Wikipedia

Jan Stapiński

Jan Stapiński (ur. 21 grudnia 1867 w Jabłonicy Polskiej, zm. 17 lutego 1946 w Krośnie) – polski polityk, jeden z twórców i przywódców polskiego ruchu ludowego, publicysta, poseł do parlamentu austriackiego i na Sejm II RP.

Jan Stapiński
Ilustracja
Jan Stapiński (przed 1898)
Data i miejsce urodzenia

21 grudnia 1867
Jabłonica Polska, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

17 lutego 1946
Krosno, Polska

Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego
Okres

od 8 marca 1908
do 13 grudnia 1913

Przynależność polityczna

Polskie Stronnictwo Ludowe

Poprzednik

Henryk Rewakowicz

Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego – Lewica
Okres

od 5 kwietnia 1914
do 11 maja 1924

Przynależność polityczna

Polskie Stronnictwo Ludowe – Lewica

Prezes Związku Chłopskiego
Okres

od 15 sierpnia 1925
do 3 marca 1926 i ponownie od 11 stycznia 1928 do 28 stycznia 1931

Przynależność polityczna

Związek Chłopski

Poprzednik

Andrzej Pluta

Poseł II kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 4 marca 1928
do 8 grudnia 1930

Przynależność polityczna

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (Związek Chłopski)

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Urodził się 21 grudnia 1867 w Budzyniu we wsi Jabłonica Polska jako syn Wojciecha i Heleny z Kielarów[1]. Pochodził z rodziny chłopskiej. Ojciec posiadał młyn i gospodarstwo rolne o powierzchni 7 morgów[2].

Ukończył szkołę wiejską w Komborni, potem uczył się w szkole wydziałowej w Krośnie. Przejściowo przerwał naukę z powodu choroby oczu. Za namową ks. Szymona Zuzaka kontynuował kształcenie[1]. Kształcił się w C. K. Gimnazjum w Przemyślu (I klasa w 1881)[3], następnie w C. K. Gimnazjum w Sanoku (w klasach IV i V w latach 1883–1885; katechetą był tam ks. Zuzak)[4][5], a potem w C. K. Gimnazjum w Jaśle (klasy VI–VIII w latach 1885–1889 i egzamin dojrzałości)[6][7][8][1][9]. Studiował przez cztery semestry na Wydziale Prawa Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie. Został członkiem założonej w czerwcu 1890 w Tarnowie tajnej organizacji szkolno-akademickiej pod nazwą Liga Narodowa (wraz z nim m.in. Stanisław Augustyński, Wacław Borzemski, Bolesław Gawiński), za co przeciw niemu było prowadzone śledztwo władz austriackich i był zagrożony aresztowaniem[10]. Po jego uwięzieniu 24 czerwca 1891 wniesiono akt oskarżenia przed trybunałem orzekającym we Lwowie przeciw niemu i towarzyszom, czemu Jan Stapiński wraz z towarzyszami zaprzeczył[11].

Sekretarz pierwszego Włościańskiego Komitetu Wyborczego w Jaśle (1888), współzałożyciel Ludowego Towarzystwa Zaliczkowego i Ochrony Własności Rolnej w Wadowicach (1889), sekretarz Towarzystwa Przyjaciół Oświaty we Lwowie[12] (1889). Był współredaktorem „Kuriera Lwowskiego” (1894–1903), wydawcą „Gazety Powszechnej” w Krakowie (1909–1910) i autorem wielu broszur. Członek korespondent Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1898[13].

Działacz ruchu ludowego w Galicji. W 1895 był jednym z założycieli Stronnictwa Ludowego, którego sekretarzem został w 1901. W latach 1908–1913 był prezesem tej partii, działającej już jako Polskie Stronnictwo Ludowe. Przed 1914 został napadnięty i pobity przez chłopów w Kielanowicach[14][15].

Od 1902 był redaktorem naczelnym pisma „Przyjaciel Ludu”. Jego osobistym sekretarzem był Fryderyk Krasicki. W latach 1898[16]–1900 i 1907–1918 zasiadał w parlamencie austriackim w Wiedniu. Był wiceprezesem Koła Polskiego w austriackiej Radzie Państwa. W 1913 stanął na czele rozłamowego stronnictwa PSL Lewica, którym był do końca istnienia tej partii (1924). Po jej przekształceniu był do 1925 wiceprezesem, a następnie prezesem nowego ugrupowania Związek Chłopski, które w 1926 współtworzyło partię Stronnictwo Chłopskie. Jan Stapiński był jego wiceprezesem. W 1928, po opuszczeniu SCh, reaktywował ZCh jako formację prosanacyjną i ponownie stanął na jego czele. W 1931 uległa ona rozwiązaniu, tworząc chłopską frakcję w Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem.

