Józef Nalberczak

Józef Mieczysław Nalberczak (ur. 9 stycznia 1926 w Warszawie, zm. 18 grudnia 1992 tamże) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny.

Józef Nalberczak

Data i miejsce urodzenia	9 stycznia 1926 Warszawa
Data i miejsce śmierci	18 grudnia 1992 Warszawa
Zawód	aktor
Lata aktywności	1944–1990
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się w rodzinie Józefa (1883–1942) i Heleny z Laskowskich (1897–1985). Miał starszą siostrę Barbarę (1924–2005). Przed II wojną światową występował (razem z Tadeuszem Janczarem) w szkolnym kółku dramatycznym w Rembertowie. Podczas okupacji niemieckiej pracował fizycznie i kontynuował naukę na tajnych kompletach gimnazjalnych w Warszawie. W 1944 został żołnierzem AK Obwodu VII „Obroża”, rejon III „Dęby” (Rembertów) (ps. „Sęp”). Pracę na scenie rozpoczął w tym samym roku już jako żołnierz ludowego Wojska Polskiego od występów we frontowym Teatrze 2 Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego, w którym grał m.in. z Tadeuszem Janczarem, a następnie Teatrze Objazdowym 1 Armii WP w maju 1945 roku. Z ludowym Wojskiem Polskim przeszedł szlak od Wisły do Berlina. Po wojnie występował w Zespole Pieśni i Tańca Wojska Polskiego.

Grób Józefa Nalberczaka na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

W 1946 roku ukończył Szkołę Dramatyczną Janusza Strachockiego w Warszawie, do której zgłosił się razem z Janczarem. Gdy Strachocki został w roku 1947 dyrektorem Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie, zabrał do niego Nalberczaka z Janczarem. Po trzech miesiącach Nalberczak zdecydował o opuszczeniu tego teatru, aby w 1948 ukończyć PWST w Warszawie (z siedzibą w Łodzi). Grał wówczas w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi. Od 1948 roku był związany z teatrami warszawskimi: Teatrem Rozmaitości (1948–1950), Teatrem Nowej Warszawy (1950–1955), Teatrem Klasycznym (1955–1965), Teatrem Współczesnym (1965–1974), Teatrem Polskim (1974–1983), Teatrem Narodowym (1983–1990).

W filmach obsadzano Nalberczaka do odgrywania postaci drugiego planu oraz ról epizodycznych, z których jest najbardziej znany, chociaż grał także główne role. W filmie, jak w i teatrze przyjmował właściwie wszystkie oferowane mu role, nie chcąc grać tylko w niemieckim mundurze, podobnie jak jego przyjaciel i towarzysz broni Janczar. Duża pracowitość wynikała z chęci nabycia samochodu i mieszkania. W latach 60. i 70. był nagradzany za role filmowe, lecz na początku lat 80. nastąpiło załamanie jego kariery. Zaczął angażować się w role odgrywane u twórców sprzyjających władzom PRL, poza tym zaczął też poważnie chorować. Kilka lat przed śmiercią doznał wylewu. Zmarł 18 grudnia 1992 z powodu choroby nowotworowej, jednak, jak wspomina Janusz Zaorski, sekcja zwłok wykazała, że wypił około litra wódki. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 296-6-8,9).

W latach 1948–1955 był mężem Aldony Antoniny Cacko, z którą miał syna Jacka, w latach 70. kierownika produkcji.

