Leszczyna pospolita

Leszczyna pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	brzozowate
Rodzaj	leszczyna
Gatunek	leszczyna pospolita
	Nazwa systematyczna
	Corylus avellana ; L. Sp.Pl. 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Leszczyna pospolita, orzech laskowy (Corylus avellana L.)^[4] – gatunek krzewu należącego do rodziny brzozowatych. Występuje w stanie dzikim w całej Europie i Azji Mniejszej po Kaukaz. W Polsce pospolita zarówno na niżu, jak i w górach do ok. 1300 m n.p.m.

Morfologia edytuj

Kotki męskie

Kwiat żeński

Dojrzewające owoce

Pokrój: Duży, wielopienny krzew do 5 m wysokości. Gałęzie wzniesione, tworzące szeroką, gęstą koronę.
Pień: O gładkiej, popielatej korze z poziomymi, korkowatymi kreskami. Młode pędy w kolorze czerwonobrunatnym, szczeciniasto owłosione.
Liście: Opadające na zimę, skrętoległe, pojedyncze. Ogonek liściowy krótki do 10 mm, gruczołkowato owłosiony. Blaszka liściowa szeroko owalna do okrągłej o długości do 10 cm, podwójnie piłkowana, na szczycie zaostrzona, u nasady lekko sercowata. Młode liście obustronnie owłosione, potem z wierzchu matowozielone. Jesienią przebarwiają się na kolor żółty lub żółtobrązowy.
Kwiaty: Roślina jednopienna o kwiatach męskich zebranych w kotki zgrupowane po 2-4, kwiaty żeńskie rozwijają się na krótkopędach w pąkach, tak, że w czasie kwitnienia na zewnątrz widoczne są tylko czerwone znamiona. Kwitnie bardzo wcześnie (od lutego do kwietnia) w zależności od warunków atmosferycznych. Kwiaty męskie pylą bardzo obficie na żółto.
Owoc: Jest jednonasiennym, bezbielmowym orzechem, otoczonym okrywą powstałą ze zrośnięcia trzech podkwiatków. Zdrewniała owocnia (potocznie "skorupka") ma jasnobrązowy kolor i dość zmienny kształt, zależnie od odmiany. Owocnia zrośnięta jest podstawą z okrywą nasienną, po oderwaniu której pozostaje blizna nazywana tarczką. Okrywa do połowy podzielona jest na nieregularne klapy, bardzo zmienne. Owoce dojrzewają od września do października. Nazywane są potocznie orzechami laskowymi.

Ekologia edytuj

W rzadkich lasach liściastych stanowi najwyższą część podszytu, występuje również w zaroślach śródpolnych, zaroślach nadwodnych oraz na suchych stokach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea, Ass. Stellario-Carpinetum^[5]. Gatunek nie ma specjalnych wymagań, poza nietolerancją gleb zbyt podmokłych. Niektóre szlachetne odmiany uprawne są bardziej wymagające, lubią gleby wapienne, głębokie i w miarę ciepłe. Dobrze rośnie na glebach żyznych, rędzinowych, zasobnych w węglan wapnia, a także w borach mieszanych i w zaroślach kserotermicznych. Unika gleb jałowych, suchych oraz podmokłych. Gatunek tolerancyjny w stosunku do światła – lubi miejsca słoneczne lub półcieniste. Może rosnąć w cieniu, jednak słabo wtedy owocuje. Ceniony jako domieszka biocenotyczna.^{[potrzebny przypis]}

Grzybowe choroby leszczyny pospolitej wywołują m.in. Piggotia coryli, Cryptosporiopsis coryli i Cryptosporiopsis tarraconensis^[6]

Zmienność edytuj

W uprawie spotyka się szereg odmian i mieszańców uprawnych, zarówno ozdobnych jak i sadowniczych. Formy sadownicze otrzymano głównie z podgatunku leszczyna pontyjska (Corylus avellana var. pontica Winkl.), która w porównaniu z gatunkiem rodzimym charakteryzuje się większą siłą wzrostu i bardziej wzniesionym pokrojem, rodzi większe owoce o trójkątnej tarczce. W Średniowieczu sprowadzono ten podgatunek z Azji Mniejszej do klasztoru w Zell, skąd szereg odmian rozpowszechniło się w Europie pod nazwą Zellerówek.

