Wikipedia

Lukas Foss

amerykański kompozytor, dyrygent, pianista i pedagog żydowskiego pochodzenia

Lukas Foss, właśc. Lukas Fuchs (ur. 15 sierpnia 1922 w Berlinie, zm. 1 lutego 2009 w Nowym Jorku) – amerykański kompozytor, dyrygent, pianista i pedagog muzyczny żydowskiego pochodzenia. Przedstawiciel wielu nurtów stylistycznych, od serializmu i muzyki elektronicznej do minimalizmu i improwizacji.

Lukas Foss
Ilustracja
Lukas Foss dyryguje na UCLA (1960)
Imię i nazwisko

Lukas Fuchs

Data i miejsce urodzenia

15 sierpnia 1922[a].
Berlin

Pochodzenie

żydowskie

Data i miejsce śmierci

1 lutego 2009
Nowy Jork

Instrumenty

fortepian

Gatunki

muzyka poważna

Zawód

kompozytor, dyrygent, pianista, pedagog

Aktywność

1937–2009

Multimedia w Wikimedia Commons

Choć na tle współczesnej muzyki europejskiej twórczość kompozytorska Fossa jest odbierana jako dość konwencjonalna, na gruncie amerykańskim cieszy się dużą popularnością i uznaniem. Jest tak za sprawą jego żywiołowej ekspresji, biegłości technicznej rzemiosła kompozytorskiego, wirtuozowskich pierwiastków w utworach fortepianowych, a także przewrotnego zaprawiania muzyki barokowej i klasycystycznej modernizmem, a modernizmu – amerykańskim folklorem[1][2]. Brytyjski muzykolog Wilfred Mellers określił twórczość Fossa mianem „kieszonkowej historii muzyki amerykańskiej XX wieku”[3].

Życiorys edytuj

Urodził się jako Lukas Fuchs[b], w rodzinie żydowskiej. Jego ojcem był filozof i uczony Martin Foss (1889–1968), matką – Hilde (z domu Schindler), artystka malarka[4][5]. Brat Lukasa, starszy od niego o 2 lata Oliver (1920–2002), również został artystą malarzem[6]. Lukas, uznany za cudowne dziecko, swoją edukację muzyczną zaczął już w wieku 6 lat[7].

Wykształcenie edytuj

Jego pierwszym nauczycielem gry na fortepianie i teorii muzyki był Julius Goldstein-Herford. W 1933, gdy naziści doszli w Niemczech do władzy, rodzina Fuchsów wyjechała do Paryża. Tam młody Lukas przez 4 lata studiował w konserwatorium paryskim u Lazare’a Lévy’ego (fortepian), Louisa Moyse’a (flet), Noëla Gallona (kompozycję) i Feliksa Wolfesa (orkiestrację)[8][2]. W 1937 wraz z rodziną wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. 15-letni Lukas Foss został przyjęty na studia w prestiżowym Curtis Institute of Music w Filadelfii. Jego głównymi nauczycielami byli: pianistka Isabelle Vengerov, dyrygent Fritz Reiner oraz kompozytorzy Rosario Scalero i Randall Thompson. Studia te ukończył z wyróżnieniem, po czym kontynuował naukę dyrygentury u Siergieja Kusewickiego w Berkshire Music Center w Tanglewood oraz kompozycji u Paula Hindemitha w Tanglewood i na Uniwersytecie Yale. W latach 1944–1950 współpracował z Bostońską Orkiestrą Symfoniczną jako pianista koncertujący. Następne trzy lata spędził w Rzymie jako stypendysta American Academy(inne języki) (Rome Prize) i Fundacji Fulbrighta (Fulbright Fellowship).

Działalność pedagogiczna edytuj

Po powrocie do kraju w 1953 objął, po Arnoldzie Schönbergu, katedrę kompozycji i dyrygentury na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles. Nie był jednak kontynuatorem wielkiego poprzednika. Promował strategię teorii gier w kompozycjach oraz kontrolowaną improwizację[3], uwalniającą od „tyranii zapisu nutowego”[2]. W 1957, wprowadzając swoje idee w czyn, założył Improvisation Chamber Ensamble, dający studentom możliwość eksperymentowania zarówno z jego kompozycjami, jak i z muzyką innych twórców[7]. Koncepcje dydaktyczne Fossa oraz sposób ich wdrażania sprawiły, że stał się wielce szanowanym i lubianym pedagogiem. Wykładał w Tanglewood Music Center, był kompozytorem rezydentem na Uniwersytecie Harvarda, w Manhattan School of Music, w Uniwersytecie Carnegiego i Mellonów, Uniwersytecie Uniwersytet Yale i Uniwersytecie Bostońskim. W 1983 został wybrany na członka Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury[9] Od 1991 był wykładowcą teorii muzyki i kompozycji w School for the Arts przy Boston University[10][11].

Działalność dyrygencka edytuj

Twórczość edytuj

Uprawiał niemal wszystkie ważniejsze formy muzyki instrumentalnej i wokalno-instrumentalnej, poczynając od dużych utworów orkiestrowych (koncerty, symfonie), poprzez utwory kameralne i solowe, a na scenicznych (opery, balety) i chóralnych kończąc.

