Kabina maszynisty

Kabina maszynisty – część lokomotywy lub innego pojazdu trakcyjnego, przeznaczona dla maszynisty lub także jego pomocnika, z której odbywa się kontrola pracy urządzeń lokomotywy lub innego pojazdu. W parowozach tradycyjnie znana jako budka maszynisty, mogła być częściowo odkryta i na ogół obejmowała także stanowisko palacza obsługującego kocioł parowy.

Kabina maszynisty lokomotywy parowej

Wnętrze kabiny maszynisty typowej lokomotywy parowej Ok1

Parowóz typu camelback z kabiną obejmującą kocioł

Pulpit maszynisty w kabinie EZT serii EN57

Kabina maszynisty w EZT warszawskiego metra – Alstom Metropolis 98B

Pulpit w kabinie elektrowozu EU07

Pulpit sterowniczy elektrowozu Newag Dragon

Wszystkie urządzenia odpowiedzialne za sterowanie urządzeniami na lokomotywie umieszczone są na pulpitach maszynisty w tych kabinach.

Lokalizacja kabin i ich budowa

Lokomotywy parowe

Najwcześniejszymi lokomotywami były lokomotywy parowe i w nich też pojawiła się jako pierwsza kabina maszynisty, określana zwykle jako budka. Początkowo obsada parowozów nie była niczym chroniona, później zaczęły się pojawiać czołowe ściany osłaniające przed wiatrem. Stanowiska maszynisty i pozostałej obsady, w tym palaczy, typowo znajdowały się na podeście za paleniskiem, na końcu lokomotywy. Dopiero około połowy XIX wieku parowozy zaczęły być powszechnie wyposażane w budkę, chroniącą maszynistę i palacza przed wpływami atmosferycznymi i obejmującą zazwyczaj tył paleniska. W wielu krajach jeszcze przez kolejne dziesięciolecia stosowano budki szczątkowe lub częściowo odkryte (z tyłu lub boków), a z drugiej strony w USA już w latach 40. XIX wieku stosowano obszerne zamknięte budki. Powszechnie stosowane budki odkryte od tyłu były uzasadnione koniecznością łatwego dostępu do doczepianego za kabiną tendra z opałem do kotła.

W mniej typowych konstrukcjach kabina maszynisty była oddzielona od paleniska i umieszczona nad kotłem, obejmując go po bokach (układ popularny głównie w USA, określany camelback), albo z przodu parowozu.

Lokomotywy elektryczne

W przypadku większości lokomotyw elektrycznych, występują dwie kabiny maszynisty, znajdujące się na obu jej końcach. W kabinach lokomotyw elektrycznych występują między innymi następujące przyrządy:

• nastawnik jazdy – odpowiada za regulację wartości natężenia prądu płynącego przez silniki trakcyjne poprzez odłączanie bloków rezystorów rozruchowych, bądź poprzez płynną regulację urządzeniami elektronicznymi,
• nastawnik kierunkowy (nawrotnik) – odpowiada za kierunek jazdy lokomotywy,
• nastawnik bocznikowania – umożliwia dodatkowe zwiększanie prędkości lokomotywy przez osłabianie pola wzbudzania silników,
• nastawnik hamulcowy (zawór/kran hamulca) – odpowiada za regulację ciśnienia w cylindrach hamulcowych i umożliwia hamowanie pociągu,
• przełączniki załączające i wyłączające poszczególne urządzenia lokomotywy, oświetlenie,
• przełącznik syren – odpowiada za uruchamianie syren lokomotywy; może posiadać dwa położenia dla różnych tonów syreny,
• mierniki elektryczne – wskazują napięcie na sieci trakcyjnej, prąd silników trakcyjnych, czy też napięcie baterii akumulatorów,
• manometry – wskazują ciśnienie w cylindrach hamulcowych, przewodzie głównym i zbiorniku głównym lokomotywy,
• prędkościomierz – wskazuje aktualną prędkość lokomotywy, może rejestrować parametry jazdy,
• lampki kontrolne lub diody sygnalizacyjne – wskazują stan urządzeń lokomotywy, uruchomione układy,
• wyłączniki samoczynne i bezpieczniki – zabezpieczają obwody pomocnicze lokomotywy,
• radiotelefon.

Dodatkowo, lokomotywy wyposażane są w urządzenia do podgrzewania lub schładzania posiłków, grzejniki, oświetlenie, urządzenia sanitarne zapewniające komfort pracy maszynisty.

Nowsze typy lokomotyw zamiast urządzeń mechanicznych, lampek lub przycisków, mogą posiadać nowocześniejsze rozwiązania, tj. monitory, komputery i podobne.

Lokomotywy spalinowe

W przypadku lokomotyw spalinowych, w zależności od rodzaju stosowanej przekładni, budowa kabin jest różna.

Lokomotywy spalinowe posiadają pokrewne wyposażenie, jak lokomotywy elektryczne, w zależności od serii mogą posiadać też:

• wskaźniki prędkości obrotowej silników spalinowych,
• przełączniki i lampki kontrolne urządzeń pomp paliwa, pomp oleju, rozrusznika.

Elektryczne zespoły trakcyjne

Elektryczne zespoły trakcyjne starszego typu posiadają bardzo podobne wyposażenie, jak lokomotywy elektryczne. Niektóre mogą jednak być wyposażone w rozruch samoczynny i z tego względu mieć inny nastawnik jazdy, być pozbawione nastawnika bocznikowania itp.

Nowocześniejsze rozwiązania techniczne przewidują komputery pokładowe, układy elektroniczne sterowania jazdą, dlatego różnią się od dawnych systemów.

Spalinowe zespoły trakcyjne

Spalinowe zespoły trakcyjne to głównie konstrukcje nowszego typu, posiadają prędkościomierze elektroniczne, i nowocześniejsze elektroniczne systemy kontroli nad pojazdem.

Autobusy szynowe

Autobusy szynowe starego typu eksploatowane w Polsce mają kabinę zbliżoną do kabin klasycznych autobusów – posiadają dźwignię zmiany biegów oraz sterowanie pedałami – pedał przyspieszania, pedał hamulca, pedał sprzęgła.

Zobacz też

• maszynista (kolej)
• wagon sterowniczy