Wikipedia

José Saramago

pisarz portugalski, noblista

José de Sousa Saramago (wym. port. [ʒuˈzɛ ðɨ ˈsozɐ sɐɾɐˈmaɣu], ur. 16 listopada 1922 w Azinhaga, zm. 18 czerwca 2010 w Tías) – portugalski pisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1998.

José Saramago
Ilustracja
Imię i nazwisko

José de Sousa Saramago

Data i miejsce urodzenia

16 listopada 1922
Azinhaga, Portugalia

Data i miejsce śmierci

18 czerwca 2010
Tías, Hiszpania

Narodowość

portugalska

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

surrealizm

Ważne dzieła
podpis
Odznaczenia
Wielki Łańcuch Orderu św. Jakuba od Miecza (Portugalia) Komandor Orderu św. Jakuba od Miecza (Portugalia)
Nagrody

Nagroda Nobla w dziedzinie literatury

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Saramago połączył w swoich dziełach mity, historie swojego kraju oraz surrealistyczne wyobrażenia. W uzasadnieniu przyznania Nagrody Nobla napisano: za dzieło, które przypowieściami, podtrzymywanymi przez wyobraźnię, współczucie i ironię, stale umożliwia pojmowanie iluzorycznej rzeczywistości.

Życiorys edytuj

Rodzice noblisty nazywali się José de Sousa i Maria da Piedade, ojciec był jednak znany w wiosce pod przydomkiem „Saramago”, takie też nazwisko zapisano w rejestrach po urodzeniu syna państwa de Sousa. Mieszkali w wiosce Azinhaga w regionie Ribatejo, żyli bardzo skromnie, wręcz biednie. Ojciec sprzedawał gazety, a matka była pomocą domową. Rodzina przeprowadziła się do Lizbony w 1924, kiedy mały José miał zaledwie 2 lata.

Kilka miesięcy po przybyciu do Lizbony zmarł starszy brat José – Francisco. Sytuacja materialna rodziny uległa poprawie po przeprowadzce do stolicy, ale dopiero kiedy Saramago miał 13-14 lat, rodzina przeprowadziła się do małego domu i nie mieszkała już w wynajmowanych pokojach dzielonych z innymi rodzinami.

W młodości musiał opuszczać lekcje, aby zarobić na życie. Marzył o wstąpieniu na uniwersytet. Jednak ze względu na sytuację materialną rodziny musiał zrezygnować z nauki w liceum i podjąć naukę w technikum. Przez pięć lat uczył się na mechanika samochodowego. Podjął pracę w wyuczonym zawodzie i jednocześnie, zafascynowany literaturą, odwiedzał Bibliotekę Narodową w Lizbonie.

W 1944 ożenił się z Ildą Reis. Trzy lata później, kiedy miał 25 lat, opublikował pierwszą powieść Terra do pecado (1947). W tym samym roku urodziła mu się pierwsza i jedyna córka – Violante. Od 1955 zaczął dorabiać jako tłumacz. Zajmował się takimi autorami jak Hegel, Tołstoj i Baudelaire. Z Ildą rozwiódł się w 1970 i rozpoczął kilkunastoletni związek z portugalską pisarką Isabel da Nóbrega.

W 1969 wstąpił do Komunistycznej Partii Portugalii, która była zakazana przez dyktaturę Salazara; jednocześnie krytykował tę partię.

W 1975 został oskarżony o sprzyjanie skrajnie marksistowskim ideom, w wyniku zawirowań po Rewolucji goździków stracił pracę. W związku z tym zdecydował nie szukać innego zatrudnienia i poświęcić się całkowicie pisaniu.

W 1988 ożenił się z dziennikarką i tłumaczką hiszpańską Maríą del Pilar del Río Sánchez, którą poznał w 1986 r.