W ujęciu stylistycznym twórczość Fossa można podzielić na trzy okresy[2][11][15][16]:

  • wczesny okres neoklasycystyczny (1937–1956), który był tonalny i eklektyczny, z płynnym przemieszczaniem się stylów, często inspirowany elementami amerykańskiej muzyki popularnej
  • środkowy okres eksperymentalny, zwany też awangardowym (1956–1980), będący poszukiwaniem nowych środków wyrazu – poprzez serializm, minimalizm, aleatoryzm, mikrotonowość – a także fascynacją chaosem i muzyczną dekonstrukcją
  • późny okres, łączący doświadczenia obu wcześniejszych okresów (1980–2009), który był powrotem do tonalnego, łagodniejszego stylu neoklasycystycznego, co nie oznaczało zaniechania dalszego poszukiwania nowych wyrazów artystycznych.

Wybrane kompozycje edytuj

Zobacz też: Lista dzieł Lukasa Fossa.
  • The Prairie (1943), kantata na 4 głosy solowe, chór i orkiestrę
  • Gift of the Magi (1944), balet
  • Song of Songs (1946), na sopran lub mezzosopran i orkiestrę
  • Recordare (1948), elegia na śmierć Gandhiego
  • The Jumping Frog of Calaveras County (1949), opera komiczna
  • Preludium D-dur (1949), na fortepian
  • II Koncert fortepianowy (1951)
  • Griffelkin (1953-55), opera baśniowa w 3 aktach
  • Introductions and Good-Byes (1959-60), 9–minutowa opera komiczna
  • Time Cycle (1960), na sopran i orkiestrę
  • Baroque Variations (1960) na orkiestrę
  • Echoi (1961-1963), na klarnet, wiolonczelę, perkusję i fortepian
  • Koncert wiolonczelowy (1966)
  • Paradigm (1968), na elektryczną gitarę, perkusję i 3 inne instrumenty
  • Geod (1969), dla dyrygenta głównego i 4 subdyrygentów, chóru i 4 grup orkiestry
  • Koncert na perkusje i orkiestrę (1974)
  • III Kwartet smyczkowy (1975)
  • Thirteen Ways of Looking at a Blackbird (1978), na sopran i zespół kameralny
  • Night Music for John Lennon (1980-1981)
  • For Lenny (Variation on NY, NY) (1988)
  • Renaissance Concerto (1985), na flet i orkiestrę
  • Tashi (1986), na klarnet, fortepian i kwartet smyczkowy
  • Elegy for Anne Frank (1989)
  • Koncert fortepianowy na lewą rękę (1993)
  • IV Symfonia „Window to the Past” (1995), na orkiestrę
  • V Kwartet smyczkowy (2000)

Ważniejsze nagrody edytuj

  • W 1944, mając 22 lata, został laureatem New York Critics Circle Award za kantatę Prairie, której premierowe nowojorskie wykonanie pod dyrekcją Roberta Show, miało miejsce w Collegiate Chorale[17].
  • W 1945 został najmłodszym w historii kompozytorem, który otrzymał nagrodę Guggenheima (Guggenheim Fellowship).
  • W latach 1950–52 studiował w Rzymie po otrzymaniu grantu Fulbrighta (1950–52) oraz nagrody (stypendium) Rome Prize[c] ufundowanej przez prestiżową American Academy w Rzymie.
  • W 1954 ponownie został laureatem New York Critics Circle Award za II koncert fortepianowy.
  • W 1961 po raz trzeci otrzymał New York Critics Circle Award, tym razem za Time Cycle na sopran i orkiestrę; premiera miała miejsce w Filharmonii Nowojorskiej pod dyrekcją Leonarda Bernsteina.
  • W maju 2000 został uhonorowany złotym medalem Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury za całokształt pracy artystycznej.
  • Laureat 7 tytułów doctora honoris causa[9]

Życie prywatne edytuj

Żoną Lukasa Fossa była Cornelia Brendel, urodzona w Berlinie amerykańska artystka malarka, córka historyków sztuki Otto Brendela i Marii Weigert Brendel. Para poznała się w 1949 w American Academy w Rzymie i pobrała w 1951[18]. Mieli dwoje dzieci: filmowca dokumentalistę Christophera Brendela Fossa[19] oraz aktorkę Elizę Foss[20]. Lukas i Cornelia byli w separacji przez prawie 5 lat (1968–1972), kiedy to Cornelia była w związku z kanadyjskim pianistą Glennem Gouldem i wraz z dziećmi mieszkała w Toronto. Ostatecznie wróciła do męża. W 2009 powstał pełnometrażowy film dokumentalny Życie wewnętrzne Glenna Goulda[21][22][23], którego spora część poświęcona jest temu związkowi. W filmie wystąpili m.in. Cornelia, Christopher i Eliza Fossowie[24][22][23].

