Nurbanu
Afife Nurbanu Sultan (pełne imię Haseki Afife Nûr-Banû Vâlide Sultân Aliyyetü'ş-Şân Hazretleri; osmań. نور بانو سلطان; (ur. ok. 1525, zm. 7 grudnia 1583) – Haseki Sultan jako ulubiona nałożnica, a później prawowita żona sułtana Selima II, Valide Sultan oraz koregentka jako matka Murada III.
| Valide Sultan | |
| Okres |
od 15 grudnia 1574 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Haseki Sultan | |
| Okres |
od 7 września 1566 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia | |
| Data śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Ojciec |
Yosef de Nasi lub Nicolò Venier |
| Matka |
Violanta Baffo |
| Mąż | |
| Dzieci |
Murad III |
Pochodzenie edytuj
Obecnie istnieją dwie teorie na temat pochodzenia Nurbanu: była hiszpańską Żydówką albo wenecką szlachcianką[1]. Po narodzinach mogła się nazywać Rachel Olivia de Nasi[2] lub Cecilia Venier-Baffo[3].
Rachel Olivia de Nasi edytuj
Jest kwestią dyskusyjną, czyją córką jest Rachel Olivia de Nasi[4]. Yosef de Nasi, książę Naksos, który był synem Samuela de Nasi i wnukiem Yosefa de Nasi, poborcy podatkowego z Hiszpanii, uciekł z Wenecji do Imperium Osmańskiego, do Selima II i Nurbanu, co może sugerować pokrewieństwo między nim a żoną sułtana. Brat Samuela de Nasi przeprowadził się na grecką wyspę Paros[4]. W tamtym okresie, aż do muzułmańskiej inwazji w roku 1537, wyspy greckie były pod władzą Wenecjan[4]. Podczas wojny na Paros w 1537 r. Rachel została porwana i wywieziona do haremu osmańskiego księcia Selima w Stambule, gdzie została jego ulubioną żoną[4]. Zmieniono jej imię na Afife Nurbanu Sultan. Będąc Żydówką, przyznawała przywileje Żydom ze Stambułu i Manisy[4]. Rachel była spokrewniona z Gracią Mendes de Nasi, znaną również pod schrystianizowanym imieniem Beatrice de Luna, jedną z najbogatszych Żydówek okresu Renesansu[4].
Cecilia Venier-Baffo edytuj
Wenecjanie twierdzą, że Nurbanu byłą córką Nicolò Veniera, brata Sebastiano Veniera (1496-1578), doży weneckiego w latach 1577–1578[4]. Tymczasem według tureckich zapisów była córką weneckiego Żyda imieniem Yosef de Nasi i Violanty Baffo, uznanej przez niektóre źródła za kochankę Nicolò Veniera, przez inne za jego późniejszą żonę (po śmierci de Nasi)[4].
Nałożnica edytuj
Została podarowana Selimowi prawdopodobnie przez jego matkę, sułtankę Hürrem. Początkowo nosiła imię Afife - po osmańsku "sprawiedliwa", później książę Selim nazwał ją Nurbanu, co po persku znaczy "księżniczka światła". Była opisywana jako olśniewająca piękność o sięgających bioder czarnych włosach, bladej cerze i błękitnych oczach. Interesowała się historią i nauką języków obcych, uwielbiała poezję i czytała mnóstwo poematów. Uchodziła za niezwykle zdolną i oczytaną osobę.
Nurbanu bardzo szybko została ulubienicą Selima i w 1544 roku urodziła mu bliźniacze córki, Ismihan oraz Şah. Dwa lata później powiła swojego jedynego syna i przyszłego sułtana, Murada. Wiadomo, że wydała na świat jeszcze jedną córkę, Fatmę. Niektórzy uznają za jej córkę także Gevherhan.
Po narodzinach dzieci zdobyła wpływy i została głową książęcego haremu Selima w Manisie. Kiedy ten wstąpił na tron, ożenił się z nią i nadał jej tytuł Haseki Sultan.
Nawet kiedy Selim, już jako sułtan, zaczął brać do haremu inne nałożnice, pozostawała jego ulubienicą ze względu na swoją urodę i inteligencję. Jako matka następcy tronu była nie tylko doradczynią swojego męża, lecz także sprawowała często funkcję regentki w imieniu uzależnionego od alkoholu i narkotyków Selima. Władca bardzo cenił opinie żony i zawsze słuchał jej rad. Jacopo Soranzo, wenecki ambasador, relacjonował to tak:
„O Haseki mówi się, że jest wyjątkowo kochana i szanowana przez Jego Wysokość ze względu na jej wielką urodę i niezwykłą inteligencję.”
Była oddaną żoną i lojalną matką, jak pokazały późniejsze wydarzenia. Imperium Osmańskie było dalekie od stabilności, na szczytach władzy stale toczyła się walka o tron. Ten, który przegrywał wyścig, często tracił życie wraz z całą rodziną, co miało zapobiegać ewentualnym buntom w przyszłości. Nurbanu pragnęła, by nic nie przeszkodziło jej synowi w przejęciu władzy po ojcu.
