Wikipedia

Kwintus Eliusz Tuberon

rzymski polityk, prawnik i pisarz

Kwintus Eliusz Tuberon (łac. Quintus Aelius Tubero; I w. p.n.e.) – rzymski polityk, prawnik i pisarz, autor pracy dotyczącej dziejów Rzymu, zaliczany do annalistów młodszych.

Wszechstronnie wykształcony, podobnie jak jego ojciec, przyjaźnił się z Cyceronem i Warronem. Walczył w bitwie pod Farsalos po stronie Pompejusza, po czym zdał się na łaskę Cezara. W 46 roku p.n.e. wystąpił jako oskarżyciel Ligariusza, którego bronił Cyceron. Niepowodzenie w tym procesie miało skłonić Tuberona do porzucenia działalności publicznej i zajęcia się pisarstwem prawniczym oraz historiografią.

Życiorys edytuj

Był synem Lucjusza Eliusza Tuberona i podobnie jako on zyskał wszechstronne wykształcenie oraz przyjaźń Cycerona[1], jak również Warrona[2]. W 49 roku p.n.e. towarzyszył ojcu w podróży do prowincji Afryka, gdzie Lucjusz miał objąć namiestnictwo. Nie udało się to wskutek oporu Kwintusa Ligariusza, dowodzącego na wybrzeżu (w imieniu samozwańczego namiestnika Publiusza Attiusza Warusa), który nie pozwolił na przybicie do brzegu, ani nawet na pobranie wody czy zejście na ląd choremu Kwintusowi. Tuberonowie udali się wówczas do armii Pompejusza[3]. Walczyli w bitwie pod Farsalos[1], w której szczególnym męstwem miał się wyróżnić Kwintus[4]. Jednak po zwycięstwie Cezara w tym starciu, obaj zdali się na jego łaskę[1].

W 46 roku p.n.e. Kwintus wziął udział w procesie Ligariusza, występując jako oskarżyciel. Sądowi przewodniczył Cezar, a jednym z obrońców podsądnego był Cyceron. Tuberon zapewne wystąpił z pobudek osobistych, pragnąc zemsty. Zarzucał Ligariuszowi zdradę stanu, która miała polegać na walce u boku nieprzyjaciela republiki Juby I, króla Numidii. Proces zakończył się jednak uniewinnieniem oskarżonego[5].

Mowa Tuberona, w przeciwieństwie do wystąpienia Cycerona, zachowała się tylko we fragmentach (przytoczonych przez Kwintyliana), przez co cała sprawa budziła wiele niejasności wśród historyków, tym bardziej że niedługo przed wniesieniem oskarżenia, Cezar okazywał gotowość do pozytywnego rozpatrzenia próśb Ligariusza o ułaskawienie. Najprawdopodobniej dla dyktatora proces stanowił doskonały sposób pokazania wspaniałomyślności wobec dawnych pompejańczyków (stąd jego wyrok był z góry przesądzony) i być może był znakiem gotowości do porozumienia z tymi spośród nich, którzy wciąż chcieli walczyć i gromadzili armię w Hiszpanii[6]. Wykorzystał do tego prywatne pobudki Tuberona i jego inicjatywę, co uchodzi za bardziej prawdopodobne niż to, by sam zainspirował oskarżyciela do wystąpienia[7]. Przemowa Kwintusa bywała określana przez badaczy jako dużo słabsza niż Cycerona, co niekoniecznie można uznać za zgodne z jej rzeczywistym kształtem – zapewne starał się wykazać w niej różnice między postępowaniem Ligariusza a swoim i swego ojca, zarówno przy próbie objęcia namiestnictwa w Afryce, jak i po bitwie pod Farsalos. Cyceron jako obrońca wskazywał zaś między innymi na to, że Tuberonowie postępują niemoralnie, bowiem sami skorzystali z amnestii Cezara, a chcą uniemożliwić to oskarżonemu. Ze względu na więzy przyjaźni nie atakował ich jednak w ostry sposób, a nawet przedstawiał w jak najlepszym świetle[8].

Podobno niepowodzenie w tym procesie zniechęciło Kwintusa do działalności publicznej i dlatego zajął się studiami prawniczymi oraz najprawdopodobniej dziejopisarstwem[9]. Poślubił córkę Serwiusza Sulpicjusza Rufusa, miał dwóch synów (jednym z nich był Sekstus Eliusz Katus), którzy piastowali urząd konsula, odpowiednio w 11 roku p.n.e. i 4 roku n.e.[10]

Twórczość pisarska edytuj

Kwintusa Eliusza Tuberona zalicza się do grupy annalistów młodszych[11], uznając go za autora pracy poświęconej dziejom Rzymu od czasów najdawniejszych po sobie współczesne, liczącej co najmniej czternaście ksiąg. Prawdopodobnie napisał ją w latach 40. i 30., najwięcej miejsca poświęcając wydarzeniom sobie najbliższym[12]. Zachowało się z niego nieco urywków – z księgi I informacje o koniu trojańskim jako machinie wojennej, Romulusie i Remusie oraz reformach Serwiusza Tuliusza, z IX wiadomości o I wojnie punickiej i losach Regulusa (walce z wielkim wężem nad rzeką Bagradą i torturach zadanych mu przez Kartagińczyków). Na to, że w opracowaniu dziejów Rzymu dotarł do czasów sobie współczesnych wskazuje informacja, którą przytoczył powołując się na niego Swetoniusz, o tym, że Cezar do momentu wybuchu wojny domowej wymieniał w swym testamencie Pompejusza jako spadkobiercę[13].