Był zastępcą naczelnika wydziału górnictwa Polskiej Komisji Likwidacyjnej w 1918[17].

W latach 1919–1922 i 1928–1930 był posłem na Sejm II Rzeczypospolitej (na Sejm Ustawodawczy – wybrany został w okręgu wyborczym nr 41 obejmującym Jasło, Krosno i Sanok[18] – oraz na Sejm II kadencji). Poparł przewrót majowy w 1926 i został zwolennikiem sanacji (w 1928 został posłem w okręgu wyborczym nr 48 z listy Związku Chłopskiego, po czym przystąpił do klubu BBWR). W 1934 wycofał się z życia politycznego.

We wrześniu 1910 otrzymał tytuł obywatelstwa honorowego miasta Łańcut[19]. 11 listopada 1937 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[20].

 
Nagrobek Jana Stapińskiego

Po zakończeniu II wojny światowej, zamieszkując w Haczowie, w 1945 był nakłaniany przez małopolskich działaczy Stronnictwa Ludowego do zaangażowania się na rzecz tej partii, powtórnego wydawania „Przyjaciela Ludu” oraz do wydania apelu do mas chłopskich o poparcie SL, co nie zostało zrealizowane[21]. Przed śmiercią nawrócił się na wiarę katolicką[22]. Zmarł 17 lutego 1946 w Krośnie i został tam pochowany na miejscowym cmentarzu komunalnym[23][24].

Został patronem ulic w Białej Podlaskiej[25], Sanoku[26] i Krośnie[27]. Z inicjatywy Józefa Putka w 1946 z okazji pięćdziesiątej rocznicy Ruchu Ludowego[28], wydana została seria znaczków pocztowych, m.in. z podobizną Jana Stapińskiego[29].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Jan Stapiński. ipsb.nina.gov.pl.
  2. ↑ Praca zbiorowa, Roczniki dziejów ruchu ludowego, Warszawa 1965, s. 18.
  3. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Przemyślu za rok szkolny 1881. Przemyśl: 1881, s. 72.
  4. ↑ Sprawozdanie C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1884. Sanok: Fundusz Naukowy, 1884, s. 115.
  5. ↑ Sprawozdanie C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1885. Sanok: Fundusz Naukowy, 1885, s. 39.
  6. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Jaśle za rok 1887. Sanok: 1887, s. 80.
  7. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Jaśle za rok 1888. Sanok: 1888, s. 69.
  8. ↑ Księga pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1938. Jasło: 1938, s. 20, 116.
  9. ↑ Jubileusz jasielskiej szkoły. „Nowiny”, s. 4, Nr 144 z 18 czerwca 1968. 
  10. ↑ Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: 1930, s. 49, 51, 52, 190.
  11. ↑ Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: 1930, s. 55–56, 60.
  12. ↑ Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: 1930, s. 121.
  13. ↑ Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswylu za Rok ...., 1899, s. 10,
  14. ↑ Krwawa polityka na wsi galicyjskiej. „Nowości Illustrowane”. Nr 25, s. 9, 20 czerwca 1914. 
  15. ↑ „Rocznik historii czasopiśmiennictwa polskiego”, Tom 3, Wydania 1-2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963, s. 217.
  16. ↑ Telegramy „Kurjera Warszawskiego”. Burzliwy wybór. „Kurier Warszawski”, s. 5, Nr 172 z 24 czerwca 1898. 
  17. ↑ Rok 1918 we wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, Warszawa 1987, s. 32.
  18. ↑ Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 58, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  19. ↑ Kronika. Obywatelstwo honorowe. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 427 z 20 września 1910. 
  20. ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 („za zasługi na polu pracy społecznej”).
  21. ↑ Walka polityczna na Rzeszowszczyźnie w okresie lipiec 1945 – czerwiec 1946). W: Edward Olszewski: Początki władzy ludowej na Rzeszowszczyźnie 1944–1947. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1974, s. 196.
  22. ↑ Kościół jest matką – zawsze przyjmuje. „Rycerz Niepokalanej”. Nr 5, s. 122, 1946. 
  23. ↑ Zgon zasłużonego ludowca. „Dziennik Rzeszowski”, s. 3, Nr 53 z 1 marca 1946. 
  24. ↑ Informacje w serwisie Grobonet.
  25. ↑ Ulica Stapińskiego. fotopolska.eu.
  26. ↑ Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012.
  27. ↑ Krosno. Dzielnica „Zawodzie”. umkrosno.pl.
  28. ↑ 1946.12.01. 50. rocznica Ruchu Ludowego. kzp.pl.
  29. ↑ Słownik Biograficzny 1989 ↓, s. 335.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Stapiński&oldid=71903829”