Wikipedia

Język jakucki

język z rodziny turkijskiej używany na Syberii

Język jakucki – język Jakutów, narodu zamieszkującego wschodnią Syberię. Mówi nim ok. 450 tys. ludzi[2].

Саха тыла
Obszar

Federacja Rosyjska

Liczba mówiących

450 tys. (2010)[1]

Pismo/alfabet

cyrylica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy  Jakucja
UNESCO 2 wrażliwy↗
Ethnologue 2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-2 sah
ISO 639-3 sah
IETF sah
Glottolog yaku1245
Ethnologue sah
GOST 7.75–97 яку 865
WALS ykt
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku jakuckim
Słownik języka jakuckiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Zaliczany do języków turkijskich, jednak jest stosunkowo odrębny od pozostałych przedstawicieli tej rodziny. Został poddany silnym wpływom języków tunguskich i mongolskich[3].

Blisko spokrewniony język dołgański bywa uznawany za dialekt jakuckiego. Dołgański odróżnia się silniejszym wpływem tunguskiego podłoża językowego[3].

Edward Piekarski, językoznawca-zesłaniec, opracował w latach 1907–1930 13-tomowy Słowar´ jakutskogo jazyka[4].

W użyciu jest też język rosyjski[2]. Jakucki dominuje na terenach wiejskich. Jest to historycznie ugruntowana lingua franca Jakucji (posługują się nim różne grupy ludności); w dodatku jest wykorzystywany w edukacji, obok rosyjskiego[5].

Charakterystyka językowa edytuj

Jakucki jest językiem aglutynacyjnym, ale ma też elementy fleksyjne. Charakterystyczną cechą fonetyki jest obecność samogłosek długich oraz dyftongów (ыа „ya”, уо „uo”, иэ „ie”, үө „üö”), a także najbardziej wśród języków turkijskich rozwinięta harmonia wokalna, która w języku jakuckim występuje w trzech odmianach; są to: harmonia palatalna (np. *a-e > a-a; *e-a > e-e), harmonia labialna (np. *a-u > a-y; *e-ü > e-i; *ö-i > ö-ü) oraz atrakcja labialna (*o-a > o-o; *ö-e > ö-ö).

W języku jakuckim występują dwie deklinacje: posesywna i nieposesywna. Nieposesywna (koń, konia itd.) jest deklinacją podstawową, podczas gdy posesywna (mój koń, mojego konia itd.) jest zbudowana na bazie nieposesywnej, acz nie zawsze jest to proste połączenie sufiksu posesywnego (np. w znaczeniu ‘mój’) z sufiksem deklinacyjnym. W deklinacji nieposesywnej występują następujące przypadki (w nawiasach podany jest ich wykładnik morfologiczny w postaci podstawowej, tzn. występującej po tematach zakończonych na samogłoskę):

Czasownik posiada bogactwo form.

Alfabet edytuj

Historia zapisu języka jakuckiego obejmuje cztery etapy:

 
Alfabet Nowgorodow (1917–1927) z podkładu 1929

Alfabet stworzony w 1922 przez S. Nowgorodowa na bazie międzynarodowego alfabetu fonetycznego, od 1939 cyrylica.

Jakucki alfabet łaciński (1929–1939)[6]:

A a B в C c Ç ç D d E e G g Ƣ ƣ
H h I i J j K k L l Lj lj M m N n
Nj nj Ꞑ ꞑ O o Ɵ ɵ P p Q q R r S s
T t U u Y y Ь ь '

Jakucka cyrylica (od 1939 do chwili obecnej):

А а Б б В в Г г Ҕ ҕ Д д Дь дь Е е
Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Л л М м
Н н Ҥ ҥ Нь нь О о Ө ө П п Р р С с
Һ һ Т т У у Ү ү Ф ф Х х Ц ц Ч ч
Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Alfabet jakucki składa się z 40 liter[7].

Litera Nazwa jakucka MAF Uwagi
А а а [a]
Б б бэ [b]
В в вэ [v] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Г г гэ [g]
Ҕ ҕ ҕэ [ɣ], [ʁ]
Д д дэ [d]
Дь дь дьэ [ɟ]
Е е е [e], [je] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ё ё ё [jo] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ж ж жэ [ʒ] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
З з зэ [z] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
И и и [i]
Й й йот [j], [j̃]
К к ка [k], [q]
Л л эл [l]
М м эм [m]
Н н эн [n]
Ҥ ҥ эҥ [ŋ] Ligatura нг
Нь нь эньэ [ɲ]
О о о [o]
Ө ө ө [ø]
П п пэ [p]
Р р эр [r]
С с эс [s]
Һ һ һэ [h]
Т т тэ [t]
У у у [u]
Ү ү ү [y]
Ф ф эф [f] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Х х ха [x]
Ц ц цэ [ʦ] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ч ч че [ʧ]
Ш ш ша [ʃ] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Щ щ ща [ɕː] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ъ ъ кытаанах бэлиэ [◌.] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ы ы ы [ɯ]
Ь ь сымнатар бэлиэ [◌ʲ]
Э э э [e]
Ю ю ю [ju] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Я я я [ja] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego

Przypisy edytuj

  1. ↑ ВПН-2010 [online], www.gks.ru [dostęp 2017-11-24] (ros.).
  2. ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Yakut, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  3. ↑ a b Bernard Comrie, The Languages of the Soviet Union, Cambridge: Cambridge University Press, 1981 (Cambridge language surveys), s. 53, ISBN 0-521-23230-9, ISBN 0-521-29877-6, OCLC 6627395 [dostęp 2023-09-22] (ang.).
  4. ↑ Edward Piekarski / Sybiracy Elbląg - Związek Sybiraków Oddział w Elblągu [online], www.emazury.com [dostęp 2019-09-21].
  5. ↑ Protassova 2010 ↓, s. 168.
  6. ↑ Siipsep M.K., Saqa tьla: Maꞑnajgь oskuolaƣa yөrener kinige: Grammaatьka uonna Orpograapьja. Bastakь caaha (Саха тыла: Маҥнайгы оскуолаҕа үөрэнэр кинигэ: Граммаатыка уонна Орпограапыйа. Бастакы чааһа)/Учебник якутского языка: Для 1 и 2 класса начальной школы. Грамматика и орфография. Часть 1., Çokuuskaj: Sudaarьstьba Saqa Sirineeƣi Beceettiir Suuta (SSSBS), 1935, s. 56.
  7. ↑ Ł.N. Charitonow: Samouczitiel jakutskogo jazyka. Jakuck: Jakutskoje kniżnoje izdatielstwo, 1987, s. 232.

Bibliografia edytuj

  • Ekaterina Protassova, Multilingual education in Russia, [w:] Mika Lähteenmäki, Marjatta Vanhala-Aniszewski (red.), Language Ideologies in Transition: Multilingualism in Russia and Finland, Frankfurt am Main: Peter Lang, 2010, s. 155–174, ISBN 978-3-631-60867-8 (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_jakucki&oldid=72615734”