Wikipedia

Joachim Lelewel

polski historyk i działacz polityczny

Joachim Lelewel (ur. 22 marca 1786 w Warszawie, zm. 29 maja 1861 w Paryżu) – polski historyk, bibliograf[1], slawista, numizmatyk, poliglota (znał 12 języków), heraldyk, działacz polityczny oraz wolnomularz. Idee Joachima Lelewela wywarły wpływ na kształtowanie się światopoglądu Edwarda Dembowskiego[2].

Joachim Lelewel
Ilustracja
Joachim Lelewel (po 1831)
Data i miejsce urodzenia

22 marca 1786
Warszawa

Data i miejsce śmierci

29 maja 1861
Paryż

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura stosowana

Ważne dzieła
  • Polska, dzieje i rzeczy jej
  • Polska wieków średnich
podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Portret Joachima Lelewela w wieku dojrzałym (fotografia rysunku)
Grób Lelewela na cmentarzu Na Rossie w Wilnie (2010)
Tablica upamiętniająca Joachima Lelewela na Kamienicy Lelewelów (Dulfusowskiej) przy ul. Długiej 4 w Warszawie
Sala Joachima Lelewela na Uniwersytecie Wileńskim (2009)
Sztandar Królestwa Polskiego z sali Sejmu, wywieziony po powstaniu listopadowym przez Joachima Lelewela
Pierwsze miejsce pochówku Joachima Lelewela na cmentarzu Montmartre w Paryżu

Rodzina edytuj

Pochodził z rodziny szwedzkiej Loelhoeffel de Leowensprung, osiadłej w Prusach Wschodnich[3].

Jego dziadkiem był Henryk Loelhoeffel von Lowensprung, lekarz nadworny króla Augusta III. Ojciec Joachima, Karol Maurycy był prawnikiem i skarbnikiem Komisji Edukacji Narodowej (1778-1794), otrzymał polski indygenat (1775) ze zmianą nazwiska na Lelewel.

Braćmi Joachima byli Jan Paweł, inżynier i malarz, oraz Prot Adam, oficer napoleoński.

Życiorys edytuj

Profesor i poseł edytuj

Profesor Liceum Krzemienieckiego, Uniwersytetu Wileńskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.

Członek czynny Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w 1829 roku[4].

Lelewel był również założycielem, w 1815 roku, Tygodnika Wileńskiego – czasopisma o charakterze naukowo-literackim, na łamach którego debiutował m.in. Adam Mickiewicz.

Poseł na sejm Królestwa Polskiego (1830).

Powstanie listopadowe edytuj

Był prezesem założonego w trakcie powstania listopadowego Towarzystwa Patriotycznego (1/12/1830) – radykalnego odłamu obozu powstańczego, dążącego do wprowadzenia fundamentalnych reform społecznych. Jako najpopularniejszy przywódca kojarzony z lewicą rewolucyjną został w propagandzie reakcyjnych przeciwników okrzyknięty „Tygrysem Polskim”, choć w rzeczywistości zajmował stanowisko legalistyczne i bronił zachowawczej polityki Józefa Chłopickiego[5]. Był członkiem kierowanej przez Adama Czartoryskiego Rady Administracyjnej (3/12-18/12/1830).

Poseł na sejm powstańczy (18/12) z powiatu żelechowskiego[6], przewodniczący sejmowej Komisji Praw Organicznych i Administracyjnych.

Przypisuje mu się zorganizowanie demonstracji patriotycznej 25 stycznia 1831, ku czci dekabrystów. Jako poseł z powiatu żelechowskiego województwa podlaskiego na sejm powstańczy[7] podpisał 25 stycznia 1831 akt detronizacji Mikołaja I Romanowa[8]. Jest prawdopodobnie autorem hasła Za wolność naszą i waszą, które widniało na sztandarach powstańczych.

Był członkiem Rządu Narodowego Królestwa Polskiego (od 29 stycznia do 5 października 1831).

5 października 1831 wraz z oddziałami powstańczymi pod dowództwem ostatniego wodza naczelnego powstania gen. dyw. Macieja Rybińskiego przekroczył granicę Królestwa Polskiego i Prus w okolicach wsi Jastrzębie, gdzie ogłoszono kapitulację i złożono broń. Wraz z armią na emigrację udały się też władze powstańcze z ostatnim prezesem Rządu Narodowego Bonawenturą Niemojowskim, członkowie sejmu, liczni politycy oraz znani poeci porucznik Wincenty Pol i Seweryn Goszczyński. Odchodząc na obczyznę oświadczyli, że nie zrezygnują z podjętego celu. Po przekroczeniu granicy pruskiej na rzece Pissie wraz z żołnierzami armii polskiej został internowany w obozie nad Drwęcą w okolicach zabudowań klasztoru franciszkanów w Brodnicy.

Podczas powstania listopadowego została mu przekazana dokumentacja z kancelarii Pawła Monrenheima, kierownika kancelarii dyplomatycznej Królestwa Polskiego. Zgodnie z ustaleniami historyków, odpowiada za zniszczenie części z 30 kartonów poufnej korespondencji dyplomatycznej. Pobudki, jakimi się kierował, pozostają nieznane[9].

