Wikipedia

Kalhu

Kalhu[1], Kalchu[2] (asyr. Kalḫu[3]), biblijne Kalach[2] – starożytne miasto w północnej Mezopotamii, na wschodnim brzegu rzeki Tygrys, w IX i VIII w. p.n.e. stolica imperium asyryjskiego. Obecnie stanowisko archeologiczne Nimrud (Nimrūd)[1][4] w muhafazie Niniwa w północnym Iraku, ok. 30–35 km na południowy wschód od miasta Mosul[2][5][6].

Nimrud
Kalhu
Ilustracja
Mapa północnej Mezopotamii z zaznaczonym położeniem najważniejszych asyryjskich miast, w tym miasta Kalhu
Państwo

 Irak

Położenie na mapie Iraku
Mapa konturowa Iraku, u góry znajduje się punkt z opisem „Nimrud”
Ziemia36°06′N 43°19′E/36,100000 43,316667
Multimedia w Wikimedia Commons
Kalchu – lamassu strzegące wejścia do pałacu królewskiego
plan miasta Kalchu z zaznaczonym przebiegiem murów oraz wzgórzami Tell Nimrud (rezydencja królewska) i Tell 'Azar (arsenał)
plan pałacu Aszurnasirpala II w Kalchu (na niebiesko zaznaczono dziedziniec w części ceremonialnej pałacu, na czerwono salę tronową, na żółto dziedziniec wewnętrzny w części prywatnej pałacu)

Historia edytuj

Stanowisko Nimrud zasiedlone było już w czasach prehistorycznych, ale o tych najwcześniejszych fazach zasiedlenia wciąż wiadomo jest bardzo niewiele[6]. Na początku III tys. p.n.e. znajdowała się tu już najprawdopodobniej osada, ale jej rozmiary i charakter pozostają nieznane[6]. Na powierzchni stanowiska odnaleziono fragmenty ceramiki należącej do kultury Niniwa 5 (1 połowa III tys. p.n.e.), a w jednym z wykopów odkryto grób skrzynkowy datowany na ok. 1750 r. p.n.e.[6]

Miasto Kalhu założone zostało najprawdopodobniej ok. 1280 r. p.n.e.[6] Teksty z XIII w. p.n.e. wskazują, iż już wówczas odgrywało ono ważną rolę jako jedno z centrów administracyjnych państwa asyryjskiego[6]. O mieście z okresu średnioasyryjskiego nie wiadomo wiele, gdyż archeolodzy prowadzący wykopaliska w Nimrud skupili swą uwagę przede wszystkim na przebadaniu miasta z okresu nowoasyryjskiego[6].

Około 878 r. p.n.e. asyryjski król Aszurnasirpal II (883–859 p.n.e.) uczynił Kalhu stolicą państwa i rozpoczął w tym mieście zakrojony na szeroką skalę program budowlany[6]. Na jego rozkaz wzniesiony został nowy mur miejski, królewski pałac oraz dziewięć świątyń (położenie trzech z nich ustalono dzięki pracom wykopaliskowym)[6]. Mur miejski o długości ok. 7,5 km, wzniesiony z cegły mułowej, otaczał obszar o powierzchni ok. 360 ha[6]. Wewnątrz miasta znajdowała się otoczona własnym murem obronnym cytadela, zajmująca powierzchnię ok. 20 ha[6]. Kalhu pozostało stolicą do roku 707 p.n.e., kiedy to Sargon II (722–705 p.n.e.) uczynił Dur-Szarrukin nową stolicą Asyrii[6]. Pomimo utraty statusu stolicy Kalhu pozostało ważnym miastem, a późniejsi władcy asyryjscy, jak np. Asarhaddon (680–669 p.n.e.), prowadzili tu prace budowlane[6]. Medowie i Babilończycy zdobyli najprawdopodobniej Kalhu w okresie pomiędzy 614 a 612 r. p.n.e.[6]

