Nowe Skalmierzyce

miasto w województwie wielkopolskim

Nowe Skalmierzyce (niem. Neu Skalmirschütz, do 17 lipca 1962 Skalmierzyce Nowe[1]) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nowe Skalmierzyce, na Wysoczyźnie Kaliskiej, w Kaliskiem, ośrodek przemysłowy w Kaliskim Okręgu Przemysłowym, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, graniczy z Kaliszem, wsią Skalmierzyce, ok. 15 km na wschód od Ostrowa Wielkopolskiego.

Nowe Skalmierzyce
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Osiedle Montex, granica administracyjna Nowych Skalmierzyc i Kalisza
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

ostrowski

Gmina

Nowe Skalmierzyce

Aglomeracja

kalisko-ostrowska

Data założenia

1908

Prawa miejskie

18 lipca 1962[1]

Burmistrz

Jerzy Łukasz Walczak

Powierzchnia

1,58 km²

Populacja (2023)
• liczba ludności
• gęstość


4661[2]
2950 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 62

Kod pocztowy

63-460

Tablice rejestracyjne

POS

Położenie na mapie gminy Nowe Skalmierzyce
Mapa konturowa gminy Nowe Skalmierzyce, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nowe Skalmierzyce”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowe Skalmierzyce”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Nowe Skalmierzyce”
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego
Mapa konturowa powiatu ostrowskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Nowe Skalmierzyce”
Ziemia51°42′37″N 17°59′33″E/51,710278 17,992500
TERC (TERYT)

3017024

SIMC

0937089

Hasło promocyjne: Małe miasto dużych możliwości
Urząd miejski
Skalmierzyce
ul. Ostrowska 8
63-460 Nowe Skalmierzyce
Strona internetowa
BIP
Lipówka w okolicach Nowych Skalmierzyc (2018)

Według danych z 1 stycznia 2023 roku miasto liczyło 4661 mieszkańców[2].

Od czerwca 1993 roku miasto corocznie obchodzi „Dni Miasta Nowe Skalmierzyce”[3].

Położenie edytuj

Nowe Skalmierzyce leżą w południowej części Wielkopolski, w środkowej części Niziny Południowowielkopolskiej, w południowej części Wysoczyzny Kaliskiej.

Od strony północnej granicę miasta ze Szczypiornem, wyznacza struga Lipówka, od wschodu graniczą z wsią Mączniki, od zachodu ze Skalmierzycami, od południa ze Śliwnikami.

1 stycznia 2023 roku powierzchnia miasta wynosiła 1,58 km²[2].

Historia edytuj

Powstanie miejscowości edytuj

W 1815 roku utworzono Królestwo Polskie, wieś Skalmierzyce znalazła się poza granicami Królestwa Polskiego, włączono ją do Królestwa Prus; w 1823 roku przeprowadzono demarkację granicy polsko-pruskiej, a przy granicy zbudowano komorę celną[4].

Nowe Skalmierzyce powstały w 1908 roku w wyniku wyodrębnienia przez ówczesne władze Cesarstwa Niemieckiego części gruntów wsi Skalmierzyce[5]. Nowej osadzie administracja niemiecka nadała zgermanizowaną nazwę Neu Skalmirschütz[5].

Gwałtowny rozwój miejscowości podlegał historycznym czynnikom, wytyczeniu granicy między zaborem pruskim (wieś Skalmierzyce) a zaborem rosyjskim (Szczypiorno), powstaniu komory celnej, doprowadzeniu w roku 1896 linii kolejowej z Ostrowa Wielkopolskiego przez Czekanów i Ociąż oraz jej dalszej rozbudowie w 1906 roku w wyniku połączenia z Koleją Warszawsko-Kaliską, nadając stacji funkcję granicznej–przeładunkowej (do 1919)[4][6].

W latach 1904–1913 w osadzie wzniesiono zespół budynków kolejowych w tym: wybudowany w ciągu 11 miesięcy[6], monumentalny, neogotycki gmach dworca kolejowego (1905–1906)[7][8] w którym w 1913 roku doszło do spotkania dwóch monarchów – cesarza Wilhelma II i cara Mikołaja II[7], neogotycki budynek poczty kolejowej (pocz. XX w.)[9], pięciokondygnacyjna nastawnia (ok. 1910)[10], zabudowa ul. Kolejowej (1910)[11], neogotycka wieża ciśnień (1913)[9]. W miejscowości funkcjonowała niemiecka szkoła, komisariat policji, zbór protestancki, w 1908 roku wybudowano budynek kolejowej kantyny, funkcjonujący w późniejszych latach jako kino „Kolejarz” (obecnie sala kinowo-widowiskowa „Stare Kino”)[12][13][14].