Valide sultan i regentka edytuj
Książę Murad został wysłany do Manisy na wybrzeżu Morza Egejskiego, by pełnić tam obowiązki gubernatora, i przebywał tam aż do śmierci sułtana Selima II w 1574 roku. Nurbanu szybko zdała sobie sprawę, że pod nieobecność następcy tronu w stolicy ktoś mógłby skorzystać okazji, by przejąć władzę, podjęła więc natychmiastowe działania. Jako że harem był odseparowany od świata zewnętrznego i skutecznie strzeżony, wiadomość o śmierci sułtana mogła zostać zatajona. Nurbanu ukryła zwłoki męża w chłodni i posłała po syna do Manisy. Dopiero po dwunastu dniach, gdy Murad przybył do Stambułu, ogłoszono publicznie, że Selim nie żyje. Syn Nurbanu został sułtanem Muradem III, a ona - valide sultan, która była najwyższym stanowiskiem, jakie mogła osiągnąć kobieta w Imperium Osmańskim. Nurbanu posiadła olbrzymią władzę i stała się osobą o potężnych wpływach.
Polityka zagraniczna edytuj
Gdy Nurbanu została Valide sultan swojego syna Murada III, rządziła wraz z wielkim wezyrem Sokollu Mehmedem Paszą, koregentem sułtana w okresie sułtanatu kobiet. Jej pośredniczką ze światem poza haremem była Esther Handali, będąca wcześniej sekretarką Roksolany. Ich kontakty były tak częste, iż plotkowano, że były kochankami. Nurbanu korespondowała z królową Francji Katarzyną Medycejską. Weneckie raporty opisują Nurbanu jako kobietę, która nigdy nie zapomniała o swoim weneckim pochodzeniu.
W czasie dziewięciu lat regencji (1574–1583) prowadzona przez nią polityka była tak prowenecka, że Genueńczycy ją znienawidzili. Istnieją nawet podejrzenia, że została otruta przez genueńskiego agenta[5]. W każdym razie zmarła w pałacu w dzielnicy Stambułu Yenikapı 7 grudnia 1583 r. Mówiono też, że Nurbanu była spokrewniona z Safiye, urodzoną jako Sofia Baffo, żoną Murada III, która została następną valide sultan Imperium Osmańskiego, kiedy jej syn Mehmed III wstąpił na tron. Według dokumentów osmańskichjakich? Republika Wenecka została silnie uzależniona od Imperium podczas regencji Nurbanu, ponieważ jej polityka była skrajnie prożydowska.
Śmierć edytuj
Podczas 9 lat regencji Nurbanu zamówiła u słynnego architekta Sinana budowę meczetu Atik Valide wraz z otaczającym go kompleksem budynków zwanym külliye w stambulskiej dzielnicy Üsküdar, w miejscu, gdzie uprzednio znajdowała się żydowska łaźnia. Zakończenie budowy kompleksu i oddanie go do użytku nastąpiło pod koniec 1583 r., tuż przed śmiercią Nurbanu. Została pochowana w mauzoleum swego męża Selima II znajdującym się wewnątrz świątyni Hagia Sophia, w dzielnicy Sultanahmet w Stambule.
W kulturze i sztuce edytuj
W tureckim serialu Wspaniałe stulecie w rolę sułtanki Nurbanu wcieliła się aktorka Merve Boluğur.
Przypisy edytuj
- ↑ Stanford J. Shaw, History of the Ottoman Empire and modern Turkey, Volume 1, str. 178
- ↑ Godfrey Goodwin, The Private World of Ottoman Women, Saqi Book, ISBN 0-86356-745-2, ISBN 3-631-36808-9, 2001. str. 128,
- ↑ Valeria Heuberger, Geneviève Humbert, Geneviève Humbert-Knitel, Elisabeth Vyslonzil, Cultures in Colors, str. 68. ISBN 3-631-36808-9, 2001
- ↑ a b c d e f g h Peter D Matthews: Shakespeare Exhumed: The Bassano Chronicles. Bassano Publishing House, 13 Jun 2013. ISBN 978-0-987-36526-2.
- ↑ Фрили Дж. Тайны османского двора. Частная жизнь султанов. — Смоленск: Русич, 2004. — str. 62.
Bibliografia edytuj
- Leslie Penn Peirce: The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press, 1993, seria: Studies in Middle Eastern History. ISBN 978-0-19-507673-8.
- Goodwin, Jason, Lords of the Horizons, (1998) – page 160
- A.D. Alderson, The Structure of the Ottoman Dynasty. Clarendon Press, Oxford, 1956.
- Almanach de Gotha: annuaire généalogique, diplomatique et statistique, Justes Perthes, Gotha, 1880-1944.
- Burke's Royal Families of the World, Volume II: Africa & The Middle East, Burke's Peerage Ltd., London, 1980.
- Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, Turkiye 1074-1990, Ankara, 1989.
- Osman Selâheddin Osmanoğlu, Osmanli Devleti'nin Kuruluşunun 700. Yılında Osmanlı Hanedanı, Islâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Vakfı (ISAR), Istanbul, 1999.
- Emine Fuat Tugay, Three Centuries: Family Chronicles of Turkey and Egypt, Oxford, 1963.