Ołyka
Ołyka[2] (ukr. Олика) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie wołyńskim, w rejonie kiwereckim, do 1945[3] w Polsce, w województwie wołyńskim, w powiecie łuckim, siedziba gminy Ołyka[4].
 Zamek Radziwiłłów | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Prawa miejskie |
1564 | ||
| Powierzchnia |
4,91 km² | ||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+380 3365 | ||
| Kod pocztowy |
45263 | ||
Położenie na mapie obwodu wołyńskiego  | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
 50°43′N 25°49′E/50,716667 25,816667
| |||
.jpg)
Historia edytuj
Wzmiankowana była już w 1149. Niegdyś ruska osada, dawna stolica księstwa. Prawa miejskie otrzymała w 1654. Leży nad Putyłówką (dopływ Horynia), na wschód od Łucka.
Dawna rezydencja magnaterii polskiej. Należała do Kiszków, a od 1533 do Radziwiłłów. Od 1589 do 1939 stanowiła stolicę ordynacji Radziwiłłów.
Prywatne miasto szlacheckie położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim[5]. W połowie XVI wieku zaczęli się tu osiedlać Żydzi[6].
Ołykę spalili Kozacy w 1648, a po raz drugi pod dowództwem Iwana Bohuna w maju 1651, jednak właściciele niezwłocznie ją odbudowali, uzyskując w 1654 prawa miejskie. W XIX w. bogaciła się na handlu zbożem i drewnem.
Podczas I wojny światowej pod Ołyką wojska rosyjskie i austriackie stoczyły zaciekłą bitwę.
Rankiem 17 maja 1919 Ołyka została zajęta przez polskich ułanów pod dowództwem podpułkownika Sochaczewskiego[7]. W 1920 r. miejsce walk Wojska Polskiego z bolszewikami.
W II Rzeczypospolitej istniała wiejska gmina Ołyka. W latach 30. XX w. burmistrzem Ołyki był Zygmunt Czerwiński. W drugim tygodniu września 1939 w Zamku Radziwiłłów w Ołyce zatrzymał się ewakuujący się z Warszawy prezydent RP Ignacy Mościcki[8].
We wrześniu 1939 Ołykę zajęła Armia Czerwona. Od 27 czerwca 1941 okupowana przez Niemcy. 3 lipca 1941 miejscowi Ukraińcy dokonali pogromu Żydów zabijając 11 osób[9]. 13 marca 1942 w Ołyce Niemcy założyli getto dla ludności żydowskiej. W końcu lipca 1942 około 4,5 tys. Żydów – mieszkańców getta rozstrzelano w pobliżu wsi Czemeryn siłami niemieckiej i ukraińskiej policji[10].
W 1943 Ołyka stanowiła schronienie dla polskich uchodźców z rzezi wołyńskiej. W Zamku Radziwiłłów razem z Niemcami bronili się przed atakami UPA. Mimo to z rąk ukraińskich nacjonalistów w Ołyce zginęło 87 Polaków. 3 stycznia 1944 załoga niemiecka wyjechała z Ołyki wycofując się przed nadciągającymi wojskami sowieckimi. 10 dni później ludność polską w liczbie około 300 osób ewakuowano do ośrodka samoobrony w Przebrażu[11].
W połowie 1944 r. w mieście przechodzili szkolenie żołnierze 5 batalionu saperów z 4 Pomorskiej Dywizji Piechoty[12].
W Ołyce zachowały się zabytki dawnej świetności miasta – obecnie wszystkie niemal w ruinie. Zgrupowane są wokół zadrzewionego placu, będącego niegdyś rynkiem miasta.
8 lipca 2018 Prezydent Andrzej Duda uczestniczył w uroczystościach na cmentarzu w Ołyce w ramach obchodów 75. rocznicy rzezi wołyńskiej[13].
