Jom-Tow Lipmann Heller

rabin, uczony i talmudysta

Jom-Tow Lipmann Heller ben Natan ha-Lewi, właściwie Gerszon Saul Heller Jom-Tow Lipmann ben Natan ha-Lewi[1][2] (ur. 1579 w Wallerstein, zm. 7 września 1654 w Krakowie[1][3]) – talmudysta, rabin kolejno w Nikolsburgu (16241625), Wiedniu (16251627), Pradze (16271629), Niemirowie (16311634), Włodzimierzu (16341643) i wreszcie w Krakowie (16431654)[2].

Jom-Tow Lipmann Heller
Gerszon Saul Heller Jom-Tow Lipmann ben Natan ha-Lewi
Data urodzenia

1579

Data śmierci

1654

Miejsce pochówku

Cmentarz Remuh w Krakowie

Rabin kazimierskiej gminy żydowskiej
Okres sprawowania

1643–1654

Rektor krakowskiej jesziwy
Okres sprawowania

1648–1654

Wyznanie

judaizm

Grób Jom-Tow Lipmanna Hellera na cmentarzu Remuh w Krakowie

Życie edytuj

Kształcił się początkowo u swego dziadka, Moszego Wallersteina, a następnie m.in. u Jehudy Löwa z Pragi. Zgłębiał kabałę, matematykę, filozofię religii i gramatykę języka hebrajskiego[1].

Od 1597 roku był dajanem w Pradze. Od 1624 roku pełnił posługę rabiniczną w Nikolsburgu na Morawach, później w Wiedniu i Pradze; w tym ostatnim miejscu kierował również jesziwą[1].

Po tym, jak został w 1629 roku oskarżony o wypowiedzi nieprzychylne państwu i Kościołowi, zamieszczone w jego dziełach, skazano go na śmierć, jednak po 40 dniach więzienia został ułaskawiony. Objął urząd rabina w Niemirowie na Podolu, a potem we Włodzimierzu na Wołyniu. Był posłem na Sejm Czterech Ziem w Jarosławiu[1].

Od roku 1643[2] lub 1644[4] był rabinem w Krakowie, a później kierował także tamtejszą akademią talmudyczną[4] (w latach 16481654[potrzebny przypis]).

Zmarł 7 września 1654 w Krakowie[3], pochowany został na cmentarzu Remuh przy ulicy Szerokiej.

Twórczość edytuj

Jom-Tow Lipmann Heller jest autorem komentarzy halachicznych i kabalistycznych oraz kazań. Jego najwybitniejszym dziełem jest komentarz do Miszny zatytułowany Tosafot Jom-Tow (hebr. ‏תוספות יום־טוב‎; Praga 1614–1617, wyd. poprawione Kraków 1643)[4][2]. Od tego tytułu pochodzi właśnie przydomek Hellera: „Jom-Tow”[3]. Około roku 1645 spisał ponadto swe wspomnienia pt. Megilat ewa (hebr. ‏מגלת איבה‎, dosł. „Zwój nienawiści”; istnieje zarówno wersja hebrajska, jak i w języku jidysz)[2]. Ogółem jest Heller autorem ponad 20 dzieł, sporządzonych po hebrajsku i w jidysz[5].

Nawiązania edytuj

Postać rabina i gaona Bejnusza Aszkenazego w powieści Szatan w Goraju autorstwa Isaaca Bashevisa Singera jest częściowo wzorowana na Jom-Towie Lipmannie Hellerze[2].

Przypisy edytuj

  1. a b c d e Fijałkowski 2003 ↓, s. 580.
  2. a b c d e f Davis 2010 ↓.
  3. a b c Wininger 1928 ↓, s. 42.
  4. a b c Fijałkowski 2003 ↓, s. 581.
  5. Wininger 1928 ↓, s. 44.

Bibliografia edytuj