Martin (Słowacja)
Martin (węg. Turócszentmárton, niem. Turz-Sankt Martin, łac. Sanctus Martinus / Martinopolis) – miasto powiatowe w środkowej Słowacji, w kraju żylińskim, w historycznym regionie Turiec. Do 1951 nosiło nazwę Turčiansky Svätý Martin. Pod koniec 2019 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą około 54 tys., Martin zajmował dziewiąte miejsce wśród najludniejszych słowackich miast.
 Centrum miasta | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
67,74[2] km² | ||||
| Wysokość |
402[3] m n.p.m. | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Nr kierunkowy |
+421 43[3] | ||||
| Kod pocztowy |
036 01[3] | ||||
| Tablice rejestracyjne |
MT | ||||
Położenie na mapie kraju żylińskiego  | |||||
Położenie na mapie Słowacji  | |||||
 49°03′49″N 18°55′17″E/49,063611 18,921389
| |||||
| Strona internetowa | |||||
.svg)
Położenie edytuj
Martin leży na wysokości 394 m n.p.m. w północnej (dolnej) części Kotliny Turczańskiej, u ujścia rzeki Turiec do Wagu, między pasmami Wielkiej Fatry i Małej Fatry. Powierzchnia miasta wynosi 67,74 km².
Dzielnice Martina edytuj
- Jahodníky
- Košúty
- Martin
- Podháj
- Priekopa
- Tomčany
- Záturčie
Komunikacja edytuj
Przez Martin przebiega słowacka droga krajowa nr 18 (przyszła autostrada D1 / E50) z Żyliny do Rużomberku. Łączy się z nią droga krajowa nr 65 z Żaru nad Hronem. Przez miasto przebiega też linia kolejowa ze Zwolenia, która w sąsiednim miasteczku Vrútky łączy się z Koszycko-Bohumińską magistralą dając połączenia do Żyliny oraz Popradu.
Historia edytuj
W okolicach Martina istniało osiedle kultury halsztackiej, a w IX wieku – osiedle słowiańskie. Pierwsza pisemna wzmianka o miejscowości pochodzi z 1264 – w tym czasie stał tu już romański kościół. Prawa miejskie Martin otrzymał w 1340. W 1430 miasto zostało spalone przez husytów, kilkakrotnie niszczyły je także trzęsienia ziemi. Od XVIII wieku był siedzibą władz komitatu Turiec. W połowie XIX wieku Martin stał się ośrodkiem słowackiego odrodzenia narodowego (dzisiejsza literacka odmiana języka słowackiego ma za podstawę dialekt okolic Martina). W 1863 w Martinie założono Macierz Słowacką. W 1894 w mieście rozpoczęto produkcję piwa Martiner. 30 października 1918 w Martinie ogłoszono deklarację o zjednoczeniu ziem słowackich z Czechami i Morawami w Czechosłowację. Pod koniec II wojny światowej Martin został zdobyty przez Armię Czerwoną 11 kwietnia 1945. Po wojnie Martin stał się ośrodkiem przemysłu ciężkiego, głównie maszynowego (również zbrojeniowego), budowlanego, a także papierniczego i spożywczego (browar, zamknięty w 2003). W 1951 komunistyczne władze usunęły z nazwy miasta określenie „święty”, stanowiące jej część od początku istnienia miasta.
Dzisiejszy Martin to nadal ośrodek przemysłowy – znajdują się tu m.in. zakłady Volkswagena, drukarnia „Neografia”, zakłady obuwnicze „Ecco Slovakia” i wytwórnia części samochodowych „Trim Leader Co”.
Sport, turystyka, zabytki edytuj
W Martinie ma siedzibę klub hokejowy MHC Martin.
Miasto służy również jako baza turystyczna do wycieczek w góry Wielkiej i Małej Fatry. Znajduje się tu kilka muzeów, m.in. Muzeum Etnograficzne (oddział Słowackiego Muzeum Narodowego) i Muzeum Wsi Słowackiej – skansen (Múzeum slovenskej dediny) oraz szereg galerii sztuki. Są tu również zabytki:
- katolicki kościół pw. Świętego Marcina z XIII wieku, rozbudowany w XV wieku, z freskami z XIV wieku,
- klasycystyczny kościół ewangelicki,
- słowacki Cmentarz Narodowy (Národný cintorín, pomnik kultury narodowej). Założony w początkach XIX w., znaczenie narodowego panteonu uzyskał w II połowie tego stulecia, w czasie, kiedy Martin był nieoficjalną stolicą Słowaków. Znajdują się tu groby z cennymi nagrobkami i pomnikami ponad 300 wybitnych osób słowackiego życia narodowego, kulturalnego i naukowego.
- budynki Macierzy Słowackiej,
- odbudowane centrum miasta z budynkami słowackiego Banku Tatrzańskiego („Tatra Banka”), Słowackiej Biblioteki Narodowej i teatru,
- martińska synagoga i cmentarz żydowski.
Miasta partnerskie edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-10-06]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 67,74S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.