Wikipedia

Nowy Browiniec

wieś w województwie opolskim

Nowy Browiniec (niem. Deutsch Probnitz) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Lubrza[4]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią Potok Browiniecki.

Nowy Browiniec
wieś
Ilustracja
Centrum wsi (2011)
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Lubrza

Wysokość

230 m n.p.m.

Liczba ludności (2011)

448[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-231[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0498388

Położenie na mapie gminy Lubrza
Mapa konturowa gminy Lubrza, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Nowy Browiniec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowy Browiniec”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Nowy Browiniec”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Nowy Browiniec”
Ziemia50°20′36″N 17°44′24″E/50,343333 17,740000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa opolskiego.

Według danych na 31 grudnia 2013 r. wieś była zamieszkana przez 431 osób[5].

Geografia edytuj

Położenie edytuj

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 3 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy gminy Lubrza z gminą Głogówek, po obu stronach Potoku Browinieckiego. Należy do Euroregionu Pradziad[6]. Leży na wysokości 230 m n.p.m.

Środowisko naturalne edytuj

W Nowym Browińcu panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,1 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Nowego Browińca wynoszą 628 mm. Dominują wiatry zachodnie[7].

Nazwa edytuj

Nazwa Browiniec przypuszczalnie pochodzi od prasłowiańskiego słowa borvъ, które oznacza „bydło”. W gwarze funkcjonuje słowo browek, czyli „wieprz”. W języku czeskim brav znaczy „trzoda chlewna”[8].

Do 1936 używana była niemiecka nazwa Deutsch Probnitz. Ze względu na jej polskie pochodzenie, w 1936 w miejsce nazwy nazistowska administracja III Rzeszy wprowadziła nową, niemiecką – Kranzdorf[9].

W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Browiniec[10]. 15 marca 1947 ustalono urzędową nazwę miejscowości – Nowy Browiniec, określając drugi przypadek jako Nowego Browińca, a przymiotnik – nowobrowiniecki[11]. Nazywana też Nowy Browieniec i Browieniec Nowy[12].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Deutsch Probens (1534), Deutsch Provintz (1631), Probnitz, Deutsch- (1845), Browiniec, niem. Deutsch Probnitz (1880), Browiniec (Deutsch Probnitz) – Kranzdorf (1939), Nowy Browiniec – Kranzdorf (Deutsch Probnitz) (1951), Nowy Browiniec, -wego, -ńca (1980)[8].

Historia edytuj

 
Pieczęć Nowego Browińca (1897)

Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1379 pod nazwą Profencz, pochodzącą z 1232. Następnie wzmiankowana w 1534 jako Browinitz. Zabudowa pierwotna usytuowana była wzdłuż północnego skraju doliny rzeki Młynówki[13].

W kronice Racławic Śląskich podano informację, że w czasie rejzy husytów na Śląsk, w marcu 1428 husyci zdewastowali Nowy Browiniec. W czasie wojny trzydziestoletniej, w 1643 szwedzki feldmarszałek Lennart Torstensson rozbił obóz na granicy Nowego Browińca i Laskowic[14]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[15]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[16].

W latach 1845–1848 wzniesiono obecny kościół Wszystkich Świętych w Nowym Browińcu[17]. Powstała również szkoła[13]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu chłopa z cepem nad głową, nad nim ptak, a w otoku napis: DEUTSCH PROBNITZ · G: S: / NEYSTAETER CREIS (pol. Gmina Nowy Browiniec / Powiat Prudnicki)[18].

 
Pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas I i II wojny światowej

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 751 mieszkańców Nowego Browińca 89 posługiwało się językiem niemieckim, 648 językiem polskim, a 14 było dwujęzycznych[19]. Po I wojnie światowej we wsi powstał pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas niej. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Nowy Browiniec znalazł się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[20]. Do głosowania uprawnionych było w Nowym Browińcu 600 osób, z czego 379, ok. 63,2%, stanowili mieszkańcy (w tym 361, ok. 60,2% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 593 głosy (ok. 98,8% uprawnionych), w tym 591 (ok. 99,7%) ważne; za Niemcami głosowały 543 osoby (ok. 91,9%), a za Polską 48 osób (ok. 8,1%)[21].