27 grudnia 1918 roku wielu polskich mieszkańców Skalmierzyc przystąpiło do powstania wielkopolskiego, biorąc udział w walkach nad granicą między Boczkowem a Szczypiornem (w walkach poległ Jan Mertka), po dwóch dniach powstańcy przejęli kontrolę nad osadą Skalmierzyce Nowe[12]. Formalnie miejscowość została włączona do Polski wraz z większością historycznej Wielkopolski w 1919 roku na mocy traktatu wersalskiego. Po odzyskaniu niepodległości miejscowość utraciła graniczną lokalizację, co wpłynęło na spowolnienie tempa życia i rozwoju gospodarczego[12]. W latach 20. XX w. nastąpiło stopniowe ożywienie m.in. założono stację parowozów, rozbudowano szkołę i utworzono parafię Bożego Ciała[12].

II wojna światowa edytuj

Przed wybuchem II wojny światowej w Skalmierzycach Nowych mieszkało około 3000 mieszkańców, a w miejscowości znajdowały się 153 budynki (w większości należące do PKP)[4]. W 1939 roku miejscowość została zajęta przez wojska niemieckie, a następnie wcielona do III Rzeszy[12]. Administracja nazistowska stworzyła dla niej nowe nazwy: w latach 1940–1943 Neu Skalden, 1943–45 Kalmen. W miejscowej szkole umieszczono hitlerowski obóz przejściowy (niem. Lager Skalmirschütz, później Neu Skalden[15]) i obóz pracy dla ludności polskiej (tablica pamiątkowa znajduje się na budynku szkoły). W roku 1943 dokonano tam akcji sabotażowej – spalono 40 wagonów z paszą, a w 1944 roku wykolejono transport wojskowy.

Prawa miejskie edytuj

W latach 1956–1962 Skalmierzyce Nowe miały status osiedla przemysłowego[12][16]. 18 lipca 1962 roku miejscowość uzyskała status miasta, zmieniając nazwę na Nowe Skalmierzyce[1][17]. Nowe Skalmierzyce są jedynym miastem w Polsce, na którego terenie nie znajduje się siedziba gminy – siedziba gminy Nowe Skalmierzyce mieści się we wsi Skalmierzyce. Miasto było siedzibą gminy do 30 grudnia 1999 roku.

W 2015 roku przy obecnej granicy Nowych Skalmierzyc i Kalisza utworzono tzw. Skwer historyczny, odnoszący się do historycznego przejścia granicznego z czasów zaborów pomiędzy Prusami a Rosją[18][19][20] oraz skomponowano inspirowany melodiami regionalnymi hejnał miasta[21].

Części miasta edytuj

Części miasta według TERYT[22]:

  • Błonie
  • Podkoce (położone po wschodniej stronie linii kolejowej)

Nieoficjalne:

  • Osiedle Montex

Przynależność administracyjna edytuj

Okres Flaga Państwo Jednostka administracyjna
1908–1918   Królestwo Prus Prowincja poznańska, powiat ostrowski
1919–1939   Rzeczpospolita Polska województwo poznańskie, powiat ostrowski
1939–1945   III Rzesza okręg Kraj Warty, rejencja kaliska; od 1941 rejencja łódzka
1945–1975   Rzeczpospolita Polska województwo poznańskie, powiat ostrowski
1975–1998   Rzeczpospolita Polska województwo kaliskie
1999–   Rzeczpospolita Polska województwo wielkopolskie, powiat ostrowski

Samorząd edytuj

Mieszkańcy gminy wybierają do rady 15 radnych[23].

Została ustanowiona jednostka pomocnicza gminy obejmująca całe miasto o nazwie Samorząd Mieszkańców Miasta Nowe Skalmierzyce. Organem uchwałodawczym jest ogólne zebranie stałych mieszkańców. Organem wykonawczym jest przewodniczący zarządu, którego wspomaga organ pomocniczy – zarząd składający się z 3 do 7 członków[24].

Demografia edytuj

Ludność edytuj

Według danych z lat 2002–2022 liczba mieszkańców spadła o 13,3%[25].

Liczba mieszkańców Nowych Skalmierzyc według danych GUS[26]
Data

(stan na 1 stycznia)

Liczba ludności Przyrost Gęst. zaludnienia

[os./km²]

Powierzchnia

[km²]

2008 5016 3175 1,58
2013 4855   161 3073
2014 4830   25 3057
2015 4871   41 3083
2016 4832   39 3052
2017 4817   15 3049
2018 4798   19 3037
2019 4770   28 3019
2020 4752   18 3008
2021 4744   8 3003
2023 4661   83 2950

Piramida wieku edytuj

  • Piramida wieku mieszkańców Nowych Skalmierzyc w 2014 roku.