Zabytki edytuj
- zamek Radziwiłłów, z XVI, XVII w.; w 1945 władze radzieckie umieściły w nim szpital psychiatryczny, co spowodowało rozległe zniszczenia zabytku;
- kolegiata Świętej Trójcy, z XVII w.; ufundowana przez Albrychta Stanisława Radziwiłła, który został w niej pochowany. Kolegiata w stylu barokowym z rzeźbami apostołów i świętych dłuta wrocławskiego rzeźbiarza Melchiora Erlenberga. Świątynia uznawana była za najpiękniejszy polski kościół Wołynia. Po zamknięciu kolegiaty przez władze radzieckie zabytek stopniowo zaczął popadać w ruinę. Świątynia zamieniona została na stajnię dla miejscowego kołchozu. W 1991 r. ukraińskie władze przekazały kościół wspólnocie wiernych. Wówczas podjęto pierwsze prace zabezpieczające, powstrzymujące postępującą degradację. Od 2013 r. polska Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadzi szerokie prace restauratorsko-konserwatorskie finansowane ze środków przyznanych przez Kancelarię Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także z datków prywatnych darczyńców, zmierzające do przywrócenia zabytkowi dawnej świetności[14].
- kościół pw. św. św. Piotra i Pawła, z XVI w., dawniej kalwiński, obecnie parafialny rzymskokatolicki w dekanacie Łuck diecezji łuckiej;
- brama miejska, z XVII w.
- Wielka Synagoga, nieistniejąca drewniana bożnica[15]
Ludzie związani z Ołyką edytuj
- Zygmunt Chmielnicki (1891-1944) - polski ksiądz rzymskokatolicki, wikariusz generalny diecezji łuckiej, prałat-scholastyk Kolegiaty Świętej Trójcy w Ołyce,
- Zygmunt Czerwiński (1885-1940) – ziemianin, urzędnik, burmistrz Ołyki, działacz społeczny, szambelan papieski, ofiara zbrodni katyńskiej
- Jakub Ignacy Dederko – polski ksiądz katolicki, biskup miński
- Albrycht Stanisław Radziwiłł – kanclerz wielki litewski od 1623, podkanclerzy litewski od 1619
- Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko – książę, hetman polny litewski, marszałek nadworny litewski
- Janusz Franciszek Radziwiłł – książę, senator II RP, polski polityk konserwatywny, XIII ordynat na Ołyce
Przypisy edytuj
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018, s. 16. (ukr.)
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 1934 r. o zmianie granic miasta Ołyki w powiecie łuckim, województwie wołyńskiem (Dz.U. z 1934 r. nr 16, poz. 127).
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka. Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku. „Czasy Nowożytne”. 21, s. 163, 2008.
- ↑ Ołyka [online], Yad Vashem [dostęp 2023-08-09] (ang.).
- ↑ Михайло Ковальчук. Російсько-тульський загін Армії УНР: формування та бойовий шлях (квітень–травень 1919 р.). „Ukrajinśkyj istorycznyj żurnał”. 4 (541), s. 80–81, lipiec–sierpień 2018. (ukr.)
- ↑ J. Borowiec, H. Niemiec: Dzieje Polski w datach. Warszawa: Oficyna Wydaw.-Poligraf. "ADAM", 2005, s. 360.
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 583, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s. 687-688.
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo..., op.cit., s. 584.
- ↑ 5 KRESOWY BATALION SAPERÓW [online], archiwum2019-17wbz.wp.mil.pl [dostęp 2023-10-08].
- ↑ Duda na Wołyniu: nie może być mowy o żadnej zemście, jest mowa o bólu. na str. www.tvn24.pl
- ↑ Działalność // Fundacja Dziedzictwa Kulturowego [online], www.dziedzictwo.org [dostęp 2018-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-30].
- ↑ Sergey R. Kravtsov, A Synagogue in Olyka: Architecture and Legends, [w:] Jewishness: Expression, Identity and Representation, Simon J. Bronner (red.), t. 1, Jewish cultural studies, Liverpool: Liverpool University Press, 2008 (Jewish Cultural Studies), s. 59–65, ISBN 978-1-904113-45-4.
Bibliografia edytuj
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia z Ołyki
- Ołyka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 527.
- Stanisław Tomkowicz: Ołyka (1922) w bibliotece Polona