Leszczyna pospolita 'Contorta'

Odmiany uprawne

'Aurea' – zarówno liście jak i pędy o zabarwieniu jasnym, żółtawym przez cały sezon. Krzewy osiągają około 4 metry wysokości (roczny przyrost w granicach 20 cm). Odmiana stosunkowo tolerancyjna jeśli chodzi o glebę (wymaga wilgotnej). Stanowiska słoneczne do półcienistych^[7].
'Barceloński' – odmiana bardzo plenna, regularnie owocująca. Jest dość odporna na niskie temperatury. Krzew rośnie dość silnie tworząc rozłożysta koronę. Dorasta do około 5 metrów wysokości. Posiada duże i smaczne orzechy^[8].
'Contorta' – mały krzew o poskręcanych korkociągowato pędach i pofalowanych oraz pozwijanych liściach, mniejszych niż u typu. Doskonały, karłowy krzew do skalniaków. Dwudziestoletnie okazy mają ok. 1-1,5 m (maksymalnie do 3 m). Kwitnie w okresie lutego i marca, owocuje niezbyt obficie.
'Fusco-rubra' – odmiana rdzawolistna. Młode liście ciemnopurpurowe, później ciemnozielone (często mylona z C. maxima Mill. 'Purpurea', która ma liście ciemnopurpurowe przez cały sezon).
'Heterophylla' (var. lacinata Kirch.) – odmiana strzępolistna. Liście pierzaste, ostro klapowane. Bardzo rzadka, chyba tylko w kolekcjach dendrologicznych.
' Olbrzymi z Halle' – odmiana obcopylna. Krzew rośnie silnie, dorasta do około 5-6 metrów, tworząc rozłożystą i średnio zwartą koronę. Posiada bardzo duże orzechy^[9].
'Trapezuński' – bardzo plenna odmiana o podłużnych owocach. Charakteryzuje się małą tendencją do wysychania ziaren owocu. Jest bardzo dobrym zapylaczem dla innych odmian leszczyny. Dojrzałość zbiorcza przypada na drugą dekadę września. Jest mało wrażliwa na moniliozę.

Zastosowanie edytuj

Osobny artykuł: Orzech laskowy.

Orzechy laskowe

Roślina uprawna – jako roślina sadownicza w Polsce bez znaczenia, głównie uprawy amatorskie oraz doświadczalne. Na świecie szlachetne odmiany leszczyn (głównie jednak pochodzące od leszczyny południowej i odmiany pontyjskiej leszczyny pospolitej) uprawia się przede wszystkim w basenie Morza Śródziemnego (cieplejszy klimat, co zdecydowanie zwiększa plonowanie). Największym producentem na świecie jest Turcja, poza tym duże hodowle w Hiszpanii, Włoszech, w regionie Kaukazu oraz w Stanach Zjednoczonych (przede wszystkim Kalifornia)^[10].
Często wykorzystywane są niektóre odmiany ozdobne w architekturze zieleni.
Drewno jest miękkie i nietrwałe, używane jako węgiel rysunkowy. Leszczynowe pręty, cenione za swą giętkość, używane były na wędki, bicze, laski oraz faszynę.
Z owoców uzyskuje się olej, który znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, farbiarskim oraz kosmetycznym.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-13] (ang.).
↑ Corylus avellana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ J.J. Gené J.J., J.J. Guarro J.J., M.J.M.J. Figueras M.J.M.J., A new species of Cryptosporiopsis causing bud rot of Corylus avellana, „Mycological Research”, 94 (3), 1990, s. 309–312, DOI: 10.1016/S0953-7562(09)80355-9, ISSN 0953-7562 [dostęp 2024-01-09] .
↑ Agata Krzepińska: Leszczyna pospolita. 2013. [dostęp 2013-05-22]. (pol.).
↑ Leszczyna pospolita 'Barceloński'
↑ Leszczyna pospolita 'Olbrzymi z Halle'. [dostęp 2010-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
↑ Henryk Zdyb: Leszczyna. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010. ISBN 978-83-09-99018-5.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-13] (ang.).

[iucn-3] Corylus avellana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[5] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[6] J.J. Gené J.J., J.J. Guarro J.J., M.J.M.J. Figueras M.J.M.J., A new species of Cryptosporiopsis causing bud rot of Corylus avellana, „Mycological Research”, 94 (3), 1990, s. 309–312, DOI: 10.1016/S0953-7562(09)80355-9, ISSN 0953-7562 [dostęp 2024-01-09] .

[7] Agata Krzepińska: Leszczyna pospolita. 2013. [dostęp 2013-05-22]. (pol.).

[8] Leszczyna pospolita 'Barceloński'

[9] Leszczyna pospolita 'Olbrzymi z Halle'. [dostęp 2010-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].

[10] Henryk Zdyb: Leszczyna. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010. ISBN 978-83-09-99018-5.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]