Prowincja Kalhu edytuj

Miasto Kalhu już w okresie średnioasyryjskim było stolicą asyryjskiej prowincji o tej samej nazwie[7]. Począwszy od czasów panowania Aszurnasirpala II (883–859 p.n.e.) gubernatorzy Kalhu zaczynają być wymieniani w asyryjskich listach i kronikach eponimów jako urzędnicy limmu[7]. Działalność gubernatorów Kalhu w okresie od końca IX w. p.n.e. aż do panowania Tiglat-Pilesera III (744–727 p.n.e.) jest dobrze udokumentowana w różnego rodzaju tekstach pochodzących z Kalhu[7]. Znany jest edykt królewski, w którym Aszurnasirpal II mianuje Nergal-apil-kumuę, gubernatora Kalhu, zarządcą królewskiego pałacu[7]. Szamasz-belu-usur, gubernator Kalhu za rządów Salmanasara III (858–824 p.n.e.), rozkazał wykonać w ekal mašarti („Pałacu przeglądów wojskowych”) kamienną podstawę pod tron królewski[7]. Bel-tarsi-iluma, gubernator Kalhu za rządów Adad-nirari III (810–783 p.n.e.) znany jest z własnych inskrypcji odkrytych w Kalhu[7]. Do naszych czasów zachowały się pieczęcie lub odciski pieczęci jego i trzech kolejnych gubernatorów Kalhu[7]. Gubernatorzy i prowincja Kalhu wymieniani są w jednym z edyktów Adad-nirari III, w listach z korespondencji królewskiej Sargona II oraz listach i dokumentach administracyjnych z czasów Asarhaddona[7].

Asyryjscy gubernatorzy Kalhu znani z asyryjskich list i kronik eponimów:

Kalendarium wykopalisk w Kalchu edytuj

  • 1820 – Claudius James Rich odwiedza Nimrud
  • 1845–1847 i 1849–1851 – wykopaliska Austena Henry’ego Layarda – odkrycie pałaców i świątyń na cytadeli. W sierpniu 1847 roku pierwsze reliefy wystawione w British Museum.
  • 1853–1879 (z przerwami) – prace Hormuzda Rassama, Williama Kennetha Loftusa i George’a Smitha; „dokopywanie” budowli uchwyconych przez Layarda, odkrycie świątyni Nabu.
  • 1949–1957 – Max Mallowan – odsłonięcie dalszych części pałacu Aszurnasirpala II i świątyń Ninurty oraz Nabu.
  • 1958–1963 – David Oates – odkopanie całego „Fortu Salmanasara”; badanie murów miejskich.
  • od 1959 – Iracki Departament Starożytności – wykopaliska na terenie pałacu Aszurbanipala II i świątyń, prace konserwatorskie i rekonstrukcje.
  • 1974–1976 – polskie wykopaliska pod kierunkiem Janusza Meuszyńskiego.
  • 1987–1989 – misja włoska pod kierunkiem Paolo Fiorina – opracowuje geodezyjnie część dolnego miasta, bada „Fort Salmanasara”
  • 1988–1990 – w trakcie wykopalisk prowadzonych przez archeologów irackich odkryto kilka grobów królowych asyryjskich: Jaby, Banitu i Atalii.
  • 1989 – misja British Museum (John Curtis) – jeden sezon badań w „Forcie Salmanasara”.

Polscy archeolodzy w Kalchu (1974–1976) edytuj

Ekspedycją Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW w Kalchu kierował Janusz Meuszyński, a uczestniczyli mgr Antoni Mierzejewski, architekt dr Ryszard Sobolewski, fotograf Waldemar Jerke. Badania archeologiczne polskiego zespołu koncentrowały się na odtworzeniu wystroju reliefowego Pałacu Północno-Zachodniego z IX wieku p.n.e., wzniesionego przez Aszurnasirpala II. Istotą prac było sporządzenie szczegółowych planów architektonicznych pałacu wraz z pełną inwentaryzacją kamiennych płyt i ich fragmentów[9]. Równolegle prowadzono prace w centralnej części cytadeli gdzie odkopano m.in. fragment fasady i bramę monumentalnej budowli, świetnie zachowane lamassu z inskrypcją Tiglat-Pilesera III, pełen naczyń magazyn pałacowy. Prace przerwała tragiczna śmierć Janusza Meuszyńskiego.