W czasie działań wojennych w marcu 1945 w okolicy Nowego Browińca zginęło 50 niemieckich żołnierzy, którzy następnie zostali pochowani przez miejscową ludność na pobliskim polu[22]. Wśród zabitych znajdował się generał Georg Koßmala, zastrzelony przez radzieckiego snajpera na drodze do Wierzchu. Mieszkańcy Nowego Browińca pochowali Koßmalę na cmentarzu w dole, który był przygotowany na mający się odbyć tego samego dnia pogrzeb[23]. W roku 1947 ówczesne władze nakazały ekshumację pochowanych na polu i przeniesienie ich na cmentarz we wsi[22]. W 2015 przeprowadzono ekshumację masowych grobów. W mogile, w której miał zostać pochowany Koßmala znaleziono jedynie jego czapkę, co wskazuje na to, że jego ciało zostało zaraz po pochówku przeniesione w inne miejsce we wsi[23].

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[24]. Mieszkańcom Nowego Browińca, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa.

W latach 1945–1950 Nowy Browiniec należał do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Racławice Śląskie[25], w latach 1954–1959 do gromady Wierzch, a w latach 1959–1972 do gromady Olszynka.

W 1949 we wsi znajdowały się między innymi: szkoła podstawowa prowadzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku[26], stolarz[27]. W 2001 zlikwidowano szkołę podstawową w Nowym Browińcu[28]. W 2002 oddano do użytku nową remizę ochotniczej straży pożarnej z salą z zapleczem kuchenno-sanitarnym[29]. W 2007 Nowy Browiniec przystąpił do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[30].

Mieszkańcy edytuj

 
Domy w centrum wsi

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Goloki[31].

Liczba mieszkańców wsi edytuj

Zabytki edytuj

 
Spichlerz dworski
 
Kaplica przy domu nr 10
 
Budynek OSP

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[37]:

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Nowym Browińcu chronione są ponadto[38]:

  • układ ruralistyczny, z XIV w.
  • budynek mieszkalny nr 24A, z XIX/ XX w.
  • kapliczka, nr 24, z ok. poł. XIX w.
  • budynek mieszkalno-gospodarczy nr 48, z kon. XIX w.
  • budynek mieszkalno-gospodarczy nr 56, z 1 poł. XIX w., 1 ćw. XX w.
  • plebania, nr 85, z 1 i 2 poł. XIX w.
  • budynek mieszkalny nr 88A, z kon. XIX w.
  • cmentarz w zespole kościoła, z ok. poł. XIX w.
  • budynek OSP, z ok. poł. XIX w.

Pomniki i obiekty upamiętniające edytuj

  • Pomnik poległych w I wojnie światowej – pomnik w Nowym Browińcu powstały w latach 20. XX wieku jako upamiętnienie mieszkańców wsi, którzy polegli w I wojnie światowej[potrzebny przypis].

Gospodarka edytuj

Grunty Nowego Browińca zostały ocenione jako mające wysokie warunki akroekologiczne[39]. Prowadzona jest tu hodowla zwierząt gospodarskich[39]. We wsi znajduje się placówka zajmująca się handlem artykułami spożywczo-przemysłowymi[40]. W 2010 we wsi działały 2 podmioty gospodarcze prowadzące działalność transportową[41].

Nowy Browiniec wraz z całą gminą Lubrza podlega pod inspektorat ZUS w Prudniku[42].

Transport edytuj

Transport drogowy edytuj

Przez Nowy Browiniec przebiega droga krajowa

Transport autobusowy edytuj

 
Przystanek autobusowy

Nowy Browiniec posiada połączenia autobusowe z Prudnikiem, Głogówkiem i Lubrzą. We wsi znajdują się trzy przystanki autobusowe – Górka, Nowy Browiniec, Przedszkole[43].

Transport autobusowy w Nowym Browińcu obsługiwany był przez PKS Prudnik[44]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[45]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[46], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[47]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[48]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Nowym Browińcu i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[49]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[50].

Oświata edytuj

 
Przedszkole

W Nowym Browińcu funkcjonuje przedszkole, będące oddziałem Gminnego Przedszkola Publicznego w Lubrzy.

Do 2001 we wsi funkcjonowała filialna szkoła podstawowa. Została zlikwidowana w 2001 z powodu małej ilości uczniów i braku pieniędzy w budżecie gminy Lubrza na utrzymywanie szkoły[28]. Mieszkańcy wsi oraz część radnych gminy nie zgadzali się z likwidacją, ponieważ dzieci z Nowego Browińca, posługujące się dialektem śląskim, były w szkole przygotowywane do późniejszego kontaktu z dziećmi mówiącymi w języku polskim[51].

Religia edytuj

 
Kościół Wszystkich Świętych

W Nowym Browińcu znajduje się katolicki kościół Wszystkich Świętych, który jest siedzibą parafii Wszystkich Świętych (dekanat Głogówek)[17]. Przy kościele znajduje się cmentarz[52], założony w 1848[53].