 

Gospodarka edytuj

 
Lazur – Spółdzielczy Związek Grup Producentów Rolnych

Miasto leży w podstrefie Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej; jeden z ośrodków aglomeracji kalisko-ostrowskiej i Kaliskiego Okręgu Przemysłowego.

Największe firmy na terenie Nowych Skalmierzyc
Nazwa firmy Branża/przemysł
Admat Sp. z o.o. spożywcza (lody, mrożonki)
Comforty (Com40)[27] (funkcjonuje od 2000) meble tapicerowane
Halfen Produkcja Sp. z o.o. zamocowania technologiczne dla branży budowlanej
Piano Fiks[28] (funkcjonuje od 1983) renowacja pianin
Pupil Foods Sp. z o.o.[29] (funkcjonuje od 1996) produkcja karmy dla zwierząt
Lazur – Spółdzielczy Związek Grup Producentów Rolnych[30] (funkcjonuje od 1929) spożywcza (sery)
Vossloh Skamo produkcja elementów infrastruktury kolejowej

Transport edytuj

Transport drogowy edytuj

 
Obwodnica Nowych Skalmierzyc

Głównym traktem Nowych Skalmierzyc jest ulica Kaliska, stanowiła ona część drogi krajowej nr 25 – dla której 14 września 2009 roku otwarto obwodnicę na trasie: BoboliceBydgoszczKaliszOstrów WielkopolskiOleśnica[31].

Na dzień 27 lipca 2018 roku miasto posiadało 26 ulic i 1 plac[32].

Transport kolejowy edytuj

 
Elewacja dworca kolejowego

Początki kolei żelaznych w Nowych Skalmierzycach sięgają 1896 roku, kiedy to uruchomiono linię kolejową z Ostrowa. Pierwszy budynek dworca został usytuowany na Placu Wolności, dziś pełni on funkcje mieszkaniowe.

W latach 1905–1906 wybudowano nowy, monumentalny neogotycki dworzec kolejowy, który miał charakter graniczny do roku 1919. Gmach przetrwał II wojnę światową w niezmienionej formie. Aktualnie ze stacji w Nowych Skalmierzycach, pociągi zapewniają bezpośrednie połączenie z trzema najbliższymi aglomeracjami, tj. Poznaniem, Wrocławiem i Łodzią.

Transport autobusowy edytuj

Linie podmiejskie edytuj

Nr linii Trasa Przewoźnik
15 Kalisz: Godebskiego/Długa/Wał Bernardyński Bażancia ↔ Nowe Skalmierzyce ↔ Skalmierzyce Kaliskie Linie Autobusowe
19E Kalisz: Majkowska Medix ↔ Nowe Skalmierzyce ↔ Skalmierzyce
M Ostrów Wielkopolski: Lotnicza Poznańska/Dworzec PKP ↔ Nowe Skalmierzyce ↔ Kalisz: Parczewskiego/Toruńska Pucka MZK Ostrów Wielkopolski

Od 1 stycznia 2023 roku Kaliskie Linie Autobusowe zlikwidowały kursy linii 19E do Ostrowa Wielkopolskiego (skracając trasę do Skalmierzyc), a Gmina Nowe Skalmierzyce zrezygnowała z połączenia linii nr 20 MZK Ostrów Wielkopolski z Ostrowa Wielkopolskiego przez Biskupice Ołoboczne do Nowych Skalmierzyc z powodu zbyt wysokiego wzrostu kosztów, którą gmina musiałaby wnieść do MZK[33].

Turystyka i zabytki edytuj

Zabytki edytuj

Zabytki w Nowych Skalmierzycach
Budynek starego dworca kolejowego wybudowany w latach 1895–1896
Dworzec kolejowy w Nowych Skalmierzycach wybudowany w latach 1905–1906
Budynek dawnej poczty kolejowej z początku XX wieku
Plebania z początku XX wieku
Nastawnia z około 1910 roku
Wieża ciśnień (1913)
Cmentarz ewangelicki z początku XX wieku

Obiekty wpisane w rejestr zabytków województwa wielkopolskiego[34]:

Pozostałe historyczne obiekty[9][11]:

