Kenozoik

Kenozoik
66–0 mln lat temu
	PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	Tabela stratygraficzna
poprzedni okres; mezozoik	następny okres; dziś

Era kenozoiczna, kenozoik – era, która rozpoczęła się ok. 66 mln lat temu (od wymierania kredowego) i wciąż trwa. Era kenozoiczna bywa czasem określana mianem ery ssaków, owadów lub ery roślin kwiatowych, bowiem te grupy przeszły w niej intensywny rozwój ewolucyjny.

Najważniejsze wydarzenia w skali globalnej edytuj

Era	Okres (lat temu)	Epoka (lat temu)	Środowisko abiotyczne	Środowisko biotyczne
Kenozoik	czwartorzęd (2,58 mln do dziś)	holocen (11700 b2k do dziś)^[1]	Ocieplenie klimatu, zanik lądolodów kontynentalnych na półkuli północnej (skandynawskiego w Europie i laurentyjskiego w Ameryce Płn.), powstanie Bałtyku.	Intensywny rozwój społeczności ludzkiej, wyginięcie wielkich ssaków
	czwartorzęd (2,58 mln do dziś)	plejstocen (2,58 mln – 11700 b2k)	Cykliczne zmiany klimatu (glacjały i interglacjały), wielokrotne transgresje lądolodów kontynentalnych.	Pojawienie się Homo sapiens i olbrzymich ssaków plejstoceńskich.
	neogen (23,03 mln – 2,58 mln)	pliocen (5,333 mln – 2,58 mln)	Morze Śródziemne odzyskuje połączenie z Oceanem Atlantyckim, powstaje Przesmyk Panamski	Wymieranie lasów, rozprzestrzenienie trawożernych kopytnych.
	neogen (23,03 mln – 2,58 mln)	miocen (23,03 mln – 5,333 mln)	Orogeneza alpejska – powstają Alpy, Andy i Himalaje, powstanie Morza Śródziemnego	Stepowienie dużych obszarów. Istnieje już większość obecnych rodzin ptaków i ssaków.
	paleogen (65 mln – 23,03 mln)	oligocen (33,9 mln – 23,03 mln)	Duża aktywność wulkaniczna	Pojawiają się jeleniowate, ewoluują pierwsze naczelne
		eocen (56,0 mln – 33,9 mln)	Oddzielenie się Ameryki Północnej od Europy i Ameryki Południowej od Antarktydy.	Pojawia się wiele występujących do dziś rzędów gadów i ssaków.
		paleocen (66,0 mln – 56,0 mln)	Strefy subtropikalne sięgają do regionów polarnych	Ssaki archaiczne

Dawniejszy podział ery kenozoicznej edytuj

Era	Okres (lat temu)	Podokres (lat temu)	epoka (lat temu)
Kenozoik	czwartorzęd (1,87 mln do dziś)		holocen (11700 b2k do dziś)
	czwartorzęd (1,87 mln do dziś)		plejstocen (1,87 mln – 11700 b2k)
	trzeciorzęd (65 mln – 1,87 mln)	neogen (24 mln – 1,87 mln	pliocen (5,332 mln – 1,806 mln)
		neogen (24 mln – 1,87 mln	miocen (23,03 mln – 5,332 mln)
		paleogen (65 mln – 24 mln)	oligocen (33,9 mln – 23,03 mln)
			eocen (55,8 mln – 33,9 mln)
			paleocen (65,5 mln – 55,8 mln)

Geologia edytuj

Intensywna orogeneza alpejska doprowadziła w paleocenie do wyniesienia Gór Skalistych, a w następnych epokach gór Sierra Nevada i nowego pasma Gór Skalistych. Przez znaczną część eocenu Afryka i Ameryka Południowa były całkowicie odizolowane od lądów półkuli północnej.

Fauna edytuj

W erze mezozoicznej doszło do wykształcenia najpierwotniejszych ssaków – jajorodnych stekowców. Już w kredzie istniały ssaki żyworodne – torbacze, a nawet łożyskowce. W kenozoiku ssaki nadal ewoluowały. Na początku paleogenu były to przede wszystkim pozostałości kredowe: wieloguzkowce, torbacze i prymitywne ssaki łożyskowe. Nie było dużych drapieżników. Na półkuli północnej pojawiły się pierwsze naczelne (Plesiadapiforma). Nastąpiła intensywna ewolucja łożyskowców i ich specjalizacja. Pojawiły się pradrapieżne i prakopytne (paleocen). Eocen („świt nowych czasów”) zawdzięcza nazwę pojawieniu się wielu występujących do dziś rzędów ssaków, a także niektórych istniejących nadal rodzin. Do najbardziej wyspecjalizowanych należą: nietoperze, walenie i brzegowce. Wtedy też pojawiły się lemurowate i wyrakowate. Parzystokopytne reprezentowane są m.in. przez maleńkiego „jelenia” Diacodexis, a nieparzystokopytne przez pierwszego konia – Hyracotherium.

Flora edytuj

We wczesnym trzeciorzędzie wokół biegunów rozciągały się lasy wielkolistnych drzew zrzucających liście na zimę. Pozostałe obszary globu porastały lasy tropikalne.