Emigracja edytuj

Po upadku powstania emigrował z kraju. Był członkiem sejmu powstańczego na emigracji[10]. Był członkiem Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich w Paryżu w 1832 roku[11]. Na emigracji był działaczem, a po kilku latach przywódcą Młodej Polski, założonej w szwajcarskim Bernie 12 maja 1834 przez Feliksa Nowosielskiego, Stolzmana, F. Gordaszewskiego, K. Zaleskiego i J. Dybowskiego półtajnej organizacji o charakterze demokratyczno-republikańskim, związanej z Młodą Europą Giuseppe Mazziniego. W 1834 roku zaocznie skazany przez władze rosyjskie na powieszenie za udział w powstaniu listopadowym[12]. W 1837 założył i kierował Zjednoczeniem Emigracji Polskiej, które dążyło do politycznego zjednoczenia całej polskiej emigracji (nie mylić ze Zjednoczeniem Emigracji Polskiej powstałym w Paryżu w 1866 roku).

Politycznie był zwolennikiem ustroju republikańskiego.

Zainicjowana przez niego tzw. szkoła lelewelowska (badająca procesy historyczne w ich całości) miała istotny wpływ na rozwój polskiej historiografii. W latach 1842–1852 w Poznaniu na podstawie jego prac historycznych powstały Starożytności Polskie, pierwsza polska encyklopedia historyczna napisana przez przedstawicieli tej szkoły: Jędrzeja Moraczewskiego, Emila Kierskiego, Antoniego Poplińskiego, Jana Konstantego Żupańskiego[13][14].

Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[15]. W 1847 roku wybrano go na wiceprezesa Międzynarodowego Towarzystwa Demokratycznego[16]. Na bankiecie założycielskim Towarzystwa we wrześniu tego roku Lelewel spotkał Karola Marksa, z którym nawiązał przyjacielską relację i zaangażował w działalność dla sprawy niepodległości Polski[17].

26 maja 1861 ciężko chory przewieziony został przez przyjaciół z Brukseli do prywatnej kliniki w Paryżu. Próba ratowania jego zdrowia nie powiodła się i trzy dni później Lelewel zmarł[18]. Po uroczystym nabożeństwie został pochowany na cmentarzu Montmartre[18].

W 1929 r., w związku z 350. rocznicą założenia Uniwersytetu Wileńskiego, z którym Lelewel był związany, jego prochy zostały sprowadzone do Wilna i złożone na cmentarzu Na Rossie[18].

Pomysłodawca odznaczenia w randze orderu „Gwiazda Wytrwałości”.

Genealogia edytuj

4. Henryk Loelhoeffel von Lowensprung      
    2. Karol Maurycy Lelewel
5. Konstancja von Jauch        
      1. Joachim Lelewel
6. Franciszek Ignacy Szeluta-Małynicki h. Kalwaria    
    3. Ewa Szeluta-Małynicka h. Kalwaria    
7. Antonina Cieciszowska z Cieciszewa h. Pierzchała      
 

Joachim Lelewel w filmie edytuj

Postać Joachima Lelewela występuje w filmie Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda. W rolę historyka wcielił się Tadeusz Białoszczyński.

Twórczość edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 1: A–M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 555. ISBN 83-01-05368-2.
  2. ↑ Narski 1969 ↓, s. 379.
  3. ↑ Wiesława Albrecht-Szymanowska: Lelewel Joachim. W: Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. T. 2. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2001, s. 320. ISBN 83-02-08101-9.
  4. ↑ Lista imienna członków Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku, [Warszawa], [1829], s. 4.
  5. ↑ Żbikowski 1981 ↓, s. 252.
  6. ↑ Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 481, 586.
  7. ↑ Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 481.
  8. ↑ Dayarusz Sejmu z R. 1830–1831, wydał Michał Rostworowski, T. I, Kraków 1907, s. 245.
  9. ↑ Piotr Wincenciuk, Policje tajne w Królestwie Polskim (1815–1830) i dzieje ich spuścizny aktowej, „Miscellanea Historico-Archivistica”, T. 19, 2012, s. 203–222.
  10. ↑ Walenty Zwierkowski, O Sejmie w Emigracji, Poitiers 1839, s. 10.
  11. ↑ Druk ulotny, odezwa Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich, Paryż 23 sierpnia 1832, niepaginowana.
  12. ↑ Tygodnik Petersburski 1834, nr 89, s. 533.
  13. ↑ Moraczewski 1982 ↓.
  14. ↑ Gloger 1901 ↓.
  15. ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 3.
  16. ↑ Norman Davies, „Boże Igrzysko. Historia Polski. Wydanie poszerzone”, Kraków 2010, s. 27.
  17. ↑ Adam Ciołkosz, Karol Marks a powstanie styczniowe | Lewicowo.pl [online], lewicowo.pl [dostęp 2022-06-14].
  18. ↑ a b c Joachim Lelewel (1786-1861) [online], dzieje.pl [dostęp 2022-04-30] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Joachim_Lelewel&oldid=73309148”