Podstawą pracy Tuberona były dzieła Waleriusza Antiasa i Licyniusza Macera, aczkolwiek miał sięgać też pod dawniejsze zapiski, tzw. „lniane księgi”, być może idąc w ślady Macera i pragnąc zweryfikować jego informacje[14]. Zapewne nie stronił od materiału anegdotycznego, ponadto być może posługiwał się stylem archaicznym[15]. Jego praca cieszyła się sporym zainteresowaniem, przyjmuje się, choć opinia ta jest przedmiotem sporów naukowych, że korzystali z niej Dionizjusz[a] oraz Tytus Liwiusz. Oprócz nich i Swetoniusza cytowali ją liczni gramatycy – Gelliusz, Serwiusz, Charyzjusz, Noniusz i Donat. Zachowane fragmenty zostały wydane drukiem w Historicorum Romanorum reliquiae Hermanna Petera[15].

W dziedzinie prawa zasłynął z orientacji zarówno w zakresie prawa publicznego, jak i prywatnego. Napisał pracę dotyczącą senatu, z tytułu znane jest z kolei dzieło o obowiązkach sędziów (Super officio iudici wspominane przez Gelliusza), odwołania do jego dorobku trafiły także do Digestów. Według Sekstusa Pomponiusza pisał stylem archaizującym, przez co był mało poczytny[16]. Zdaniem niektórych badaczy zajmował się tylko prawem, zaś fragmenty dzieła historycznego należy wiązać z jego ojcem[17].

Przypisywano mu także autorstwo dzieła astronomicznego, ponieważ takie pod jego imieniem i nazwiskiem przywołuje Pliniusz Starszy, lecz raczej w Historii naturalnej chodziło o pracę innej osoby, aktywnej w czasach Grakchów[18].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Być może Dionizjusz zadedykował Kwintusowi także jedną ze swych rozpraw, Kumaniecki 1977 ↓, s. 460; OCD 2012 ↓, s. 19.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Augustyn 1982 ↓, s. 465; Lewandowski 2007 ↓, s. 74.
  2. ↑ Kumaniecki 1977 ↓, s. 497.
  3. ↑ Kumaniecki 1966 ↓, s. 339.
  4. ↑ Kumaniecki 1966 ↓, s. 337.
  5. ↑ Kumaniecki 1966 ↓, s. 327, 328, 331, 334; Kumaniecki 1977 ↓, s. 277–278.
  6. ↑ Kumaniecki 1966 ↓, s. 327, 330–331, 334; Kumaniecki 1977 ↓, s. 277–278.
  7. ↑ Kumaniecki 1966 ↓, s. 327, 333
  8. ↑ Kumaniecki 1966 ↓, s. 334–335, 340–341; Kumaniecki 1977 ↓, s. 278.
  9. ↑ Kumaniecki 1977 ↓, s. 461; OCD 2012 ↓, s. 19.
  10. ↑ Kumaniecki 1977 ↓, s. 497; OCD 2012 ↓, s. 19.
  11. ↑ Vademecum 2001 ↓, s. 43.
  12. ↑ Augustyn 1982 ↓, s. 465; Vademecum 2001 ↓, s. 45; Lewandowski 2007 ↓, s. 75.
  13. ↑ Kumaniecki 1977 ↓, s. 460; Lewandowski 2007 ↓, s. 75.
  14. ↑ Kumaniecki 1977 ↓, s. 460; Vademecum 2001 ↓, s. 45; Lewandowski 2007 ↓, s. 75.
  15. ↑ a b Vademecum 2001 ↓, s. 45; Lewandowski 2007 ↓, s. 75.
  16. ↑ Kumaniecki 1977 ↓, s. 461; Augustyn 1982 ↓, s. 465; Lewandowski 2007 ↓, s. 75; OCD 2012 ↓, s. 19.
  17. ↑ Lewandowski 2007 ↓, s. 75; OCD 2012 ↓, s. 19.
  18. ↑ Kumaniecki 1977 ↓, s. 461.

Bibliografia edytuj

  • Zofia Augustyn: Tubero, Quintus Aelius. W: Słownik pisarzy antycznych. red. Anna Świderkówna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1982, s. 465. ISBN 83-214-0141-4.
  • Ernst Badian, Tony Honoré, Christopher Pelling: Aelius (RE 156) Tubero, Quintus. W: The Oxford Classical Dictionary. red. Simon Hornblower, Antony Spawforth, Esther Eidinow. Wyd. 4. Oxford: Oxford University Press, 2012, s. 19. ISBN 978-0-19-954556-8. [dostęp 2021-01-06].
  • Mieczysław Brożek: Historia literatury rzymskiej w starożytności. Zarys. Wyd. II, popr. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
  • Kazimierz Kumaniecki: Literatura rzymska. Okres cyceroński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977.
  • Kazimierz Kumaniecki. Proces Ligariusza. „Przegląd Historyczny”. 57/3, s. 327–345, 1966. [dostęp 2021-01-03]. 
  • Ignacy Lewandowski: Historiografia rzymska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. ISBN 978-83-7177-406-5. OCLC 749888223.
  • Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. praca zbiorowa pod red. Ewy Wipszyckiej. Wyd. 2 zmienione. T. I/II: Źródłoznawstwo starożytności klasycznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13594-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kwintus_Eliusz_Tuberon&oldid=73187687”