Wikipedia

Język abchaski

język z Kaukazu

Język abchaski (abch. аҧсуа бызшәа) – język należący do rodziny języków północno-zachodniokaukaskich, używany przez Abchazów[1]. Jest używany w Abchazji oraz częściowo w Adżarii i Turcji[2]. Posługuje się nim ok. 100 tys. osób[3]. Z perspektywy typologii ma charakter aglutynacyjny i polisyntetyczny[4][5].

Аҧсуа бызшәа
Obszar

Gruzja (Abchazja, Adżaria), Turcja

Liczba mówiących

ok. 100 tys.

Pismo/alfabet

zmodyfikowana cyrylica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Abchazja
UNESCO 2 wrażliwy↗
Ethnologue 2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-1 ab
ISO 639-2 abk
ISO 639-3 abk
IETF ab
Glottolog abkh1244
Ethnologue abk
GOST 7.75–97 абх 010
WALS abk
SIL ABK
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku abchaskim
Słownik języka abchaskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Słowniki rosyjsko-abchaskie w Suchumi

Abchaski jest blisko spokrewniony z językiem abazyńskim[6]. Wyróżnia się dialekty: abżujski (legł u podstawy języka literackiego), bzybski oraz sadzki (w Turcji).

Niektóre gramatyki podają, iż w języku tym występują zaledwie dwie samogłoski: otwarta samogłoska а oraz zamknięta samogłoska ә[7]. W zależności od pozycji w wyrazie obydwie te samogłoski mogą być wymawiane jako zbliżone do e, i, o lub u, jednak różnica między tymi dźwiękami nie jest relewantna i nie odgrywa większej roli dla rozumienia wyrazów. Czasem jednak, po uwzględnieniu wszystkich tych dźwięków podaje się liczbę 6 samogłosek. Z kolei liczba spółgłosek w dialekcie abżujskim, który stał się podstawą języka literackiego, wynosi 58, zaś w dialekcie bzybskim – 67. Dla porównania: w języku polskim mamy 8 samogłosek i 36 spółgłosek, co i tak – jeśli porównamy z innymi językami słowiańskimi – jest dużą liczbą.

Ze względu na sytuację polityczną Abchazji, język abchaski ma dziś stosunkowo wysoki prestiż i jest jednym z lepiej rozwiniętych „małych” języków Kaukazu. Jest to, wraz z językiem rosyjskim, oficjalny język samozwańczej Republiki Abchazji. Język ten używany jest w prasie, radiu i telewizji, powstaje w nim literatura piękna oraz dzieła naukowe. Ze względu na dzieje tego języka, dużo jest w nim zapożyczeń tureckich, gruzińskich oraz najnowszych – rosyjskich.

Alfabet abchaski edytuj

Osobny artykuł: Alfabet abchaski.
 
Alfabet abchaski z lat 1928–1938, oparty na piśmie łacińskim

Pierwsze świadectwa języka abchaskiego zostały utrwalone w XVII w. przez podróżującego przez te tereny Evliya Çelebiego. Pierwsze próby zapisywania tego języka podjęto w XIX w., po przyłączeniu Abchazji do Imperium Rosyjskiego. Pierwszy abchaski alfabet opracował w 1862 r. rosyjski kaukazolog Piotr Uslar. Wkrótce potem, w 1865 r. ukazał się pierwszy abchaski elementarz. Opracowany przez Uslara alfabet był oparty na cyrylicy i składał się z 37 liter. W 1905 r. alfabet ów poszerzono dodając kilka nowych liter, przez co alfabet liczył już wówczas 55 znaków.

W późniejszym okresie znany lingwista-poliglota i kaukazolog Mikołaj Marr (pochodzenia gruzińsko-szkockiego) opracował dla języka abchaskiego nowy, oparty na łacince alfabet złożony z 75 liter. Alfabet ten był w oficjalnym użyciu tylko dwa lata 1926–1928, do czasu opracowania nowego alfabetu, również opartego na łacince.

W 1937 r. wprowadzono nowy alfabet, oparty tym razem na piśmie gruzińskim, jednak dążenia Abchazów do odróżnienia i uniezależnienia się od Gruzinów doprowadziły do kolejnej zmiany: w 1954 r. ponownie wprowadzono alfabet oparty na cyrylicy.