W 1993 wyemigrował z Portugalii na Wyspy Kanaryjskie. Skomentował to w autobiografii: „W odpowiedzi na ocenzurowanie i zawetowanie zgłoszenia mojej książki – Ewangelia według Jezusa Chrystusa (1991) – do Europejskiej Nagrody Literackiej pod pretekstem, że obraża katolików, przeprowadziliśmy się, moja żona i ja, w lutym 1993 na wyspę Lanzarote, w archipelagu Wysp Kanaryjskich”[1].

Po wydaniu Terra do Pecado Saramago przedstawił swojemu wydawcy następne dzieło – Clarabóia, odrzucone i opublikowane dopiero po jego śmierci, w 2011 roku. 19 lat później postanowił zamienić prozę na poezję i wydał trzy tomiki: Os poemas possíveis (1966), Provavelmente alegria (1970) i O ano de 1993 (1975). Zamienił także stanowisko w wydawnictwie Estudos Cor na pracę dziennikarza w „Diário de Notícias”, a następnie w „Diário de Lisboa”. W 1975 na 10 miesięcy powrócił do „Diário de Notícias” na stanowisko zastępcy dyrektora.

Zmarł 18 czerwca 2010 w wieku 87 lat w swoim domu na Lanzarote (Wyspy Kanaryjskie), gdzie spędził ostatnie lata życia. Zmarł na białaczkę. Pogrzeb José Saramago odbył się 20 czerwca 2010 roku. W pogrzebie uczestniczyło 20 000 osób. Prochy Saramago spoczęły na lizbońskim cmentarzu Alto de São João[2].

Nagrody i wyróżnienia edytuj

Twórczość edytuj

W 1991 Saramago opublikował powieść Ewangelia według Jezusa Chrystusa. Została ona skrytykowana jako bluźniercza przez Kościół katolicki. W konsekwencji sekretarz kulturalny partii rządzącej, Pedro Santana Lopes, skreślił nazwisko Saramago z listy kandydatów do Europejskiej Nagrody Literackiej. Saramago z kolei protestując przeciwko tej decyzji, przeniósł się wraz z żoną na kanaryjską wyspę Lanzarote, gdzie mieszkał aż do śmierci.

Saramago pisał powieści, dramaty, opowiadania, wiersze, dzienniki i przewodniki. Jego druga powieść Manual de pintura e caligrafia pojawiła się w 1977, po długiej przerwie. Jej podstawowym tematem jest geneza artysty, malarza lub pisarza.

W Viagem a Portugal (Podróż do Portugalii) Saramago poszukuje pomysłu „na Portugalię” w kilka lat po upadku dyktatury następców Salazara. Żeby dokładnie widzieć swój kraj, używa trzeciej osoby, pozwala mu to na obserwacje własnych reakcji: Tutaj zmuszony jest do rozpoznania własnego niedostatku i przyznania się do niewiedzy, o cudach i wszystkim innym.

Levantado do Chão, (Podniesiony z ziemi, 1980) to trzypokoleniowa saga o biednych ludziach, rozpoczynająca się w czasie pierwszej wojny światowej, a kończy na portugalskiej Rewolucji Goździków – 25 kwietnia 1974. Autor wykorzystuje w niej różne formy dialogu i monologu.

Większą popularność na forum międzynarodowym José Saramago zdobył w 1980 powieścią Baltazar i Blimunda (Memorial do convento). Fabuła powieści rozgrywa się w pierwszej połowie XVIII wieku. Na podstawie tej powieści włoski kompozytor Azio Corghi stworzył operę Blimunda.

Rok śmierci Ricarda Reisa (O ano da morte de Ricardo Reis), powieść wydaną w 1984 roku, autor poświęcił znakomitemu portugalskiemu poecie Fernando Pessoi, a Ricardo Reis był jednym z heteronimów Pessoi. W 1989 wydana została następna powieść pt. Historia oblężenia Lizbony (História do cerco de Lisboa).

W 1997 ukazała się kolejna powieść Josè Saramago Wszystkie imiona (Todos os nomes). Książka ta przez wielu czytelników uznawana jest za jego najlepsze dzieło. Jest pełna prawd życiowych i humoru.

