Lubcza (województwo małopolskie)

Lubcza – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Ryglice.

Lubcza

wieś
Widok na centrum miejscowości
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Ryglice
Liczba ludności (2022)	1881
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	33-162
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0828970
Położenie na mapie gminy Ryglice Lubcza
Położenie na mapie Polski Lubcza
Położenie na mapie województwa małopolskiego Lubcza
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Lubcza
49°54′20″N 21°15′56″E

Wieś Lubcza leży na północnym skraju Pogórza Karpackiego, nad potokiem Wolanka i jej dopływami. Wieś jest usytuowana równoleżnikowo w kierunku wschód-zachód w dolinie rzeki i ograniczona następującymi miejscowościami: od zachodu graniczy z Wolą Lubecką, od północy ze Zwiernikiem i Słotową (gmina Pilzno), od wschodu z Zagórzem, Dzwonową (gmina Jodłowa), a od południa z Kowalową (gmina Ryglice) oraz Jodłową (gmina Jodłowa). Lubcza leży w odległości 15 km od Pilzna, 9 km od Zalasowej oraz 16 km od Tuchowa.

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa należącej do dekanatu Pilzno w diecezji tarnowskiej.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Lubcza

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0828986	Budaki	część wsi
0828992	Czarna Wieś	część wsi
0829000	Góry	część wsi
0829017	Granice	część wsi
0829023	Nadole Południowe	część wsi
0829030	Nadole Północne	część wsi
1066567	Nagórze Południowe	część wsi
1066573	Nagórze Północne	część wsi
0829069	Podkościele	część wsi
0829075	Środki	część wsi
0829081	Zadziela	część wsi

Przynależność administracyjna

Lubcza Górna i Lubcza Dolna były wsiami królewskimi w województwie sandomierskim w 1629 roku. Po rozbiorach znalazła się w granicach zaboru austriackiego – w Galicji, zaś po wskrzeszeniu Państwa Polskiego w 1918 r. weszła w skład województwa krakowskiego. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lubcza. W latach 1975–1998 znajdowała się w województwie tarnowskim. Obecnie leży w województwie małopolskim. Zajmuje powierzchnię ok. 24 km².

Specyficzne położenie geograficzne Lubczy względem sąsiednich większych ośrodków administracyjnych sprawiło, że wieś wyjątkowo często zmieniała przynależność powiatową. Do 1932 roku Lubcza należała do powiatu pilzneńskigo, w latach 1932–1934 do powiatu ropczyckiego, w latach 1934–1957 do powiatu jasielskiego, a od 1958 roku do powiatu tarnowskiego.

Układ architektoniczny

Duża wieś o charakterze wyżynno-dolinnym, rozdzielona szeroką doliną potoku Wolanka. Centrum Lubczy leży w dolinie pomiędzy dwoma grzbietami wzgórz ograniczającymi zarówno od północy jak i od południa główną część wsi, której najniższa część leży na wysokości ok. 235 m n.p.m. W otaczających wieś grzbietach wzgórz (działach) wyróżniają się kulminacje, których wysokości bezwzględne wynoszą 289, 303, 323 i 346 m n.p.m. od strony północnej, oraz 300, 320, 334 m n.p.m. od strony południowej. Najwyższą kulminacją w okolicy jest dominująca nad okolicą od zachodu góra Kokocz, wznosząca się na wysokość powyżej 400 m n.p.m. (441 m n.p.m. według pomiarów z roku 1936, zaś według danych z 1988 roku – 434 m n.p.m.).

Rozległy teren wsi o bardzo urozmaiconej konfiguracji, jest obszarem słabo zalesionym. Największy zwarty kompleks leśny (buki, olchy, świerki) tzw. Ptasznik – położony jest w południowej części wsi przy granicy z Jodłową. Zabudowa wsi koncentruje się głównie wzdłuż drogi głównej i równoległego do niej cieku Wolanki. Centrum wsi znajduje się w dolinie, w pobliżu skrzyżowania głównych dróg, tj. drogi Zalasowa – Lubcza z drogą do Kowalowej i Ryglic. Usytuowane są tam dwa budynki użyteczności publicznej (tzw. „ochronka” z drugiej połowy XIX w. oraz „Perła Lubczy” oddany do użytku w 2004 r.). Powyżej nich na wzniesieniu położony jest zespół kościelno-plebański, z dominującym kościołem pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z lat 1893–1900, a także cmentarz parafialny.