Filmografia

• Skarb (1948) – student w nausznikach, sąsiad Witka
• Trudna miłość (1953) – Janek Małodworny
• Autobus odjeżdża 6.20 (1954) – Procek, sekretarz POP w Technikum Górniczo-Hutniczym
• Uczta Baltazara (1954) – porucznik Kuszel, szef ochrony budowanej fabryki penicyliny
• Podhale w ogniu (1955) – zbójnik
• Zaczarowany rower (1955) – kolarz Stanisław Popiel
• Trzy kobiety (1956) – Władysław Zaremba, adorator Celiny
• Wolne miasto (1958) – marynarz Heniek, biorący udział w bójce w piwiarni Schmoldego
• Szczęściarz Antoni (1960) – murarz budujący domek Antoniego
• Droga na Zachód (1961) – sierżant radziecki
• Milczące ślady (1961) – Wiśniewski, członek oddziału Morwy
• Świadectwo urodzenia (1961) – jeniec w cz. 2 „List z obozu”
• Spóźnieni przechodnie (1962) – gość przy barze w odc. 4 „Stary profesor”
• Ubranie prawie nowe (1963) – Franek Bona, brat Ignacego
• Nieznany (1964) – Piegas
• Nad Odrą (1965) – Kaziuk, mąż Magdy
• Miejsce dla jednego (1965) – robotnik
• Popioły (1965) – żołnierz tułacz
• Zawsze w niedzielę (1965) – bramkarz Franciszek Korban
• Czterej pancerni i pies (1966–1970) – Fiedia, sowiecki żołnierz w odc. 1 i 3
• Mistrz (1966) – podopieczny nauczycielki
• Piekło i niebo (1966) – kierowca autobusu
• Noc generałów (ang. The Night of the Generals) (1966) – granatowy policjant
• Pocztówka z Buenos Aires (1966)
• Przedświąteczny wieczór (1966) – sąsiad Gmura na Irysowej 8
• Dziadek do orzechów (1967) – głos króla myszy
• Morderca zostawia ślad (1967) – Klimczuk
• Westerplatte (1967) – kapral Edmund Szamlewski
• Samotność we dwoje (1968) – Kasperlik
• Stawka większa niż życie (1968) – „Wojtek”, szef siatki w odc. 9
• Do przerwy 0:1 (1969) – piłkarz Wacek Stefanek w odc. 1–2, 4–7
• Paragon gola (1969) – piłkarz Wacek Stefanek
• Piąta rano (1969) – mieszkaniec kamienicy
• Fortuna (1972) – kasjer Hieronim Śpiewankiewicz
• Kaprysy Łazarza (1972) – pierworodny syn Jacentego
• Uciec jak najbliżej (1972) – Józef Olszewski
• Czarne chmury (1973) – Trzosowski w odc. 6–8, 10
• Droga (1973) – kierowca-podrywacz w odc. 1–2, 6
• Profesor na drodze (1973) – nauczyciel języka polskiego w Technikum dla Pracujących
• Żółw (1973) – dozorca
• Awans (1974) – Sołtys
• Czterdziestolatek (1974) – sąsiad parkujący samochód w odc. 4
• Ile jest życia (1974) – Kowalewicz, członek ekipy filmowej w odc. 12
• Koniec wakacji (1974) – ojciec Jurka
• Dyrektorzy (1975) – majster Muniak w odc. 1–3, 5–6
• 07 zgłoś się (1976) – Tymowski, kierownik kina, szef szajki (odc. 2 „Wisior”)
• Brunet wieczorową porą (1976) – kierowca
• Daleko od szosy (1976) – nauczyciel języka polskiego w Technikum dla Pracujących w odc. 7
• Złota kaczka (1976) – mężczyzna w karczmie
• Lalka (serial telewizyjny, 1977) – Deklewski w odc. 1, 7
• Milioner (1977) – komendant milicji
• Żołnierze wolności (1977) – żołnierz I Armii WP; w cz. 2
• Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (1978) – chłoporobotnik na dworcu
• Hallo Szpicbródka czyli ostatni występ króla kasiarzy (1978) – klakier Rudy
• Wielki podryw (1978) – kierowca podwożący Sylwika
• Zielona miłość (1978) – sekretarz partii w odc. 2–3
• Dom (1980) – murarz Pakuła w odc. 6 „Nosić swoją skórę”
• Punkt widzenia (1980) – doktor Krasucki, przyjaciel ojca Włodka w odc. 4
• Biłek (1981) – weterynarz Wąsicki
• Klejnot wolnego sumienia (1981) – Jan Zamoyski
• Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1981) – Julian Jaraczewski, udziałowiec Bazaru w odc. 4
• Levins Mühle (1982) – Gregor Germann
• Blisko, coraz bliżej (1982) – powstaniec Labus w odc. 9–10
• Oko proroka (1982) – niemy Woroba
• Oko proroka czyli Hanusz Bystry i jego przygody (1985) – niemy Woroba w odc. 1–2
• Przyłbice i kaptury (1985) – marszałek na dworze księcia Witolda w odc. 5
• A żyć trzeba dalej (1986) – kapitan Zbigniew Czajkowski
• Czas nadziei (1986) – pułkownik, komisarz wojskowy „Metalpolu”
• Sonata marymoncka (1987) – kierowca Andrzejczak
• Śmieciarz (1987) – restaurator Karaś
• Warszawskie gołębie (1988) – gołębiarz Wacław Kaczmarski
• Z soboty na poniedziałek (1988) – furman Węgierko
• Virtuti (1989) – major