Lukas Foss zmarł w otoczeniu rodziny, w swoim domu na Manhattanie, 1 lutego 2009, w wieku 86 lat. Nie podano bezpośredniej przyczyny śmierci, ale wiadomo, że od lat cierpiał na chorobę Parkinsona[25].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Prawdopodobna data urodzin. W 1997 roku, kiedy to został uhonorowany kilkoma koncertami swojej muzyki z okazji 75. rocznicy własnych urodzin, powiedział, że nie jest do końca pewien, kiedy się urodził. Najdziwniejsze jest to, że nigdy się nie dowiem, czy to naprawdę moje 75. urodziny – powiedział The Times. – Nie mam metryki. Mam paszport, ale data urodzenia na nim była wynikiem domysłów. Za: Allan Kozinn. Lukas Foss, Composer at Home in Many Stylistic Currents, Dies at 86. „The New York Times”, s. D10, 2009-02-02. [dostęp 2017-02-21]. [zarchiwizowane z adresu 2017-01-11]. (ang.). 
  2. ↑ W 1937, po osiedleniu się w Stanach Zjednoczonych, cała rodzina zmieniła nazwisko z Fuchs na Foss.
  3. ↑ Amerykański odpowiednik Prix de Rome.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Teresa Chylińska, Stanisław Haraschin, Bogusław Schaeffer: Przewodnik koncertowy. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1991, s. 312. ISBN 83-224-0132-9.
  2. ↑ a b c d Allan Kozinn. Lukas Foss, Composer at Home in Many Stylistic Currents, Dies at 86. „The New York Times”, s. D10, 2009-02-02. [dostęp 2017-02-21]. [zarchiwizowane z adresu 2017-01-11]. (ang.). 
  3. ↑ a b Dave Lewis: RIP Lukas Foss: Pied Piper of Regional American Orchestras. [w:] All Music [on-line]. 2009-02-04. [dostęp 2017-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-21)]. (ang.).
  4. ↑ Karen L. Perone: Lukas Foss. Bibliographie. [w:] Universitat Hamburg [on-line]. 2016. [dostęp 2017-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-10)]. (niem.).
  5. ↑ Lukas Foss. [w:] The Living Composers Project [on-line]. [dostęp 2017-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-21)]. (ang.).
  6. ↑ Olivier Foss. [w:] askART [on-line]. [dostęp 2017-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-21)]. (ang.).
  7. ↑ a b Lukas Foss 1922–2009. [w:] Milken Archive of Jewish Music [on-line]. [dostęp 2017-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-21)]. (ang.).
  8. ↑ Encyclopedia of Modern Jewish Culture, Glenda Abramson, t. 1, 2005, s. 276-277, ISBN 0-415-93848-1 [dostęp 2017-01-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-07] (ang.).
  9. ↑ a b Lukas Foss. „Carl Fischer Music”. [dostęp 2017-01-07]. [zarchiwizowane z adresu]. (ang.). .
  10. ↑ Boston University College of Fine Arts. [w:] Boston University Celebrates 80th Birthday of Esteemed Faculty Member Lukas Foss [on-line]. [dostęp 2017-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-09)]. (ang.).
  11. ↑ a b Stephen Kingsbury: American composer, conductor, and educator Foss contributed profoundly to the circulation and appreciation of music of the 20th century.. [w:] AllMusic [on-line]. [dostęp 2017-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-21)]. (ang.).
  12. ↑ Ojai Music Festival. [w:] Music Directors [on-line]. [dostęp 2017-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-09)]. (ang.).
  13. ↑ Dictionary of American Classical Composers, Neil Butterworth, wyd. 2, 2005, s. 152-156, ISBN 0-415-93848-1 [dostęp 2017-01-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-07] (ang.).
  14. ↑ New Albion Artists. [w:] Lukas Foss [on-line]. [dostęp 2017-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-05)]. (ang.).
  15. ↑ Dave Lewis: Lukas Foss: Curriculum Vitae. [w:] AllMusic [on-line]. [dostęp 2017-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-09)]. (ang.).
  16. ↑ Lukas Foss, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-01-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-10] (ang.).
  17. ↑ R. James Tobin, Neoclassical Music in America. Voices of Clarity and Restraint, Rowman & Littlefield, 2014, s. 157-166, ISBN 978-0-8108-8440-3 [dostęp 2017-01-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-10] (ang.).
  18. ↑ Larissa Bonfante: Maria Weigert Brendel 1902-1994. [dostęp 2017-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-02)]. (ang.).
  19. ↑ Chris Foss w bazie IMDb (ang.)
  20. ↑ Eliza Foss w bazie IMDb (ang.)
  21. ↑ Masha Leon: A Life of Music and Love. [w:] Forward [on-line]. 2010-09-23. [dostęp 2017-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-10)]. (ang.).
  22. ↑ a b Genius Within: The Inner Life of Glenn Gould w bazie IMDb (ang.)
  23. ↑ a b Życie wewnętrzne Glenna Goulda w bazie Filmweb
  24. ↑ Cornelia Foss w bazie IMDb (ang.)
  25. ↑ Around and About the Community. [w:] Parkinson's Disease Foundation [on-line]. 2006. [dostęp 2017-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-10)]. (ang.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lukas_Foss&oldid=70315324”