  • stary dworzec kolejowy (1895–1896),
  • architektura neogotycka:
    • budynek dawnej poczty kolejowej (pocz. XX w.),
    • wieża ciśnień przy ul. 29 Grudnia (1913),
    • przepompownia przy ul. 29 Grudnia,
  • budynek dawnego hotelu „Mamelok” przy ul. Kaliskiej (XIX w.),
  • zabudowa Placu Wolności z budynkiem dawnego hotelu „Sperling” (przełom XIX/XX w.),
  • kamienica tzw. cła przy ul. Kaliskiej 36 (przełom XIX/XX w.)[35],
  • cmentarz ewangelicki przy ul. Hallera (pocz. XX w.)[36],
  • kamienica przy ul. 3 Maja 32 (1908)[37][38],
  • trzykondygnacyjna kamienica przy ul. Wyszyńskiego 10 (1909)[38],
  • zabudowa ulicy Kolejowej (1910),
  • nastawnia (ok. 1910),
  • kamienica przy ul. Wyszyńskiego 8 (1913),
  • zabudowa ulicy 3 Maja,
  • rzymskokatolicki kościół pw. Bożego Ciała (1931–1932)[39];
    • zespół witraży (1949)[9],
    • wieża (2008).

Turystyka edytuj

Najbardziej rozpoznawalnym elementem architektury Nowych Skalmierzyc jest neogotycki dworzec kolejowy, wpisany w 2017 roku w rejestr zabytków[34]. Przez miasto przebiega   szlak rowerowy im. Fryderyka Chopina (59 km) z Ostrowa Wielkopolskiego przez Lewków, Kwiatków, Ociąż, Skalmierzyce, Nowe Skalmierzyce i dalej Śliwniki, Biskupice Ołoboczne, Kęszyce, Mikstat do Antonina[40].

Baza noclegowa edytuj

  • Hotel Lazur ***

Przyroda edytuj

W 2016 na terenie miasta posadzono 67 brzóz pożytecznych[41].

Tereny zielone

Nazwa Zdjęcie
Park Miejski wraz ze skateparkiem o pow. ok. 2 ha[42]

(zał. w latach 2010–2011)

 
Skwer Czytelnika[43]

(przy Bibliotece Publicznej Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce)

 
Skwer

(Plac Wolności)

 

Edukacja edytuj

 
Publiczne Przedszkole nr 2 „Pod Kasztanami”
Placówka Nazwa Adres
Żłobek Żłobek Gminny[44]

(funkcjonuje od 2015 r.)

ul. Generała Józefa Hallera 1
Przedszkole Publiczne Przedszkole nr 1 „Jarzębinka”
Publiczne Przedszkole nr 2 „Pod Kasztanami”[9]

(funkcjonuje od 1948 r.)

ul. Kolejowa 16
Szkoła podstawowa Szkoła Podstawowa im. Powstańców Wielkopolskich ul. Okólna 8
Szkoła Podstawowa im. Polskich Noblistów ul. Kaliska 52

Sport edytuj

 
Stadion Miejsko-Gminny w Nowych Skalmierzycach
Dyscyplina Nazwa/klub Data założenia
Piłka nożna Pogoń Nowe Skalmierzyce[45] 1921
UKS Akademia Piłkarska Nowe Skalmierzyce[46] 2018
Kolarstwo Klasyk Skalmierzycki – wyścig kolarski dla amatorów[47] 2015