Współczesny alfabet
Litera Transliteracja IPA
А а a /a/; /a:/ (< */ʕa, aʕ/)
Б б b /b/
В в v /v/
Г г g /ɡ/
Гь гь g' /ɡʲ/
Гә гә g° /ɡʷ/
Ҕ ҕ ġ /ɣ ~ ʁ/
Ҕь ҕь ġ' /ɣʲ ~ ʁʲ/
Ҕә ҕә ġ° /ɣʷ ~ ʁʷ/
Д д d /d/
Дә дә d° /dʷ/ [d͡b]
Е е e /ɛ/
Ж ж ž /ʐ/
Жь жь ž' /ʒ/
Жә жә ž° /ʒʷ/
З з z /z/
(Ҙ ҙ) /ʑ/
Ӡ ӡ ʒ /d͡z/
Ӡә ӡә ʒ° /d͡ʑʷ/
(Ӡ’ ӡ’) /d͡ʑ/
И и i /j, jɨ, ɨj/ [j, jə, i:]
К к k /kʼ/
Кь кь k' /kʼʲ/
Кә кә k° /kʼʷ/
Қ қ k̢ /kʰ/
Қь қь k̢' /kʲʰ/
Қә қә k̢° /kʷʰ/
Ҟ ҟ k̄ /qʼ/
Ҟь ҟь k̄' /qʼʲ/
Ҟә ҟә k̄° /qʼʷ/
Л л l /l/
М м m /m/
Н н n /n/
О о o /wa, aw/ [o]
П п p /pʼ/
Ҧ ҧ ṗ /pʰ/
Р р r /r/
С с s /s/
(Ҫ ҫ) /ɕ/
Т т t /tʼ/
Тә тә t° /tʼʷ/ [tʼ͡pʼ]
Ҭ ҭ t̢ /tʰ/
Ҭә ҭә t̢° /tʷʰ/ [t͡pʰ]
У у u /w, wɨ, ɨw/ [w, wə, u:]
Ф ф f /f/
Х х x /x ~ χ/
Хь хь x' /xʲ ~ χʲ/
Хә хә x° /xʷ ~ χʷ/
(Х’ х’) /χ ~ χˁ/
Ҳ ҳ x̢ /ħ/
Ҳә ҳә x̢° /ħʷ/
Ц ц c /t͡sʰ/
Цә цә c° /t͡ɕʷʰ/
(Ц’ ц’) /t͡ɕʰ/
Ҵ ҵ c̄ /t͡sʼ/
Ҵә ҵә c̄° /t͡ɕʼʷ/
(Ҵ’ ҵ’) /t͡ɕʼ/
Ч ч č /t͡ʃʰ/
Ҷ ҷ č̢ /t͡ʃʼ/
Ҽ ҽ ċ /t͡ʂʰ/
Ҿ ҿ ċ̨ /t͡ʂʼ/
Ш ш š /ʂ/
Шь шь š' /ʃ/
Шә шә š° /ʃʷ/
Ы ы y /ɨ/
Ҩ ҩ o̩ /ɥ ~ ɥˁ/ (< */ʕʷ/)
Џ џ ǰ /d͡ʐ/
Џь џь ǰ' /d͡ʒ/

Przypisy edytuj

  1. ↑ Marian Jurkowski, Abchaski język, [w:] Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 13, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
  2. ↑ Krystyna Damm, Aldona Mikusińska (red.), Ludy i języki świata, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000 (PWN Leksykon), s. 7, ISBN 83-01-13070-9, OCLC 830240260 (pol.).
  3. ↑ Viacheslav Chirikba, Abkhaz Grammar [online], 2003 [dostęp 2022-10-17] (ang.).
  4. ↑ Viacheslav A. Chirikba: Abkhaz. Munich: LINCOM Europa, 2003, seria: Languages of the world/Materials 119. ISBN 3-89586-136-7. (ang.).
  5. ↑ Thomas R. Wier. Abkhaz (review). „Language”. 81 (2), s. 516–517, 2005. DOI: 10.1353/lan.2005.0109. ISSN 1535-0665. (ang.). 
  6. ↑ George L. Campbell, Compendium of the World’s Languages, wyd. 2, t. 1: Abaza to Kurdish, London–New York: Routledge, 2000, s. 2, ISBN 0-415-20298-1, OCLC 41108519 [dostęp 2023-09-24] (ang.).
  7. ↑ К. В. Ломтатидзе, Абхазский язык, [w:] Языки народов СССР, t. 4: Иберийско-кавказские языки, Москва 1967, s. 103.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_abchaski&oldid=71338136”