Turystyka edytuj

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Nowym Browińcu[54].

Bezpieczeństwo edytuj

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Nowym Browińcu działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[55].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 8 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku[56].

Ludzie związani z Nowym Browińcem edytuj

  • Georg Koßmala (1896–1945) – generał major w Wehrmachcie, zmarły i pochowany w Nowym Browińcu

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89847
  2. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 829 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ a b c Liczba mieszkańców Gminy Lubrza [online], lubrza.opole.pl [dostęp 2020-05-15] (pol.).
  6. ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-05-15].
  7. ↑ Klimat: Nowy Browiniec: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-05-15].
  8. ↑ a b Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. I, A-B, hasło „Browiniec”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1996, s. 358. ISBN 83-85579-34-6.
  9. ↑ GOV :: Nowy Browiniec, Deutsch Probnitz, Kranzdorf [online], gov.genealogy.net [dostęp 2020-03-18].
  10. ↑ P. Wicik: Spis miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego, tudzież podział administracyjny województwa na powiaty, gminy i gromady. Katowice: 1946, s. 13.
  11. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 11 lutego 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. M.P. z 1949 r. nr 17, poz. 225.
  12. ↑ Andrzej Hanich, Słownik nazw miejscowości diecezji opolskiej w XX i XXI wieku, Opole: Instytut Śląski, 2021, s. 230, ISBN 97-83-7126-390-3.
  13. ↑ a b Oleszczuk 2010 ↓, s. 97.
  14. ↑ Historia Racławic Śląskich [online], raclawice.net [dostęp 2023-05-05] (pol.).
  15. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  16. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  17. ↑ a b Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  18. ↑ 855 Deutsch Probnitz (Nowy Browiniec) I [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 13 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  19. ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 73.
  20. ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 22.
  21. ↑ Landsmannschaft der Oberschlesier in B-W [online], web.archive.org, 29 stycznia 2017 [dostęp 2023-02-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-29].
  22. ↑ a b Ekshumowano kilkuset żołnierzy z czasów II wojny światowej [online], Onet Opole, 30 września 2015 [dostęp 2023-02-11] (pol.).
  23. ↑ a b Maciej Dobrzański, Generała (na razie) nie odnaleziono [online], Prudnik24, 20 listopada 2015 [dostęp 2023-02-11] (pol.).
  24. ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  25. ↑ Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  26. ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 151.
  27. ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 415.
  28. ↑ a b Decyzja o likwidacji podjęta, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 11 (538), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 15 marca 2001, s. 11, ISSN 1231-904X.
  29. ↑ Andrzej Dereń, Prawie 11 lat, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 44 (622), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 30 października 2002, s. 10, ISSN 1231-904X.
  30. ↑ Nowy Browiniec [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 20 lipca 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  31. ↑ Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? cz. I, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 6 (279), Biała: Gminne Centrum Kultury, czerwiec 2018, s. 8, ISSN 1232-7352.
  32. ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-05-16].
  33. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-05-16].
  34. ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 224.
  35. ↑ a b Oleszczuk 2010 ↓, s. 16.
  36. ↑ a b c d Wieś Nowy Browiniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-05-16] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  37. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 110.
  38. ↑ Gminna Ewidencja Zabytków – tabela zbiorcza [online], bip.lubrza.opole.pl, 19 lutego 2021 [dostęp 2023-02-10].
  39. ↑ a b Oleszczuk 2010 ↓, s. 33.
  40. ↑ Oleszczuk 2010 ↓, s. 19–20.
  41. ↑ Oleszczuk 2010 ↓, s. 32.
  42. ↑ ZUS Inspektorat w Prudniku [online], zus.pl [dostęp 2024-04-17] (pol.).
  43. ↑ Rozkład jazdy pks na przystanku Nowy Browiniec, gm. Lubrza rozkład jazdy [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-07-01].
  44. ↑ PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
  45. ↑ Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  46. ↑ Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  47. ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
  48. ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  49. ↑ Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  50. ↑ Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  51. ↑ Będziemy walczyć..., „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 9 (432), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 4 marca 1999, s. 11, ISSN 1231-904X.
  52. ↑ Oleszczuk 2010 ↓, s. 28.
  53. ↑ Oleszczuk 2010 ↓, s. 175.
  54. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  55. ↑ Jednostki OSP oraz OSP KSRG – Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Prudniku [online], gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  56. ↑ Komenda Powiatowa Policji w Prudniku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowy_Browiniec&oldid=73533684”