• 
  Kościół parafialny
• 
  Szkoła podstawowa
• 
  Cmentarz wojenny nr 234

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

• Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa.
  Obiekt neogotycki, murowany, 1893–1900. Wyposażenie neogotyckie z lat 1900–1904.

Inne zabytki

• Plebania neogotycka, murowana, 1900
• Organistówka, murowana, ok. 1850, remont 1999
• Klasztor SS Kanoniczek św. Ducha, mur, 1895
• Cmentarz parafialny, zał. po 1833 z wydzieloną w 1914 kwaterą wojskową o pow. 51 m² (Cmentarz nr 234 okręg V Pilzno)
• „Ochronka”, murowana, II poł. XIX w.
• Małą architekturę sakralną reprezentuje kilkanaście ciekawych kaplic, kapliczek, figur i krzyży przydrożnych
• Cmentarz wojenny nr 234 – Lubcza

oraz:

• Dom nr 1, drew., k. XIX
• Dom nr 2, drew., 1903
• Dom nr 73, drew., p. XX
• Dom nr 97, 1 ćw. XX
• Dom nr 105, drew, 1 ćw. XX
• Dom nr 106, drew, k. XIX
• Dom nr 107, drew, p. XX
• Dom nr 109, drew, p XX
• Dom nr 124, drew, k. XIX
• Dom nr 137, drew, p XX
• Dom nr 140, drew, p. XX
• Dom nr 183, 1 ćw. XX
• Stodoła nr 183, drew, p. XX
• Dom nr 184, drew, p .XX
• Dom nr 186, drew, p. XX
• Dom nr 187, drew, k. XIX
• Spichlerz nr 198, drew, 1 ćw. XX
• Stodoła nr 198, drew, 1 ćw. XX
• Dom nr 206. drew., ok., 1900
• Stodoła nr 206., drew., ok. 1900
• Dom nr 229, drew., ost. ćw. XIX
• Dom nr 234, drew., p. XX
• Dom nr 248, drew., ost. ćw. XIX
• Dom nr 260, drew. 1 ćw. XX

• Kaplica pw. św. Zofii, mszalna, na miejscu poprzedniej z 1679, fundacja Jana Klucznika i Antoniego Stojaka, mur. 1879, przy drodze do Dzwonowej
• Kapliczka Słupowa z ludową rzeźbą św. Jana Nepomucena, fundacja dworska, drew. 1860–1870, Lubcza Nagórze
• Kapliczka z obrazem Koronacja Najświętszej Panny Marii, fundacja Marcina Świstoka lub rodziny Pędraków, kam., ok. 1900, Lubcza Granice
• Kapliczka z krucyfiksem barokowym z XVII w., fundacja Szczepana Cieślikowskiego, drew. 1900 lub 1911. Obok kapliczki kilkusetletnia lipa (obecnie jej fragment po wichurze, która tu przeszła w 2008 roku), Lubcza Budaki
• Posąg św. Józefa z Dzieciątkiem, fundacja Zgromadzenia ss. Kanoniczek od św. Ducha, pocz. XX, na prywatnej posesji w Nagórzu
• Krzyż – figura z metalowym wizerunkiem Chrystusa, fundacja Jana i Tekli Brzęczków, betonowy, 1911, Lubcza Nagórze
• Krzyż – figura z metalowym wizerunkiem Chrystusa i plakietką Matki Boskiej Bolesnej, fundacja Franciszka i Agaty Kłusków, wyk. Adam Musiał z Tarnowa, betonowy, 1917
• Krzyż – figura z metalowym wizerunkiem Chrystusa, drew. pocz. XX w., Lubcza Nadole
• Krzyż z kapliczką szafkową z oleodrukiem Serca Jezusa, fundacja Władysława Kijowskiego, drew. ok. 1920
• Krzyż z kapliczką szafkową z oleodrukiem Serca Jezusa, fundacja rodziny Marcinków, drew, 1937, Lubcza Nadole

