Jan Effenberger-Śliwiński

Jan Effenberger-Śliwiński (ur. 5 maja 1884 w Wiedniu, zm. 31 lipca 1950 w Warszawie) – literat, kompozytor, śpiewak, tłumacz, właściciel paryskiej galerii „Au Sacre du Printemps".

Jan Effenberger-Śliwiński
Data i miejsce urodzenia

5 maja 1884
Wiedeń

Data i miejsce śmierci

31 lipca 1950
Warszawa

Zawód, zajęcie

literat, kompozytor, śpiewak, tłumacz

Życiorys edytuj

Urodził się jako nieślubny syn niemieckiego malarza krajobrazów i litografa Roberta Sliwinskiego (ur. 1840) i damy dworu cesarskiego o imieniu Sabina, lecz został adoptowany przez austriackie małżeństwo Effenbergerów. W Pradze ukończył szkołę średnią, po maturze studiował w Pradze i Berlinie germanistykę, anglistykę i romanistykę. Brak jest informacji o jego wykształceniu muzycznym, lecz wiadomo, że już w latach 1899-1909 komponował m.in. pieśni do słów niemieckich poetów: Roberta Hamerlinga, Fryderyka Schillera i Hermanna Sudermanna. Od roku 1903 przebywał w Pradze, tam poznał i poślubił Irlandkę, Gladys Miller, guwernantkę dzieci Tomáša Masaryka, która została matką jego dwóch synów.

Pracował jako dziennikarz. W roku 1908 otrzymał doktorat na podstawie pracy na temat stosunku pisarza Nikolausa Lenaua do muzyki. W roku 1913 odwiedził wraz z żoną i synami Anglię, przebywał w Tingewick, potem w Londynie.

W latach 1909-1913 pracował jako wolontariusz, potem asystent i pisarz w Austriackiej Bibliotece Narodowej. Dla zarobku opracowywał potajemnie katalog literatury pornograficznej.

Po wybuchu I wojny światowej nie został powołany do armii austrowęgierskiej, lecz 26 sierpnia 1914 zgłosił się ochotniczo do Legionów Polskich. Zaczął używać właściwego nazwiska Śliwiński lub Śliwiński-Effenberger. Nauczył się języka polskiego, walczył na froncie. Z wojskiem przeszedł Karpaty. Podczas odpoczynku w Piotrkowie zorganizował latem 1915 koncert, na którym wystąpił jako pianista i śpiewak. Zajmował się archiwum 2. i 3. Brygady Legionów. Występował także w Lublinie i Zakopanem. W Szwajcarii zorganizował wystawę propagandową „Legiony Polskie”, otwartą 22 czerwca w Zurychu, potem w Bernie i w Bazylei. 11 listopada 1915 został awansowany na podporucznika kancelaryjnego, a 1 kwietnia 1917 - porucznika. Jesienią 1916 znalazł się w Krakowie. Zaprzyjaźnił się tam z aktorką Laurą Pytlińską, córką Marii Konopnickiej, która występowała na organizowanych przez niego koncertach.

21 listopada 1918 roku został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika[1]. 18 grudnia 1918 roku został przydzielony do Generalnej Adiutantury Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego[2].

Został skierowany do Francji do szkoły lotniczej w Istres, w wojnie polsko-bolszewickiej służył w 12. Eskadrze Wywiadowczej jako obserwator lotniczy. 9 września 1920 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu kapitana, w Korpusie Wojsk Lotniczych, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich[3].

Na polecenie wicepremiera Ignacego Daszyńskiego skierowano go do propagowania odrodzonej Polski za granicą. W roku 1920 odwiedził kraje Europy Zachodniej wraz z Karolem Szymanowskim. W Oswalds odwiedził Josepha Conrada Korzeniowskiego.

