburghu we wrześniu 2009 r. było wprowadzenie obowiązku przekazywania szczegółowych danych o transakcjach instrumentami pochodnymi OTC do repozytoriów transakcji. Dostęp do tych danych ma zapewnić odpowiednim instytucjom (tj. organy nadzoru i banki centralne) możliwość monitorowania ekspozycji poszczególnych uczestników rynku tych instrumentów, powiązania między nimi i możliwość analizy koncentracji ryzyka.

W Unii Europejskiej wspomniane postanowienie, rozszerzone o raportowanie transakcji instrumentami pochodnymi zawieranymi na rynku regulowanym, jest wprowadzane poprzez uchwalone w 2012 r. rozporządzenie EMIR.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Sławiński 2006 ↓, s. 64.
  2. ↑ XBinOp.com: Charakterystyka opcji. xbinop.com/pl/. [dostęp 2017-07-03].
  3. ↑ Triennial Central Bank Survey of foreign exchange and derivatives market activity in 2013. bis.org, 2013-12-08. [dostęp 2014-07-20]. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Janusz Kudła: Instrumenty finansowe i ich zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo Key Text, 2009. ISBN 978-83-87251-56-7.
  • John C. Hull: Options, Futures and Other Derivatives. Prentice Hall. ISBN 978-0132777421.
  • Andrzej Sławiński: Rynki finansowe. Warszawa: PWE, 2006. ISBN 83-208-1634-3.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Instrument_pochodny&oldid=71274466”