Kalendarium

• 1197 – w „Rocznikach czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego” Jana Długosza pojawiła się wzmianka o wsi, przy okazji wizytacji Pilzna przez legata papieskiego Piotra Capuano. Wieś powstała prawdopodobnie wcześniej na prawie polskim i zapewne była królewszczyzną.
• ok. 1325 – ukazała się wzmianka o pierwszym drewnianym kościele we wsi
• 1369 – król Kazimierz Wielki przeniósł wieś na prawo niemieckie. Zasadźcami byli Paweł Jurzyc i Maciej z Lubczy. Obok istniejącej założono nową wieś i stąd miejscowość dzieliła się później na Lubczą Górną (czyli Niemiecką) i Lubczę Dolną (czyli Polską). Prawdopodobnie król uposażył także parafię.
• 1402 – Lubczę dzierżawił Dziersław Mleczko.
• 1416 – nastąpił rozwój terytorialny wsi. Część najstarsza określana jako Lubcza Górna.
• 1422 – występowały nazwy Lubcza Niemiecka (Górna) i Polska (Dolna).
• 1448–1462 – wieś przeszła w posiadanie Tarnowskich.
• 1454 – pojawiła się pierwsza wzmianka o Lubczy jako parafii należącej do dekanatu pilźnieńskiego. Być może istniała tu już szkoła parafialna.
• 1456 – we wsi założono szpital (przytułek) dla 12 ubogich. Przetrwał on do końca XVIII w.
• 1461 – występowały nazwy Lubcza Niemiecka i Polska. Pojawia się nazwa Lubcza Średnia.
• ost. ćw. XV i 1 poł. XVI w. – wieś była w posiadaniu rodziny Błońskich.
• pocz. XVI w. – Lubcza Górna i Lubcza Dolna znalazły się w powiecie pilzneńskim, w ziemi sandomierskiej.
• 1513 – istniała szkoła parafialna.
• 1525 – we wsi znajdował się duży folwark królewski, stale powiększany drogą zakupu ziemi od kmieci.
• 1549 – według rozporządzenia Zygmunta Augusta kmiecie z Lubczy mieli obowiązek wozić produkty na targi do Tarnowa, Pilzna i Biecza. Wieś dzierżawił Marcin Łyczko.
• 1581 – w Lubczy Dolnej było 12 rzemieślników i 3 rybaków, a w Lubczy Górnej 6 rzemieślników i 1 rybak.
• 1595 – bracia polscy przejęli kościół.
• 1603 – miały miejsce bunty chłopskie skierowane przeciwko dzierżawcom. Doszło do napadu na dwór.
• 1629 – Lubcza była znaczącym ośrodkiem tkactwa w regionie tarnowskim. We wsi było 13 tkaczy. Miejscowość słynęła także z dobrych piekarzy.
• 1657 – wojska węgierskie księcia Rakoczego spaliły miejscowy, drewniany kościół.
• 1660–1664 – wieś została znacznie zniszczona po wojnie ze Szwecją. Liczyła 25 kmieci.
• 1670 – dzierżawcą został Aleksander z Brzezia Lanckoroński. Znacznie zwiększyły się obciążenia w odrabianiu pańszczyzny, co było przyczyną skarg chłopów do sądu grodzkiego na dzierżawcę.
• 1679 – wybudowano „na starym cmentarzu” drewnianą kaplicę pw. św. Zofii.
• 1683 – odbudowano kościół z inicjatywy proboszcza Jana Sebastiana Jaroszewicza (konsekracja 1683). Budowniczym był Sebastian Kowalski.
• 1685–1705 – dzierżawcą wsi był Remigiusz Grochowski.
• XVII/XVIII w. – dzierżawcami byli Dunin-Wąsowiczowie.
• 1702 – król August II zatwierdził dla Lubczy 10 jarmarków rocznie. Wieś stała się dużym i ważnym ośrodkiem gospodarczym w regionie.
• 1746 – miał miejsce pożar drewnianego kościoła.
• 1771–1772 – w Lubczy mieściła się kwatera główna konfederatów barskich, w której przebywał Kazimierz Pułaski.
• do 1772 r. – wieś była królewszczyzną w województwie sandomierskim.