W tym samym roku ukazało się również Miasto ślepców (Ensaio sobre a cegueira).

Styl Saramago charakteryzują długie zdania oraz niekonwencjonalna interpunkcja. Dialogi nie są wyszczególnione w tekście, stanowią integralną część akapitu – sprawia to wrażenie zapisanego ciągu myśli, gdyż w narracji praktycznie nie ma przystanków. Czytelnik niejednokrotnie gubi się w dialogach, nie wiedząc, czy faktycznie zostały one wypowiedziane, czy są to tylko fragmenty myśli bohaterów. Wiele zdań ciągnie się przez całą stronę: w miejscu, gdzie inni autorzy postawiliby kropkę, Saramago konsekwentnie stawia przecinek. Mimo to czytelnik szybko przyzwyczaja się do tego stylu i rytmu narracji.

Powieści edytuj

  • Terra do pecado, 1947
  • O malarstwie i kaligrafii, wyd. pol. 2010 (Manual de pintura e caligrafia, 1977)
  • Levantado do chão, 1980
  • Baltazar i Blimunda, wyd. pol. 1993 (Memorial do convento, 1982)
  • Rok śmierci Ricarda Reisa, wyd. pol. 2000 (O ano da morte de Ricardo Reis, 1984)
  • Kamienna tratwa, wyd. pol. 2003 (A jangada de pedra, 1986)
  • Historia oblężenia Lizbony, wyd. pol. 2002 (História do cerco de Lisboa, 1989)
  • Ewangelia według Jezusa Chrystusa, wyd. pol. 1992 (O Evangelho segundo Jesus Cristo, 1991)
  • Cadernos de Lanzarote, 1994
  • Miasto ślepców, wyd. pol. 1999 (Ensaio sobre a cegueira, 1995)
  • Wszystkie imiona, wyd. pol. 2000 (Todos os nomes, 1997)
  • A caverna, 2000
  • Podwojenie, wyd. pol. 2002 (O homem duplicado, 2002)
  • Miasto białych kart, wyd. pol. 2009 (Ensaio sobre a lucidez, 2004)
  • Rozterki śmierci, wyd. pol. 2019 (As intermitências da morte, 2005)
  • Mały pamiętnik, wyd. pol. 2012 (As pequenas memórias, 2006)
  • Podróż słonia, wyd. pol. 2012 (A Viagem do Elefante, 2008)
  • Kain, wyd. pol. 2013 (Caim, 2009)
  • Clarabóia, 2011

Sztuki teatralne edytuj

  • A noite
  • Que farei com este livro?
  • A segunda vida de Francisco de Assis
  • In Nomine Dei
  • Don Giovanni lub O dissoluto absolvido

Opowiadania edytuj

  • Objecto quase, 1978
  • Poética dos cinco sentidos – O ouvido, 1979
  • O conto da ilha desconhecida, 1997

Poezja edytuj

  • Os poemas possíveis, 1966
  • Provavelmente alegria, 1970
  • O ano de 1993, 1975

Kroniki edytuj

  • Deste mundo e do outro, 1971
  • A bagagem do viajante, 1973
  • As opiniões que o DL teve, 1974
  • Os apontamentos, 1977

Powieści podróżnicze edytuj

  • Viagem a Portugal, 1981

Literatura dziecięca edytuj

  • A Maior Flor do Mundo, 2001

Przypisy edytuj

  1. ↑ Blog Privado - SAPO Blogs [online], josesaramago.blogs.sapo.pt [dostęp 2017-11-24].
  2. ↑ Portugalia pożegnała Saramago.. [w:] TVP.INFO [on-line]. Telewizja Polska S.A, 2010-06-20. [dostęp 2010-06-21].
  3. ↑ Blog Privado - SAPO Blogs [online], josesaramago.blogs.sapo.pt [dostęp 2017-11-24].

Linki edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=José_Saramago&oldid=73429251”