W roku 1922 zamieszkał w Paryżu. Otworzył w Paryżu księgarnię, potem przy Rue du Cherche-Midi 5 galerię malarstwa, której nadał nazwę „Au sacre du printemps“ na cześć baletu „Święta wiosny” Igora Strawinskiego. W galerii wystawiali swoje obrazy artyści paryskiej awangardy, m.in. Pablo Picasso, Joan Miró, Francis Picabia, Hans Arp, Max Ernst, Natalia Gonczarowa, Suzanne Valadon, a także Polacy: Roman Kramsztyk, Józef Pankiewicz, Tytus Czyżewski i Eugeniusz Zak. W roku 1927 w galerii odbywały się wieczory poetyckie, na których występowali Tristan Tzara, Filippo Tommaso Marinetti, Hans Arp, Jean Cocteau, Blaise Cendrars. W roku 1928 urządził w niej wystawę poświęconą surrealizmowi. Galeria istniała do roku 1929. W Paryżu przebywał przez 8 lat.

Komponował utwory muzyczne i pieśni do własnych słów, tłumaczył też wiersze Rabindranatha Tagore, z których niektóre posłużyły za teksty pieśni Karolowi Szymanowskiemu i Aleksandrowi Zemlinskiemu.

Śliwiński-Effenberger był zaprzyjaźniony z architektem Adolfem Loosem, któremu dopomógł w zorganizowaniu wystawy w Salonie Jesiennym i zapoznał go z poetą Tristanem Tzarą. Wielokrotnie akompaniował na fortepianie występom Karla Krausa.

W roku 1930 przeniósł się do Warszawy. Zamieszkał na Saskiej Kępie przy ul. Krynicznej 1, potem przy ul. Racławickiej 29. W marcu 1930 wyjechał do Londynu z Ferdynandem Goetlem na konferencję PEN-klubów.

Od roku 1933 prowadził lektorat języka niemieckiego w Wyższej Szkole Wojskowej, działał jako kompozytor i tłumacz. Poślubił Ninę Okuszko. Małżeństwo przetrwało tylko dwa lata.

W roku 1934 w Instytucie Propagandy Sztuki został kierownikiem muzycznym kabaretu.

W roku 1936 przeniósł się z Warszawy do Osady Granica (obecnie dzielnica Komorowa), w połowie 1937 do Osady Ostoja koło Pruszkowa. W roku 1937 powrócił do twórczości poetyckiej w języku niemieckim. W roku 1938 udzielił w swoim domu gościny pisarzowi i dramaturgowi austriackiemu Franzowi Theodorowi Csokorowi.

Zmobilizowany we wrześniu 1939 w stopniu kapitana, przez Rumunię i Francję dostał się do Wielkiej Brytanii, okres II wojny światowej spędził w Szkocji. Współpracował z zorganizowanym przez Jerzego Kołaczkowskiego Chórem Wojska Polskiego. 19 stycznia 1949 objął w Instytucie Kultury Polskiej w Londynie obowiązki kierownika muzycznego. W Wielkiej Brytanii spotkał ostatnia miłość swojego życia, Szkotkę Davinę, która zmarła na gruźlicę w roku 1946.

W połowie lipca 1950 przybył do Polski, aby zorientować się w możliwości powrotu na stałe. Spotkał się m.in. z Jarosławem Iwaszkiewiczem. Pojechał do Krakowa z nadzieją na pracę w Polskim Wydawnictwie Muzycznym, ale powrócił zawiedziony do Warszawy, w mieszkaniu Andrzeja Panufnika doznał wylewu i zmarł w szpitalu Dzieciątka Jezus w wieku 66 lat.

Dzieła (wybór) edytuj

  • Lenau und die Musik unter besonderer Berücksichtigung der österreichischen Musikverhältnisse der 30er und 40er Jahre. (Praca doktorska. Karl-Ferdinands-Universität, Prag, 1908)
  • Graf Auguste de La Garde: Gemälde des Wiener Kongresses 1814-1815. Erinnerungen, Feste, Sittenschilderungen, Anekdoten. Nach dem Französischen mit Benützung von Ludwig Eichlers Übersetzung neu herausgegeben und eingeleitet von Hans Effenberger. 1912.
  • Richard Teschners indisches Theater. In: Deutsche Kunst und Dekoration, Band XVI, Heft 9. Juni 1913.

Przypisy edytuj

  1. Dziennik Rozporządzeń Komisji Wojskowej Nr 7 z 30 listopada 1918 roku, poz. 131. Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 2 z 12 stycznia 1919 roku, poz. 48.
  2. Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 3 z 12 stycznia 1919 roku, poz. 133.
  3. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 36 z 22 września 1920 roku, poz. 844.

Bibliografia edytuj