• 1772 – ostatnim królewskim dzierżawcą wsi był Hiacynt Ogrodzki. Lubcza została włączona do kamery austriackich dóbr rządowych. Ogrodzki odkupił wieś od Austriaków.
• 1772–1918 – wieś znalazła się w zaborze austriackim w Królestwie Galicji i Lodomerii.
• 1754 – miały miejsce bunty miejscowych chłopów przeciwko uciskowi dzierżawcy Siedleckiego.
• 1756 – dzierżawcami wsi był Stanisław Leszczyński i jego żona Teresa.
• 1759 – budowano trzeci, drewniany kościół pw. św. Mikołaja, z inicjatywy ks. Stanisława Dunin-Wąsowicza (konsekracja 1779). Na cmentarzu przykościelnym znajdowała się kaplica pw. św. Walentego.
• 1776 – wieś znajdowała się w cyrkule Pilzno i dekanacie pilzneńskim. Liczyła 1450 mieszkańców.
• 1781–1804 – właścicielem był Jan Piegłowski, a po nim spadkobiercy. Nastąpił znaczny rozwój tkactwa we wsi.
• 1783 – parafia w Lubczy znalazła się w nowo utworzonej diecezji tarnowskiej.
• XVIII w. – wieś była znaczącym ośrodkiem hodowli ryb.
• 1810 – Lubcza liczyła 1475 mieszkańców.
• 1830 – do miejscowej parafii należało 3000 katolików. Na jej terenie zamieszkiwało 81 Żydów.
• po 1833 – założono nowy cmentarz.
• 1836–1847 – właścicielem był Ksawery Nowakowski.
• 1846 – miejscowi chłopi wzięli udział w rzezi galicyjskiej. Doszło do znacznych zamieszek na terenie wsi.
• 1852–1855 – właścicielem był Adam Borecki.
• 2 poł. XIX w. – wybudowano drewnianą karczmę oraz Ochronkę.
• ok. 1850 – wybudowano organistówkę.
• 1854 – założono szkołę ludową.
• ok. 1861–1888 – właścicielami była rodzina Broniewskich.
• 1862 – nastąpił wielki wylew rzeki Wolanki.
• 1879 – Antoni Stojak ufundował murowaną kaplicę pw. św. Zofii.
• 1880 – właścicielką była Eleonora Broniewska.
• 1882 – Antoni Stojak ufundował kaplicę cmentarną pw. św. Michała Archanioła.
• czerwiec 1884 – ks. Józef Lenartowicz objął parafię pw. św. Mikołaja.
• 1888 – nastąpił upadek tkactwa we wsi związany z upowszechnianiem się fabrycznych wyrobów tekstylnych. Zadłużona posiadłość dworska została sprzedana spółce żydowskiej.
• 1888 – zorganizowano komitet budowy nowego kościoła.
• 1890 – miał miejsce wielka susza. Wyschły cieki wodne we wsi.
• 1891 – powstało kółko rolnicze i Kasa Stefczyka. Powódź we wsi.
• 1893–1900 – wybudowano z inicjatywy proboszcza ks. Józefa Lenartowicza nowy murowany kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (konsekracja 1902). Stary drewniany z 1759 został przeniesiony do Janowic k. Zakliczyna. Obecnie znajduje się w miejscowości Dzierżaniny. Parafię oprócz Lubczy tworzą do dziś: Wola Lubecka i Dzwonowa.
• 1895 – powstał budynek klasztoru SS.Kanoniczek Św. Ducha.
• 1900 – wybudowaną murowaną plebanię.
• 1900 – ukończono budowę kościoła – pierwsze nabożeństwo.
• 1902 – spółka żydowska rozparcelowała majątek dworski pomiędzy miejscowych chłopów.
• 1902 – 6 czerwca konsekrowano nowy murowany kościół.
• 1911 – powstała straż pożarna.
• 1914 – powstał cmentarz wojenny nr 234 – wydzielono kwaterę wojskową o pow. 51 m² na cmentarzu parafialnym (proj. Gustav Rossmann).
• 1918 – wieś znajdowała się w województwie krakowskim, w powiecie Pilzno, później w gminie zbiorowej Jodłowa, w powiecie Jasło.
• 1939–1945 – Lubcza znalazła się w Generalnym Gubernatorstwie.