Spektakle Teatru Tv

• Wyjątek i reguła (1955) – Przewodnik
• Czarna perła (1957)
• Klub kawalerów (1957)
• Szymon Chrząszcz znieważa sakrament małżeństwa (1958) – Szymon Chrząszcz
• Pamiętnik babci (1959)
• Troja, miasto otwarte (1960)
• Dwa teatry (1962)
• Stworzenie świata (1963) – Sekretarz
• Ostry dyżur (1964) – Franciszek Wielgorz
• Ta wieś Mogiła (1964) – Pietryk
• Kapitan z Koepenick (1965) – Schlettow
• Klub kawalerów (1965) – Piorunowicz
• Pięć minut przed północą (1965)
• Rano przeszedł huragan (1965)
• Stawka większa niż życie (1965) – Roman w odc. 3
• Ucieczka z Betlejemu (1965) – Edek
• Zabawa jak nigdy (1965)
• Żołnierze (1965) – Żonaty
• Huzarzy (1966)
• Pocztówka z Buenos Aires (1966) – Marek
• Skowronek (1966) – Beaudricourt
• Pajęczyna (1967) – Marek Wolski
• Żołnierz królowej Madagaskaru (1967)
• Ranny las (1968) – Zawada
• Rocznica (1968) – Cullen
• Trzy salwy (1968)
• Byłem i ja (1969)
• Niebezpieczne ścieżki (1969) – Major
• Ucieczka (1969) – Olszak
• Wicek i Wacek (1969)
• Czarująca szewcowa (1970) – Szewc
• W imieniu prawa (1970) – Olczak
• Fotografia w gazecie (1971) – Karpiel
• Przyjęcie (1971) – On
• Rafał Olbromski (1971) – Michcik
• Wizyta starszej pani (1971) – Syn Illa
• Chryja (1972) – Gligor
• Otworzyć serce (1972) - Inżynier
• Pięciokąt (1972) – Podróżny
• Umarłem, aby żyć (1972) cz. III
• Księżyc w nowiu (1973) – Sielecki
• Generacje (1974)
• Henryk IV (1975) – Owen Glendower
• Morderca z pociągu (1975) – Porucznik MO
• Tragedia optymistyczna (1975) – Aleksy
• Wieczór trzech króli (1975) – Antonio
• Jedenaste przykazanie (1976) – Biczycki
• Awantura w Chioggi (1977) – Toni
• Doktor medycyny (1977) – Marszałek
• Honor bez motywów (1977) cz. II-III – Maszczyk
• Kremlowskie kuranty (1977) – Czerwonoarmista
• Letnicy (1977) – Doktor
• Azyl dla bandyty (1978) – Jarema
• Idea i miecz (1978)
• O coś więcej niż przetrwanie (1978) – "Porawa"
• Pierścień i róża, czyli historia Lulejki i Bulby (1980)
• Smok (1980) – Smok
• Wojna w Polszcze pospolita (1980) – Rostrucharz
• Azyl (1981) – Inspektor
• Superata (1981) – Pichlewicz
• Znachor (1981) – Prokurator
• Z chłopa król (1983) – Kwasipiwski
• Thermidor (1984) – Billaud
• Bóg jest i na śmieciach (1985) – Masłowski
• Zapis ojca Hermanna (1985) – Wiprecht
• Jubileusz (1987) – Kużma Mikołajewicz-Chiryn

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1976)
• Srebrny Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)
• Brązowy Krzyż Zasługi (1945)
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974)
• Medal 40-lecia Polski Ludowej (1985)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1966)
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (dwukrotnie: 1976, 1978)

Nagrody

• Nagroda na III Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w Kaliszu za rolę tytułową w spektaklu Samuel Zborowski Juliusza Słowackiego w reż. Jerzego Kreczmara w Teatrze Klasycznym w Warszawie (1963)
• Nagroda Ministra Oświaty i Wychowania za główną rolę w filmie telewizyjnym Profesor na drodze w reż. Zbigniewa Chmielewskiego (1973)
• Nagroda Ministra Obrony Narodowej za całokształt twórczości artystycznej w dziedzinie teatru i filmu, a w szczególności za role w filmach Westerplatte i Żołnierz wolności oraz sztukach Samuel Zborowski, Mazepa i Geniusz sierocy (1985)
• Nagroda za pierwszoplanową rolę męską w filmie Uciec jak najbliżej w reż. Janusza Zaorskiego na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie (1972)

Bibliografia

• Rafał Dajbor: Jak u Barei, czyli kto to powiedział. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2019. ISBN 978-83-66232-24-2.

Linki zewnętrzne

• Józef Nalberczak w bazie filmpolski.pl
• Józef Nalberczak, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09] .
• Józef Nalberczak w bazie IMDb (ang.)
• Józef Nalberczak w bazie Filmweb
• Józef Nalberczak na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”

]