Czasy współczesne edytuj

Z potwierdzonych przez rząd iracki doniesień wynika, iż 5 marca 2015 roku uzbrojeni ekstremiści z tzw. Państwa Islamskiego przy użyciu buldożerów przystąpili do niszczenia stanowiska archeologicznego w Nimrud[10]. Czyn ten potępiony został w specjalnym oświadczeniu wydanym następnego dnia przez Irinę Bokową, dyrektora generalnego UNESCO[10]. 12 kwietnia 2015 ekstremiści opublikowali film dokumentujący niszczenie kamiennych artefaktów za pomocą młotów i elektronarzędzi, oraz silną detonację na terenie stanowiska archeologicznego. BBC oceniło, że tak duża siła wybuchu mogła zmieść zabytki z powierzchni ziemi[11].

Związki z Biblią edytuj

Z asyryjskim miastem Kalchu identyfikowane jest wzmiankowane w Biblii miasto Kalach[5][6]. Zgodnie z przekazem biblijnym (Rdz 10,8-12) Kalach (hebr. כֶּלַח[12], gr. Χαλαχ[13], łac. Chale[14]) miało być jednym z miast wzniesionych w Asyrii przez Nimroda[15]. Od Nimroda, postaci znanej również w tradycji arabskiej, wywodzi się Nimrud (arab. لنمرود), współczesna arabska nazwa stanowiska kryjącego ruiny Kalchu[5].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b zapis według ustaleń Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych, w: Nazewnictwo Geograficzne Świata, zeszyt 2 (Bliski Wschód), Warszawa 2004, s. 44.
  2. ↑ a b c Kalchu, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2015-04-17].
  3. ↑ Postgate J.N., Reade J.E., Kalḫu, w: Reallexikon..., s. 303.
  4. ↑ Postgate J.N., Reade J.E., Kalḫu, w: Reallexikon..., s. 304.
  5. ↑ a b c Curtis J., Nimrud, w: Meyers E.M. (red.), The Oxford..., s. 141.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o hasło Nimrud, w: Bienkowski P., Millard A. (red.), Dictionary..., s. 212.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Radner K., Provinz. C, w: Reallexikon..., s. 46.
  8. ↑ a b c d e f g Assyrian Eponym List. oracc.museum.upenn.edu. [dostęp 2015-08-19]. (ang.).
  9. ↑ Nimrud [online], pcma.uw.edu.pl [dostęp 2019-01-21].
  10. ↑ a b UN condemns destruction of Nimrud heritage site in northern Iraq. United Nations News Centre. [dostęp 2015-03-11]. (ang.).
  11. ↑ Islamic State video 'shows destruction of Nimrud'. BBC, 2015-04-12. [dostęp 2015-04-12]. (ang.).
  12. ↑ Blue Letter Bible - Rdz 10,12 w Kodeksie Leningradzkim
  13. ↑ Blue Letter Bible - Rdz 10,12 w Septuagincie
  14. ↑ Blue Letter Bible - Rdz 10,12 w Wulgacie
  15. ↑ Biblia Internetowa - porównanie Rdz 10,8-12 w polskich przekładach Biblii. biblia.apologetyka.com. [dostęp 2015-04-12].

Bibliografia edytuj

  • Curtis J., Nimrud, w: Meyers E.M. (red.), The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, vol. IV, Oxford University Press, New York – Oxford 1997, s. 141-144.
  • Postgate J.N., Reade J.E., Kalḫu, w: Reallexikon der Assyriologie, tom V (Ia... - Kizzuwatna), Walter de Gruyter, Berlin – New York 1976–1960, s. 303-323.
  • Radner K., Provinz. C, w: Reallexikon der Assyriologie, tom XI (Prinz, Prinzessin - Samug), Walter de Gruyter, Berlin - New York 2006-2008, s. 42-68.
  • Stępniowski F.M., Kalchu – miasto skarbów, w: Archeologia Żywa 2(25) 2003, s. 38-41.
  • hasło Nimrud, w: Bienkowski P., Millard A. (red.), Dictionary of the Ancient Near East, British Museum Press, London 2000, s. 212-213.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kalhu&oldid=72910094”