• 1945–1954 – wieś należała do gminy Jodłowa, w powiecie Jasło, w województwie rzeszowskim.
• 1950 – miała miejsce wylew rzeki Wolanka. Powódź we wsi.
• 1954–1975 – gromada Lubcza znalazła się w województwie krakowskim, w powiecie tarnowskim.
• koniec lat 50. XX w. – rozpoczęła się elektryfikacja wsi.
• 1960 – miejscowość stała się wsią gminną dla Lubczy i Woli Lubeckiej, w powiecie Tarnów, w województwie krakowskim.
• 1962 – rozpoczęto budowę nowej szkoły. Dyrektorem był Czesław Wojewoda.
• 1965–1970 – nastąpiła elektryfikacja wsi Lubcza.
• 1967 – oddano do użytku nową szkołę (tzw. "tysiąclatki").
• 1969–1974 – nastąpiła budowa i utwardzenie drogi Lubcza – Zalasowa.
• 1973 – 1 stycznia Lubcza została przyłączona do gminy Ryglice.
• 1995 – Powstał Społeczny Komitet Gazyfikacji.
• 1997 – świętowano 800-lecie Lubczy.
• 1975–1998 – wieś znajdowała się w województwie tarnowskim.
• II poł. XX w. – budowano drogi do Zalasowej, Tuchowa i Tarnowa, wybudowano ośrodek zdrowia.
• 1990 – kładziono pierwsze nakładki asfaltowe na drogach gminnych w Lubczy.
• 1995 – nastąpiła gazyfikacja wsi Lubcza.
• 1996 – miała miejsce telefonizacja wsi Lubcza.
• 1996 – Helena Pancerz z d. Kowalska została uhonorowana tytułem Sprawiedliwa wśród Narodów Świata
• 1999 – 1 stycznia – wieś znalazła się w gminie Ryglice, w powiecie tarnowskim, w województwie małopolskim.
• 1999 - powstał klub „Iskierka” – placówka Ośrodka Kultury w Ryglicach.
• 2004 – oddano do użytku Wielofunkcyjnego Budynku „Perła Lubczy”.
• 2004 – Utworzono Szkolny Ośrodek Kariery. Miała miejsce klęska żywiołowa – powódź.
• 2004 – 14 lutego odbył się „Bieg z Radiem Kraków” w dzień odpustu św. Walentego.
• 2004–2005 – wykonano remont budynku szkoły podstawowej i gimnazjum w Lubczy z części środków budżetu państwa.
• 2010 – miała miejsce wielka powódź.
• 2011 – powstał lokalny portal Ryglice-okolice.pl - https://www.ryglice-okolice.pl/, obecnie z siedzibą w Ryglicach.
• 2014 – straż nabyła nowy samochód terenowy.
• 2015 – odbyła się peregrynacja Obrazu Jezusa Miłosiernego.
• 2016 – wyremontowano remizę OSP. W Lubczy miał miejsce Zjazd tarnowskiego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP.
• 2017 – powstał zespół folklorystyczny Lubczanie. Grupa nawiązuje do zespołów działających w tej miejscowości m.in. w XX w.
• 2018 – powstała kapela ludowa Spod Kokocza.
• 2018 – wyburzenie budynku Ochronki z drugiej połowy XIX w. i rozpoczęcie prac przy jej odrestaurowaniu.
• 2018 – w wyborach samorządowych burmistrzem gminy Ryglice został Paweł Augustyn, mieszkaniec Lubczy, przedsiębiorca, rolnik, współzałożyciel TUW Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych, samorządowiec, doradca w KRUS i Ministerstwie Rolnictwa.
• 2019 – 2022 - renowacja polichromii kościoła.
• 2020 - zakończenie prac restauracyjnych budynku Ochronki. Rewitalizacja centrum wsi.

Bibliografia

• Praca zbiorowa „Lubcza dawniej i dziś 800-lecie wsi”, Wieliczka 1997

Linki zewnętrzne

• Lubcza 4(1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 394 .
• Opis na stronie gminy
• Oficjalna strona internetowa Lubczy". lubcza.comxa.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)].
• Parafia w Lubczy
• Kapela Spod Kokocza