Współpraca międzynarodowa edytuj

Miasta partnerskie edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1962 r. ws. utworzenia niektórych miast (Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188).
  2. a b c GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2021 roku. [dostęp 2023-09-05]. (pol.).
  3. 22. Dni Nowych Skalmierzyc | Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce. www.noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-24)].
  4. a b c Jerzy Wojtczak, 50 lat miasta Nowe Skalmierzyce [online], 15 czerwca 2016.
  5. a b Historia Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce [online], www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2021-03-19] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-12] (pol.).
  6. a b Dworzec w Nowych Skalmierzycach, Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce [online], www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-06-07] [zarchiwizowane z adresu 2015-01-24].
  7. a b Fakty Kaliskie, Kryształowe żyrandole i wielki bal na dworcu [online], www.faktykaliskie.pl [dostęp 2016-06-07].
  8. Dworzec w Nowych Skalmierzycach przejęty [online], 3 lutego 2016 [zarchiwizowane z adresu 2015-01-24].
  9. a b c d e Plan odnowy miejscowości Nowe Skalmierzyce na lata 2012–2019. bip.noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-01-24]. (pol.).
  10. Nowe Skalmierzyce – Dyspozytornia z nastawnią. [online], www.polskaniezwykla.pl [dostęp 2016-06-14].
  11. a b Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce, Informator (niedatowany, wydany około 1998 roku).
  12. a b c d e f Historia miasta Urząd Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce.
  13. Sala widowiskowa do remontu [online], www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-06-12].
  14. Potrójna uroczystość w „Starym Kinie” [online], www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-12-29].
  15. :: Wielkopolskie Muzeum Niepodległości w Poznaniu [online], www.muzeumniepodleglosci.poznan.pl [dostęp 2016-06-11].
  16. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 1955 r. ws. utworzenia osiedli (Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 299).
  17. W Kaliszu (Nowe Skalmierzyce) [online], wkaliszu.pl [dostęp 2016-06-12] (pol.).
  18. Skwer historyczny. noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-10-19]. (pol.).
  19. Skwer historyczny przy granicy [online], www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2015-12-11].
  20. NOWE SKALMIERZYCE. Zrekonstruowano historyczne przejście graniczne [online], wkaliszu.pl – Kalisz on-line [dostęp 2015-12-11] (pol.).
  21. Nowe Skalmierzyce [online], 7 czerwca 2016 [dostęp 2016-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-11].
  22. l, Główny Urząd Statystyczny [online], eteryt.stat.gov.pl [dostęp 2018-08-18] (pol.).
  23. Wyniki głosowania – wybory samorządowe 2018 – Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce [online], noweskalmierzyce.pl [dostęp 2018-10-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-24] (pol.).
  24. Uchwała Nr VIII/52/03 Rady Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce z dnia 28 kwietnia 2003 roku ws. uchwalenia Statutów Sołectw oraz Statutu Samorządu Mieszkańców Miasta Nowe Skalmierzyce (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2003 r. Nr 116, poz. 2139).
  25. Najszybciej wyludniające się miasta w Polsce [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-09-07] (pol.).
  26. Główny Urząd Statystyczny – Ludność [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  27. Comforty [online], www.comforty.pl [dostęp 2018-08-03] (pol.).
  28. PIANO FIKS – piano renovation [online], www.piano-fiks.net [dostęp 2022-07-17].
  29. O Firmie, „PUPIL Foods” [dostęp 2018-08-03] (pol.).
  30. Historia – O firmie [online], lazur.pl [dostęp 2018-08-03] (pol.).
  31. Nowe Skalmierzyce mają obwodnicę. powiat-ostrowski.pl. [dostęp 2015-01-10]. (pol.).
  32. Wykaz sołectw i ulic [online], www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-08] (pol.).
  33. Nie pojadą [online], Radio Centrum [dostęp 2023-01-05] (pol.).
  34. a b Zestawienia zabytków nieruchomych [online], www.nid.pl [dostęp 2018-08-08].
  35. Odnawiają budynek cła. noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-08-04]. (pol.).
  36. Nabożeństwo ekumeniczne na cmentarzu ewangelickim. noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2014-11-13].
  37. Stary ratusz odzyska blask | Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce [online], noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-02-05].
  38. a b Kolejne miejskie kamienice z nowymi elewacjami [online], noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-05-25].
  39. A. Liebert: Kościół pw. Bożego Ciała w Nowych Skalmierzycach. noweskalmierzyce.pl. [dostęp 2015-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-13)]. (pol.).
  40. Szlaki rowerowe – PTTK Ostrów Wielkopolski [online], ostrow-wielkopolski.pttk.pl [dostęp 2018-08-08] (pol.).
  41. Nowe drzewa w mieście [online], noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-11-28].
  42. (Skate)park dla skalmierzyczan [online], rc.fm [dostęp 2016-01-27].
  43. Skwer Czytelnika przy Bibliotece Publicznej Gminy i Miasta w Nowych Skalmierzycach [online], noweskalmierzyce.pl [dostęp 2016-06-08].
  44. Pierwszy żłobek w gminie [online], Fakty Kaliskie [dostęp 2015-12-01].
  45. Sport Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce [online], www.noweskalmierzyce.pl [dostęp 2020-02-08] (pol.).
  46. Akademia na boisku | Gmina i Miasto Nowe Skalmierzyce [online], noweskalmierzyce.pl [dostęp 2021-07-07] (pol.).
  47. l, II Klasyk Skalmierzycki już w najbliższą niedzielę [online], www.faktykaliskie.pl [dostęp 2016-06-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-12].
  48. Uchwała nr XLVIII/355/2014 z dnia 27 sierpnia 2014 r.. Biuletyn Informacji Publicznej. [dostęp 2014-11-22].

Linki zewnętrzne edytuj